ვინ არიან „ეკლესია-დობილები“?
ეკუმენიზმის წინსვლა ხდება ისე ენერგიულად, რომ ზოგიერთ ეკლესიაში გამოიყენება ტერმინი „ეკლესია-დობილები“ სხვა კონფესიებთან მიმართებაში. განვიხილოთ, რა არის ეს საერთოდ.
2021 წლის 10 ოქტომბერს ალექსანდრიის პატრიარქი თეოდორე ანგლიკანური ეკლესიის მეთაურთან, კენტერბერის არქიეპისკოპოს ჯასტინ უელბისთან შეხვედრაზე აცხადებდა, რომ მართლმადიდებლები და ანგლიკანები ეკლესია-დობილებს წარმოადგენენ. ამჟამად იმდენად მოდურია მსგავსი ტერმინების გამოყენება: „დედა-ეკლესია“, „შვილობილი ეკლესია“, „ეკლესია-დობილი“, რომ თავად ამ ტერმინების ძირეული არსი დაიკარგა.
ტერმინების თავდაპირველი მნიშვნელობა
ამ თემის კვლევის მსურველებს ვუწევ რეკომენდაციას წაიკითხონ ე. ლანის წიგნი: „ეკლესია -დობილი და დედა-ეკლესია უძველესი ეკლესიების გაგებაში“.
თუ განვიხილავთ ქრისტიანობის პირველ სამ ან უფრო მეტ საუკუნეს, დავინახავთ, რომ „დედა-ეკლესიის“ ტერმინის ქვეშ იგულისხმება უშუალოდ პირველი ქრისტიანული სამოციქულო თემი იერუსალიმში. ამის შესახებ მრავალი მტკიცება არსებობს. მაგალითად, წმინდა ირინეოს ლიონელი წიგნში „ერესის წინააღმდეგ“ საუბრობს იერუსალიმის ეკლესიაზე: „ასეთია ეკლესიის ხმები, რომლისგანაც ყველა ეკლესიამ მიიღო დასაბამი; ასეთია ახალი აღთქმის მოქალაქეების მიტროპოლიის ხმები; ასეთია მოციქულების ხმები; ასეთია უფლის მოწაფეთა ხმები“.
უნდა აღინიშნოს, რომ საქმე ეხება სწორედ იერუსალიმის თემს და არა იერუსალიმის ადგილობრივ ეკლესიას ჩვენი დღევანდელი გაგებით. პირველ საუკუნეებში თითოეული ქრისტიანული თემი იყო ადგილობრივი ეკლესია (უფრო დეტალურად უძველესი ეკლესიის მოწყობაზე იხ. სტატიაში „საიდან წამოვიდა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო“). ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ იერუსალიმის დედა-ეკლესია არის ქრისტიანობის პირველი ათწლეულების თემი და არა უფრო ხანგრძლივი დროის. 70 წელს იერუსალიმის დანგრევის შემდეგ მაშინდელი ქრისტიანები ქალაქიდან წავიდნენ, ხოლო როცა რამოდენიმე ათწლეულის შემდეგ თემი დაბრუნდა იერუსალიმში, ის უკვე სხვაგვარი იყო ეთნიკური შემადგენლობითაც და მნიშვნელობითაც ქრისტიანულ სამყაროში.
საღვთისმეტყველო ტექსტები კიდევ უფრო მეტად ავიწროებენ ტერმინს „დედა-ეკლესია“, დაჰყავთ რა ის სიონის მთამდე, რომელშიც მოხდა სულიწმინდის გადმოსვლა მოციქულებზე. „იხარე წმინდა სიონო, ეკლესიების დედაო, უფლის საცხოვრისო, რამეთუ შენ იყავი პირველი, დაუტევე რა ცოდვა აღდგომით“ (უფლის სადიდებელი გალობა, ხმა 8).
შესაბამისად, ყველა დანარჩენი ქრისტიანული თემი, რომელიც წარმოიქმნა სამოციქულო ქადაგების შედეგად, ერთმანეთს დაუკავშირდა, როგორც „ეკლესია-დობილი“. ამის მინიშნება შესაძლებელია ვნახოთ ახალ აღთქმაში, მაგალითად მოციქული იოანე ღვთისმეტყველი ასე საუბრობს ორ ქრისტიანულ თემზე: „ გესალმება შენი რჩეულის ორი და. ამინ“ (2 იოან. 13). უფრო მოგვიანებით, მსოფლიოში ეკლესიის, საეპისკოპოსო ოლქების, მიტროპოლიების, შემდგომში საპატრიარქოების გავრცელებასთან ერთად ეს ტერმინები იცვლიან თავიანთ ძირეულ მნიშვნელობას. ქრისტიანული თემი უფრო დიდ ქალაქში, რომელიც დაკავებული იყო მისიონერული მუშაობით უახლოეს დასახლებებში და იქ თემებს აფუძნებდა, მათთან მიმართებაში ხდებოდა თითქოსდა დედა-ეკლესიად, ხოლო ეს თემები ერთმანეთში ისევ ერთგვარ ეკლესია-დობილებად. შორისდებული „თითქოსდა“ აქ უბრალოდ როდია გამოყენებული, რადგანაც იმ ხანის ქრისტიანების ცნობიერებაში ყველა ეს თემთაშორისი ურთიერთობა, „დედა-ეკლესია, დობილი, შვილობილი“ და ა.შ. მეტი მნიშვნელობის მქონე იყო, გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანი იყო სხვა ფაქტორებიც.
ერთიანობისა და ჭეშმარიტების კრიტერიუმების ხორცშესხმა
თუ დავსვამთ კითხვას ვინ ან რა იყო უძველეს ეკლესიაში ყველაზე მეტი ავტორიტეტი, რწმენის სისწორის კრიტერიუმი და მოსამართლე ბოლო ინსტანციაში, ამაზე პასუხის გაცემა შეიძლება ასე - ესაა სულიწმინდა, რომელიც სიონის მთაზე გადმოვიდა. არც იერუსალიმის თემი, არც რომელიმე მოციქული ცალკე აღებული, მითუმეტეს არც რომის ან ადგილობრივი ეკლესია არ წარმოადგენდა ყოველივეს საზომს. მხოლოდ სულიწმინდა, რომელიც ქრისტიანებში მოქმედებს. სრულიად უმნიშვნელო იყო ის, თუ კერძოდ ვისგან იღებდა თემი კეთილ ცნობას სხვადასხვა ქალაქში, რომელი მოციქული ან მქადაგებელი აფუძნებდა თემს. თუ სულიწმინდა ახლადმოქცეულ ქრისტიანებზე გადმოდიოდა, ისინი ხდებოდნენ თემი, რომელიც არაფრით ჩამოუვარდებოდა ნებისმიერ სხვა თემს.
არც იერუსალიმის თემი, არც რომელიმე ცალკე აღებული მოციქული, მითუმეტეს არც რომის ან სხვა ადგილობრივი ეკლესია არ წარმოადგენდა ყოველივეს საზომს. მხოლოდ ქრისტიანებში მოქმედი სულიწმინდა.
ამის შესახებ სრული სიცხადით საუბრობს წმინდა მოციქული პავლე: „ვინ არის პავლე? ვინ არის აპოლოსი? მხოლოდ მსახურნი, რომელთა მეშვეობითაც ირწმუნეთ, როგორც თითოეულ ჩვენგანს მისცა უფალმა; მე დავრგე, აპოლოსმა მორწყა, მაგრამ ღმერთმა გაზარდა. ამიტომ არც დამრგველია არაფერი, არც მომრწყველი, არამედ გამზრდელი ღმერთი“ (1 კორ. 3:5-7). საკუთარ თავზე თავად მოციქული ამბობს, რომ მისი მოქცევის შემდეგ მას არ მიუმართავს მოციქულებისთვის, რათა მათ მისთვის ესწვალებინათ ქრისტიანული რწმენა ან მიეცათ მისთვის ქადაგების უფლებამოსილება, მან უმალ დაიწყო ქრისტეს ქადაგება. „ხოლო, როდესაც ღმერთმა, დედის საშოდანვე რომ ამირჩია და თავისი მადლით მიხმო, - კეთილინება თვისი ძე გამოეცხადებინა ჩემში, რათა წარმართათთვის მეხარებინა იგი, მაშინვე როდი დავკითხივარ სისხლსა და ხორცს. არც იერუსალიმს ავსულვარ, ჩემს წინამორბედ მოციქულებთან, არამედ არაბიას წავედი და კვლავ დავბრუნდი დამასკოს“ (გალ. 1:15-17).
უფრო მეტიც, როცა წმინდა მოციქულმა პეტრემ გააკეთა რაღაც ისეთი, რაც გაკიცხვას იმსახურებდა (მოციქულ პავლეს სიტყვებით), მას არ შერცხვა მისი გაკრიტიკების. „როცა ანტიოქიაში მოვიდა პეტრე, წინ აღვუდექი მას, რადგანაც გასაკიცხი იყო; ვინაიდან იაკობის მიერ ზოგიერთი წარმოგზავნილის მოსვლამდე წარმართებთან ერთად ჭამდა, ხოლო მათი მოსვლის შემდეგ განდგა და განცალკევდა წინადაცვეთილთა შიშით. მასთან ერთად თვალთმაქცობდნენ დანარჩენი იუდეველნიც, ასე რომ თვით ბარნაბაც კი ჩაითრია მათმა თვალთმაქცობამ. მაგრამ როდესაც დავრწმუნდი, რომ წრფელი გზით როდი მიდიან სახარებისეული ჭეშმარიტებისკენ, ყველას წინაშე ვუთხარი კეფას: თუკი შენ, იუდეველი, წარმართულად ცხოვრობ და არა იუდეურად, რატომღა აიძულებ წარმართებს, რომ იუდეველობდნენ?“ (გალ.2:11-14).
ასევე მოციქული პავლე საუბრობს საუბრობს თავის თავზე, რომ მას, როგორც პიროვნებას კი არა აქვს ავტორიტეტი, არამედ მასში მცხოვრებ სულიწმინდას. „მაგრამ ღვთის მადლით, ისა ვარ, რაცა ვარ, და მისი მადლი ჩემდამი არ ყოფილა ფუჭი, რადგანაც ყველა მათგანზე მეტი ვიღვაწე, თუმცა მე კი არა, ღვთის მადლმა, რომელიც არის ჩემთან“ (1 კორ. 15:10).
მომდევნო საეკლესიო ძეგლები ადასტურებენ საკითხისადმი ასეთ დამოკიდებულებას, თუ ვინაა ჭეშმარიტების კრიტერიუმი. ესაა სულიწმინდა, რომელიც წარმოადგენდა თავის თავს ადამიანების მიერ ქრისტეს ჭეშმარიტი ერთიანი რწმენის აღმსარებლობაში. ყველა თემი, რომელიც ამ რწმენას მისდევდა, წარმოადგენდა სამოციქულოს, მიუხედავად იმისა, თუ ვინ დააფუძნა ისინი ისტორიული გაგებით. მაგალითად, უძველესი ქრისტიანი მწერალი ტერტულიანი ამბობს, რომ ვისაც არ შეუძლია „მისი საფუძვლის რომელიმე მოციქულთან ან მოციქულ მოღვაწესთან განკუთვნება, მაგრამ მოგვიანებით წარმოიქმნა, ისევე როგორც ისინი, ვინც ყოველდღიურად ჩნდება, (დავუშვათ), რომ ყველა მათგანი ხელს უწყობს საკუთარ რწმენაში და ერთიანი სისხლის გამო ითვლებიან სამოციქულოდ“.
ის, რომ უფალმა იესო ქრისტემ თავისი ეკლესია მოაწყო რაიმე ხილული ავტორიტეტის ან ორგანოს არსებობის გამო, რომელსაც გააჩნია უმაღლესი ძალაუფლება, ადასტურებს ერთი საინტერესო გარემოება, რომელსაც ბევრი ყურადღებას არ აქცევს. სანამ რამეს ავხსნით, მივმართოთ ცნობილ ათონურ ლეგენდას „უხილავი ხუცესების“ შესახებ. ლეგენდა ადასტურებს, რომ ათონის მთაზე ცხოვრობს 12 ბერი, რომლებიც მუხლჩაუხრელად ლოცულობენ, რაც შეადგენს კიდეც მათ ერთადერთ საზრდოს. ეს ბერები წარმოადგენენ ათონის გუშაგებს და ყველაზე სრულყოფილ მოღვაწეებს. როცა ერთ-ერთი მათგანი კვდება, მის ადგილს იკავებს წმინდა მთის რომელიმე მკვიდრი და ამდენად რიცხვი 12 რჩება უცვლელი.
ეკლესიის ხილული ავტორიტეტული ორგანოთი მოწყობის იდეა თავისთავად დგება: 12 მოციქულთა შორის საიქიოში გადასულის ნაცვლად შემდეგის არჩევა. მითუმეტეს, რომ ადგილი ჰქონდა პრეცედენტს: იუდას ადგილას წილისყრით არჩეულ იქნა მათე. თუმცა, უფალმა ეკლესია სხვაგვარად მოაწყო. პროტოპრესვიტერი იოანე მეიენდორფი წერს: „როგორ წყვეტს არსებობას თორმეტის „კოლეგია“ ისტორიულად იაკობის გარდაცვალების შემდეგ, ხოლო მალე ყველა მისი წევრიც ქრება. თემის ამოცანა იქნება სამოციქულო მოწმობის შენარჩუნებაში მისი თავდაპირველი სიწმინდით და მათი მისიონერული და სამწყემსო მსახურების გაგრძელებაში - ცოცხალი მოციქულების გარეშე.
აზრი, რომ ყველა თემს, ყველა ეპისკოპოსს, ყველა (მოგვიანებით) ადგილობრივ ეკლესიას არ შეუძლია უბრალოდ სულიერი ძღვენის მემვკიდრეობით მიღება წინამორბედისგან, არამედ ის უნდა მიიღოს საკუთარი რწმენით და მოღვაწეობითი ცხოვრებით დაამტკიცონ თავიანთი ავტორიტეტი, იყო დომინირებადი უძველეს ეკლესიაში. მართალია საკმაოდ ადრე ჩნდება მსურველები დაამტკიცონ თავიანთი უპირატესობა სამოციქულო წარმომავლობით ან თავად ქალაქის ადმინისტრაციული მნიშვნელობით. ეს თვალსაზრისი ყველაზე შესამჩნევია რომის ეპისკოპოსებში, რომლებიც ძალიან ადრე იწყებენ განცხადებას თავიანთ განსაკუთრებულ პრივილეგიებზე, აფუძნებენ რა თავიანთ პრეტენზიებს რომის ეკლესიის წარმოშობაზე მოციქულ პეტრესგან.
საკმაოდ ადრე ჩნდება მსურველები დაამტკიცონ თავიანთი უპირატესობა სამოციქულო წარმომავლობით ან თავად ქალაქის ადმინისტრაციული მნიშვნელობით. ეს თვალსაზრისი ყველაზე შესამჩნევია რომის ეპისკოპოსებში, რომლებიც ძალიან ადრე იწყებენ განცხადებას თავიანთ განსაკუთრებულ პრივილეგიებზე.
დეტალებში შესვლის გარეშე ვიტყვით, რომ ჯერ ერთი, თავად მოციქულ პეტრეს არასდროს ჰქონია განსაკუთრებული უფლებამოსილებები სხვა მოციქულებს შორის, მეორეც, არ იყო რომის ეპისკოპოსი, მესამეც, ისტორიულად უფრო დასაშვებს წარმოადგენს მტკიცება, რომ რომის ქრისტიანული თემი მოციქულმა პავლემ დააფუძნა. თუმცა (რაც არსებითია), თუ მივიღებთ ზემოთ აღნიშნულ ვარაუდებსაც, მაინც მომავალმა რომის ეპისკოპოსებმა ვერ მიიღეს ავტომატურად ვერც მოციქულის ავტორიტეტი, ვერც მისი სულიერი ძღვენი. ამის შესახებ წერდა III საუკუნეში ტერტულიანი: „და რას ვიკითხვა შენს განაჩენთან დაკავშირებით, სადან მოიპოვე ასეთი უფლება საეკლესიო საქმეების გადაწყვეტის? ვინ ხარ შენ, რომ უგულებელყოფ და ცვლი უფლის თვალნათელ განზრახვას, რომელიც მან პირადად (personaliter) პეტრეს გადასცა? შენზე ავაგებ ჩემს ეკლესიას და მოგცემ გასაღებს და არა ეკლესიებს და რომელთაც შენ დააკავშირებ ან დართავ ნებას და არა რომელთაც დააკავშირებენ და დართავენს ნებას“. საეკლესიო ისტორიკოსი ვ.ვ. ბოლოტოვი კომენტარს უკეთებს ამ სიტყვებს ასე: „ამდენად, უშვებს რა, რომ მოციქულ პეტრეს მოციქულების წრეში ეჭირა საგანგებო მდგომარეობა, არ შეიძლება აქედან გავაკეთოთ დასკვნა რომის ეკლესიის უპირატესობების შესახებ, რამდენადაც პეტრეს სიკვდილთან ერთად დასრულდა ეს უპირატესობებიც, როგორც ფიქრობს ტერტულიანი“. მსგავსი აზრები შეიძლება ვნახოთ ბევრ აღმოსავლელ წმინდანთან, რომლებიც კატეგორიულად აპროტესტებდნენ რომის ეპისკოპოსის პრეტენზიებს ეკლესიაში მეთაურობაზე“.
ძნელი არაა იმის შემჩნევა, რომ ჩვენს დროში იგივე ხდება. კონსტანტინოპოლის პატრიარქი ბართლომე და ბევრ (თუ ყველა არა) კონსტანტინოპოლელი იერარქები ასაბუთებენ თავიანთი ქმედებების სისწორეს, ისევე როგორც მთლაიანად ეკლესიაში განსაკუთრებულ როლზე პრეტენზიებს იმით, რომ კონსტანტინოპოლის ეკლესია დაფუძნებულია მოციქულ ანდრია პირველწოდებულის მიერ (მტკიცება, რომელიც გაჩნდა მხოლოდ IV საუკუნეში და ისტორიულად არაა დამტკიცებული) და რომ ის წარმოადგენს „დედა-ეკლესიას“ ყველა დანარჩენისთვის. ამასთან, ფანარიოტების ლოგიკის მიხედვით, მეორეხარისხოვანს წარმოადგენს ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა ეკლესიის კანონების დაცვა, სიმტკიცე რწმენის აღმსარებლობაში, პირადი ღვთისმოსაობა და პრინციპულობა. ფანარიოტები ცდილობენ ყველა დაარმწუნონ იმაში, რომ მათი ყველა გადაწყვეტილების სისწორე განპირობებულია კონსტანტინოპოლის ეკლესიის ათასწლოვანი ისტორიული მნიშვნელობით და არა საკუთრივ რელიგიური ფაქტორებით.
ფანარიოტები ცდილობენ ყველა დაარმწუნონ იმაში, რომ მათი ყველა გადაწყვეტილების სისწორე განპირობებულია კონსტანტინოპოლის ეკლესიის ათასწლოვანი ისტორიული მნიშვნელობით და არა საკუთრივ რელიგიური ფაქტორებით.
ტერმინის „ეკლესია-დობილი“ გამოყენება დღეს
უნდა აღინიშნოს, რომ ჯერ კიდევ პირველი ათასწლეულის ბოლოს ტერმინები „დედა-ეკლესია“ და „ეკლესია-დობილი“ გამოიყენებოდა რომის ეპისკოპოსსა და აღმოსავლეთის პატრიარქებს შორის პოლემიკაში. კამათი დაიყვანებოდა რომის ეკლესიის მდგომარეობამდე სხვა ადგილობრივ ეკლესიებთან მიმართებაში: ის მათთვის „დედაა“ თუ „დობილი“? ეს დავა ინერციულად გრძელდებოდა 1054 წელს რომის ეკლესიის ოფიციალური გამოყოფის შემდეგ რამოდენიმე ასწლეულის განმავლობაში. ამ დროს ქრისტიანების ცნობიერებაში ჯერ კიდევ არ იყო განმტკიცებული იყო აზრი იმის შესახებ, რომ ეს გამოყოფა საბოლოოა. აღმოსავლელი იერარქების უმრავლესობა ფიქრობდა, რომ შეიძლებოდა ამ განხეთქილების მოგვარება და ადრინდელ ერთიანობაზე დაბრუნება. და მხოლოდ 1204 წელს ჯვაროსნების მიერ კონსტანტინოპოლის სასტიკი დაკავებისა და დარბევისა და ბიზანტიაში ლათინური სახელმწიფოს ლათინური საეკლესიო იერარქიით ჩამოყალიბების შემდეგ ცხადი გახდა, რომ კათოლიკებსა და მართლმადიდებლებს შორის უფსკრული გაჩნდა. ამ დროიდან XX საუკუნემდე რთულია ტერმინის „ეკლესია-დობილის“ გამოყენების აღმოჩენა მართლმადიდებელი ენ კათოლიკე ღვთისმეტყველების მიერ, რომელიც ამ ტერმინის ქვეშ იგულისხმებდა მართლმადიდებლობასა და კათოლიკობას.
XX საუკუნეში ტერმინი „ ეკლესია- დობილები“ პირველად გამოიყენა ცნობილმა ეკუმენისტმა და ამერიკის პრეზიდენტ ჰ. ტრუმენის მიერ დაყენებულმა, კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა აფინაგორმა კარდინალ ავგუსტინე ბეასთვის გაგზავნილ წერილში 1962 წელს. პაპი იოანე XXIII საპასუხო წერილები ასევე მოიცავდა ამ ტერმინს. ეს მიმოწერა მალე გამოქვეყნდა ფანარიონის მიერ. პუბლიკაციას ასე ეწოდებოდა: „ორი და“. ორი წლის შემდეგ კი, 1964 წელს შედგა ვატიკანის მეორე საეკლესიო კრება, რომელზეც დამტკიცდა კათოლიციმზის გახსნილობისა და შეგუების პოლიტიკა ცხოვრების მიმდინარე მოვლენების მიმართ. ამ კრებაზე გაიმარჯვა ლიბერალების პარტიამ, რამაც ფართოდ გაუხსნა კარები კათოლიკური ღვთისმსახურების რეფორმირებას, მორალურ სწავლებას და საეკლესიო ცხოვრების სხვა სფეროებს და ასევე, პირველ რიგში, ეკუმენიზმს მართლმადიდებლობასთან და შემდეგ სხვა ქრისტიანულ დენომინაციებთან და არა მხოლოდ. ასე, მაგალითად, ამ საეკლესიო კრების დეკრეტში „Unitatis Redintegratio” („ერთიანობის აღდგენა“) ნათქვამი იყო: „...აღმოსავლეთის ეკლესიებს შორის სჭარბობდა და სჭარბობს უცნაური სურვილი სამუდამოდ შენარჩუნდეს რწმენისა და გულმოწყალების ერთიანობა, რომელიც ახასიათებს ადგილობრივ ეკლესიებს, როგორც დებს“.
XX საუკუნეში ტერმინი „ეკლესია-დობილები“ პირველად გამოიყენა ცნობილმა ეკუმენისტმა, კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა აფინაგორმა კარდინალ ავგუსტინე ბეასადმი გაგზავნილ წერილში 1962 წელს. პაპი იოანე XXIII საპასუხო წერილები ასევე მოიცავდა ამ ტერმინს.
ამის შემდეგ ტერმინი „ეკლესია-დობილები“ გამოიყენებოდა რეგულარულად, როგორც კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოში, ასევე ვატიკანში, ორივე მხარის ეკუმენისტური ძალისხმევის ჩარჩოებში. იმის შესახებ, რომ ეს ტერმინი ემსახურება ეკუმენიზმის საქმეს, ნათქვამია პაპის ენციკლიკში „Ut unum sint” (1995): “ცოტა ხნის წინ საერთაშორისო კომისიამ მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადადგა წინ იმის შესახებ საკითხში, თუ როგორი უნდა იყოს მეთოდი, რომელიც გამოიყენება კათოლიკურ და მართლმადიდებელ ეკლესიებს შორის სრული ურთიერთობის აღსადგენად. კომისიამ საფუძველში დადო ეკლესია-დობილების დოქტრინა ამ პრობლემის პოზიტიურ გადაჭრაში“.
თუმცა, 2000 წელს ვატიკანელი კარდინალების ჯგუფის, კონსერვატიული თვალსაზრისის მომხრეების მიერ ნაცადი იქნა საკუთარი თავის, როგორც ერთადერთი „დედა-ეკლესიის“ ოდინდელი კათოლიკური პოზიციონირება ყველა დანარჩენი ქრისტიანისთვის, რა კონფესიასაც არ უნდა განეკუთვნებოდნენ ისინი. 2000 წლის ივნისში საეკლესიო სწავლეის საკითხების კონგრეგაციამ კარდინალ იოზეფ რატცინგერის ( მომავალი პაპი ბენედიქტე XVI) მეთაურობით შეადგინა დოკუმენტი „ნოტა „ეკლესია-დობილების“ გამოთქმის შესახებ, რომელშიც ხდება ტერმინის „ეკლესია-დობილის“ ღრმა ისტორიული და საღვთისმეტყველო ანალიზი და კეთდება დასკვნა, რომ ამ ტერმინის გამოყენება უნდა იქნეს დაყვანილი მინიმუმამდე, ან უმჯობესია, საერთოდ იქნეს ამოღებული, რამდენადაც ვატიკანი წარმოადგენს არა „დობილს“, არამედ „დედას“ ყველა დანარჩენისთვის.
„სინამდვილეში, ამ სიტყვის ჭეშმარიტი მნიშვნელობით, „ეკლესია-დობილებს“ წარმოადგენენ მხოლოდ ადგილობრივი ეკლესიები (ან ადგილობრივი ეკლესიების ჯგუფები, რის მაგალითსაც წარმოადგენს საპატრიარქოები ან მიტროპოლიები) ერთმანეთში. თუ გამოთქმა „ეკლესია-დობილები“ გამოიყენება მხოლოდ ამ ჭეშმარიტი გაგებით, ყოველთვის იქნება სიცხადე იმაში, რომ წმინდა კათოლიკური სამოციქულო ეკლესია წარმოადგენს ყველა ადგილობრივი ეკლესიის არა დას, არამედ დედას“, - საუბარი დოკუმენტში. თავად „ნოტა“ თავდაპირველად გათვალისწინებული იყო შინაგანი გამოყენებისთვის და არ გამოქვეყნებულა ოფიციალურად, მაგრამ დროთა განმავლობაში მისაწვდომი გახდა გასაცნობად.
როგორც ცნობილია, კონსერვატიულად განწყობილი ბენედიქტ XVI იძლებული იყო ტახტზე უარი ეთქვა და მის ადგილას დასვეს ლიბერალი ფრანცისკე, რომლის დროსაც ვატიკანის ფანარიონთან გაერთიანების საქმე შვიდმილიანი ნაბიჯებით მიიწევდა წინ.
სიტუაციის მართლმადიდებლური გაგება
2008 წელს რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმთავართა კრებაზე მიღებულ იქნა დოკუმენტი „რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სხვა რწმენისადმი დამოკიდებულების ძირითადი პრინციპები“, რომელშიც უარყოფილ იქნა „ეკლესია-დობილების“ ეკუმენისტური თეორია და დამტკიცდა ქრისტესა და მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთიდაიგივეობა.
„მართლმადიდებელი ეკლესია არის ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესია, რომელიც შეიქმნა თავად უფლისა და ჩვენი მაცხოვრის მიერ, ეკლესია, დამტკიცებული და სავსე სულიწმიდით, რომელზეც მაცხოვარმა განაცხადა: „ ავაშენებ ჩემს ეკლესიას, და ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ სძლევენ მას“ (მათ. 16,18). ის არის ერთიანი, წმინდა, მთლიანი (კათოლიკური) და სამოციქულო ეკლესია, წმინდა საიდუმლოებების მცველი და მომცემი მთელს მსოფლიოში, „ჭეშმარიტების სვეტი და საფუძველი“ (1 ტიმ. 3,15)“ (პ.1.1.).
2008 წელს რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმთავართა კრებაზე უარყოფილ იქნა „ეკლესია-დობილების“ ეკუმენისტური თეორია და დამტკიცდა ქრისტესა და მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთიდაიგივეობა.
ყველა სხვა ქრისტიანული დენომინაცია წარმოიქმნა მართლმადიდებლური ეკლესიიდან გამოყოფის შედეგად: „მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან ერთიანობიდან ქრისტიანული ისტორიის მანძილზე გამოიყო არა მხოლოდ ინდივიდუალური ქრისტიანები, არამედ მთელი ქრისტიანული საზოგადოებები. ზოგიერთი მათგანი გაქრა ისტორიის განმავლობაში, სხვები შენარჩუნდა საუკუნეების მანძილზე. პირველი ათასწლეულის ყველაზე არსებითი გამიჯვნა, რომელიც ამ დრომდე შენარჩუნდა, მოხდა ქრისტიანული თემების ნაწილის მიერ III და IV მსოფლიო საეკლესიო კრებების გადაწყვეტილებების ნაწილის მიუღებლობის შემდეგ, რის შედეგადაც ცალკე მდგომარეობაში აღმოჩნდა ამ დრომდე არსებული აღმოსავლეთის ასურეთის ეკლესია, ქალკიდონამდელი ეკლესიები - კოპტური, სომუხრი, სირია-იაკოვიტის, ეთიოპიის, მალაბარის. მეორე ათასწლეულში რომის ეკლესიის გამოყოფას მოჰყვა დასავლეთ საქრისტიანოს შიდა დაყოფა, რაც უკავშირდებოდა რეფორმაციას და რამაც გამოიწვია მრავალი ქრისტიანული დენომინაციის წარმოქმნის უწყვეტი პროცესი, რომელიც არ იმყოფებოდა ურთიერთობაში რომის ტახტთან. ასევე ადგილი ჰქონდა გამოყოფას ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიების ერთიანობისგან, მათ შორის, რუსულ მართლმადიდებელ ეკლესიასთანაც“ (პ.1.13).
ამ გამოყოფის მიზეზებად დასახელდა ერესი და შეცდომები: „შეცდომები და ერესი წარმოადგენს ეგოისტური თვითდამკვიდრებისა და განკერძოების შედეგს. ყოველი განხეთქილება ან სქიზმა იწვევს ამა თუ იმ სახის გამოყოფას ეკლესიის მთლიანობიდან. გამოყოფა, თუნდაც ის ხდებოდეს მოძღვრების სწავლის ხასიათის მიზეზებით, არის ეკლესიაზე სწავლების დარღვევა და საბოლოო ჯამში, ის იწვევს რწმენაში შეცდომებს“ (პ.1.14).
იმაზე საუბრისას, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია უნდა აკეთებდეს ყველაფერს იმისთვის, რომ აღადგინოს ყველა კონფესიის ერთიანობა, რომლებიც თავს ქრისტიანებს უწოდებენ, რმე-ს დოკუმენტი უარყოფს ყველანაირ კომპრომისს: „დარღვეული ქრისტიანული ერთიანობის აღდგენის აუცილებლობის აღიარებისას, მართლმადიდებელი ეკლესია ამტკიცებს, რომ ჭეშმარიტი ერთიანობა შესაძლებელია მხოლოდ ერთიანი წმინდა კათოლიკური და სამოციქულო ეკლესიის წიაღში. ერთიანობის ყველა სხვა „მოდელი“ წარმოადგენს მიუღებელს“ (პ.2.3.). შემდგომ კარში მოცემულია ამ მოდელების აღწერა და კიდევ ერთხელ არის საუბარი იმაზე, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია მათ უარყოფს.
და რაც საკმაოდ მნიშვნელოვანია, დოკუმენტი საუბრობს მართლმადიდებლური ეკლესიის განსაკუთრებულობაზე, როგორც ხსნის ხომალდზე: „მართლმადიდებელი ეკლესია წმინდა მამების ბაგით ამტკიცებს, რომ ხსნა შეიძლება მხოლოდ ქრისტეს ეკლესიაში მოიპოვო“ (პ.1.15).
თუმცა, თუ მივმართავთ 2016 წლის კრეტას კრების ანალოგიურ დოკუმენტს, რომელიც ორგანიზებული იყო კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს მიერ და ვერ მოიპოვა სრულიად მართლმადიდებელთა სტატუსი მასზე ოთხი ყველაზე მრავალრიცხოვანი ადგილობრივი ეკლესიის დაუსწრებლობის გამო, მაგრამ ჩვენ ვხედავთ, რომ იქ არაა ასეთი მკაფიოობა და ერთმნიშვნელოვნობა ეკლესიის განსაზღვრაში, სამაგიეროდ წინაპირობები ეკუმენიზმის, პირველ რიგში, კათოლიკობასთან გზაზე შემდგომი წინსვლისთვის. ამ დოკუმენტს ეწოდება: „ მართლმადიდებელი ეკლესიის დამოკიდებულება დანარჩენ ქრისტიანულ სამყაროსთან“ და პირველ პარაგრაფში ამტკიცებს: „ მართლმადიდებელ ეკლესიას, არის რა ერთიანი, წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო, ღრმა საეკლესიო თვითცნობიერებაში მტკიცედ სჯერა, რომ უმთავრესი ადგილი უჭირავს თანამედროვე სამყაროში ქრისტიანული ერთიანობის წინსვლის საქმეში“. შემდეგ, პრაქტიკულად ყველა პარაგრაფში საუბარია იმაზე, რომ საჭიროა ყველანაირი ძალით ერთიანობისკენ სწრაფვა და ის, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია ამ მხრივ აწარმოებს „თანამედროვე ორმხრივ საღვთისმეტყველო დიალოგებს“ და არა მხოლოდ ორმხრივს. კრეტას საეკლესიო კრების დოკუმენტში არაა ხსენება იმაზე, რომ მხოლოდ მართლმადიდებელი ეკლესია წარმოადგენს ქრისტეს ეკლესიას, არაა იმის ხსენება, რომ მისგან გამოყოფილი ყველა ნაწილი უნდა დაბრუნდეს თავისი შეცდომების მონანიებით და არაა ერთიანობის იმ კომპრომისული „მოდელების“ უარყოფა, რომელიც თავის დოკუმენტში უარყო რმე-მ.
კრეტას საეკლესიო კრების დოკუმენტში არის მითითება, რომ არა მხოლოდ მართლმადიდებლობას არამედ სხვა ქრისტიანულ დენომინაციებს შეიძლება ეწოდოს ტერმინი „ეკლესია“.
თუმცა, არის მითითება იმაზე, რომ არა მხოლოდ მართლმადიდებლობას, არამედ სხვა ქრისტიანულ დენომინაციებს შეიძლება ეწოდოს ტერმინი „ეკლესია“. ასე, მაგალითად, კრეტას დოკუმენტის პ.6 გვამცნობს: „ერთიანობა, რომელიც გააჩნია ეკლესიას თავისი ონტოლოგიური ბუნებით, არ შეიძლება დაირღვეს. ამის მიუხედავად მართლმადიდებელი ეკლესია აღიარებს სხვა, მასთან ურთიერთობაში არმყოფი ქრისტიანული ეკლესიების ისტორიულ დასახელებას და ამასთან, სწამს, რომ მისი მათთან დამოკიდებულება უნდა აიგოს მათ მიერ მთელი ეკლესიოლოგიური თემატიკის უსწრაფეს და უფრო ობიექტურ გარკვევაზე, განსაკუთრებით საიდუმლოების, მადლის, სიწმინდისა და მთლიანად სამოციქულო მემკვიდრეობითობის სწავლების სფეროში“. თუმცა, „თემატიკის გარკვევა“ და „მონანიება“ , როგორც ამას ოდესაში ამბობენ, ორი დიდი განსხვავებულობაა.
ამ პუნქტის და კრეტას დოკუმენტის მთელი ეკუმენური იდეოლოგიის საპირისპიროდ, ჯერ კიდევ მისი მომზადების სტადიაზე გამოდიოდნენ გამოჩენილი იერარქები, მათ შორის, საბერძნეთის ეკლესიიდან. ასე, მაგალითად, ლიმასოლის მიტროპოლიტი, ცნობილი მქადაგებელი და მისიონერი, ათანასე წერილით მიმართავს კვიპროსის ეკლესიის წმინდა სინოდს, რომელშიც აცხადებს: „ვფიქრობ, რომ „ეკლესიის“ სახელწოდების მიკუთვნება ერეტიკული ან განხეთქილებაში მყოფი საზოგადოებების მიმართ, არის აბსოლუტურად არასწორი ღვთისმეტყევლურადაც, დოგმატურადაც და აკნონიკურადაც, რადგანაც არის ერთი ქრისტეს ეკლესია“. ასევე მან განაცხადა, რომ „ტექსტში საერთოდ არაა ნახსენები ის, რომ ერთადერთი გზა, რომელსაც მივყავართ ეკლესიასთან ერთიანობისკენ - არის ერეტიკოსებისა და განხეთქილებაში მყოფების მონანიებით ერთიან, წმინდა, სამოქციქულო და კათოლიკურ ეკლესიაში დაბრუნების გზა, რომელსაც, როგორც 1 პუნქტშია აღნიშნული, წარმოადგენს ჩვენი მართლმადიდებელი ეკლესია“.
მეუფე არ შემოიფარგლა მოსამზადებელი დოკუმენტის კრიტიკით, არამედ წარმოადგინა ზოგიერთი ფორმულირების ყველა ვარიანტი: „N 4 პუნქტთან დაკავშირებით შემდეგი შენიშვნა მაქვს: მწამს, რომ „მართლმადიდებელ ეკლესიას, მუხლჩაუხრელად ლოცულობს რა „ყველას ერთიანობაზე“, მხედველობაში აქვს დაბრუნება და ჩვენი ერთიანობა ყველა დანარჩენთან, ვინც გაიმიჯნა და მას გამოეყო - ერეტიკოსები და განხეთქილებაში მყოფები, რომლებიც მისგან მიდიან და ბრუნდებიან მონანიებით. ქრისტეს მართლმადიდებელი ეკლესია არასდროს არღვევდა „რწმენისა და სულიწმინდის ზიარების კავშირს“ და არ იღებს „ქრისტეს მორწმუნეთა“ ერთიანობის აღდგენის თეორიას, რამდენადაც სჯერა, რომ ქრისტეს მორწმუნეთა ერთიანობა უკვე არსებობს ყველა მონათლული შვილის ერთმანეთთან და ქრისტესთან ერთიანობით ჩვენს ჭეშმარიტ რწმენაში, რომელიც არ გააჩნია ერეტიკოსებსა და განხეთქილებაში მყოფებს. ამიტომაც ეკლესია ლოცულობს მონანიებასა და მართლმადიდებლობაში მათ დაბრუნებაზე“.
თუმცა, კრეტას საეკლესიო კრებამ არ ჩათვალა საჭიროდ მიეღო მიტროპოლიტ ათანასეს წინადადებები, რაც ადასტურებს მის მთლიანობაში ეკუმენისტურ თეორიას „ეკლესია-დობილების“ თაობაზე სხვადასხვა ქრისტიანული დენომინაციასთან მიმართებაში.
დასკვნები
ჯერ ერთი, მართლმადიდებელი რწმენის სიწმინდის შენარჩუნებისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია უარის თქმა ეკუმენიზმის პოლიტიკაზე, შესაბამისად „ეკლესია-დობილების“ ეკუმენისტურ თეორიაზე სხვადასხვა ქრისტიანულ დენომინაციასთან მიმართებაში. შესაძლოა, ამ ტერმინის გამოყენება დასაშვებია ადგილობრივ მართლმადიდებლურ ეკლესიებთან მიმართებაში, მათი ერთმანეთთან კავშირისთვის, მაგრამ უმჯობესია საერთოდ უარის თქმა მის გამოყენებაზე, რამდენადაც ის ატარებს აშკარადგ გამოხატულ ეკუმენურ ელფერს.
მეორე, ადგილობრივ მართლმადიდებელ ეკლესიებს შორის და მითუმეტეს სხვა დენომინაციებთან ურთიერთობების გარკვევა, ამ ურთიერთობების აღნიშვნის მცდელობა ტერმინებში „დედა“ და „და“ და ა.შ. არის ჩიხური გზა. ყველა ადგილობრივი ეკლესიისთვის, ასევე ყველა ქრისტიანული თემისთვის (მათ შორის, ასევე ყველა ქრისტიანისთვის) გაცილებით უფრო მიზანშეწონილია უფალთან მიახლოება მართლმადიდებლური დოგმატების ერთგულების, უფლის მცნებების შესრულების, წმინდა მამების მიერ დაბარებული სულიერი საქმეების კეთების გზით. მაშინ ჰარმონიული ურთიერთობები ადგილობრივ ეკლესიებს შორის თავისთავად დალაგდება, ხოლო სხვა კათოლიკური თემები მივლენ აზრამდე მონანიებისა და ეკლესიის წიაღში დაბრუნების აუცილებლობის თაობაზე.
