დემოგრაფიული კატასტროფა: უმე-ის განადგურება, როგორც უკრაინის განადგურების გზა

2023 წლის 5 ოქტომბერს უმაღლეს რადაში სკანდალური ფაქტი მოხდა. პარტია ,,ევროსოლიდარობის’’ სახალხო დეპუტატმა ალექსეი გონჩარენკომ თქვა, რომ 1991 წელს შობადობის მთლიანი კოეფიციენტი (ბავშვების რაოდენობა რეპროდუქციული ასაკის ქალზე) იყო 2,3. დღეს კი კატასტროფულია და შეადგენს - 0,7 (2,1 მაინც არის საჭირო ერის გადასარჩენად). „თუ ახლა არ დავიწყებთ ოჯახის, დედის, ბავშვის მხარდაჭერას, 10-20 წელიწადში არავინ გვეყოლება ამ დარბაზში წარსადგენი“, - განაცხადა გონჩარენკომ.

ამ სიტყვების საპასუხოდ, როქსოლანა პიდლასამ, დეპუტატმა პარტია "მსახური"-დან, ტრიბუნიდან "ლამაზად" იხუმრა: "ალექსეი ალექსეევიჩ, ნება მომეცით წავიდე შობადობის გასაზრდელად!" ამ ფრაზამ დარბაზში რადას წევრების სიცილი გამოიწვია, სპიკერი რუსლან სტეფანჩუკის ჩათვლით. რამდენიმე წუთის განმავლობაში დეპუტატები ფაქტიურად ვერ წყნარდებოდნენ.

მაგრამ არსებობს რაიმე მიზეზი მხიარულებისთვის? სიტუაცია უფრო სერიოზულადაა ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს და გონჩარენკოს სიტყვები არ არის გადაჭარბებული.

უკრაინაში მოსახლეობის რიცხვი არ გაზრდილა 1960 წლიდან, 90-იან წლებში სწრაფად კლება დაიწყო და 2022 წელს ომის დაწყებისთანავე კატასტროფულად დაეცა. უკრაინის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის დემოგრაფიისა და სოციალური კვლევის ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილემ, ალექსანდრე გლადუნმა ,,ტელემარათონში’’ საუბრისას განაცხადა, რომ მისი ინსტიტუტის მონაცემებით, უკრაინაში შესაძლოა 28-დან 34 მილიონამდე ადამიანი ცხოვრობდეს. სამწუხაროდ, უფრო პესიმისტური შეფასებები, როგორც წესი, უფრო ობიექტური გამოდის. ეს ნიშნავს, რომ დღეს თითქმის იმის ნახევარი ვართ, რამდენიც დამოუკიდებლობის დასაწყისში ვიყავით.

ტენდენციები და პერსპექტივები კიდევ უფრო დამთრგუნველია. დემოგრაფიისა და სოციალური კვლევის ინსტიტუტის დირექტორის, უკრაინის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის აკადემიკოსის, ელა ლიბანოვას თქმით, „თაობათა მარტივი აღდგენის მიზნით, აუცილებელია ერთმა ქალმა (საშუალოდ) გააჩინოს. 2.13 - 2.15 შვილი მის სიცოცხლეში. 2021 წელს ჩვენ გვქონდა მაჩვენებელი 1.1. 2022 წელს ეს კიდევ უფრო ნაკლები იქნება, მაგრამ შემცირება ჯერ არ იქნება კატასტროფული წლის პირველ ნახევარში დაბადებული ბავშვების გამო. ღმერთმა ქნას, რომ 2023 წელს 0,8-ზე გავჩერდეთ.

გამოცემა The Wall Street Journal-ის თანახმად, უკრაინაში შობადობა ყველაზე დაბალი იყო ევროპაში 2022 წელს რუსეთის ფედერაციაში სრულმასშტაბიანი შეჭრამდეც კი. ხოლო 2022 წლის 24 თებერვლის შემდეგ ის კატასტროფულად დაეცა. 2022 წლის პირველ ექვს თვეში შობადობის რაოდენობა 28%-ით შემცირდა 2021 წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით.

2023 წლის სექტემბრის დასაწყისში ონლაინ რესურსმა Action on Armed Violence (AOAV) გამოაქვეყნა კვლევა „საწყისები და კონფლიქტები: არის თუ არა უკრაინა დემოგრაფიული სიკვდილის სპირალის წინაშე?“, სადაც, დოკუმენტზე მითითებით, ნათქვამია: „უკრაინული დემოგრაფები ვარაუდობენ, რომ შობადობის საშუალო მაჩვენებელი 2023-24 წლებში 0,71-მდე დაეცემა, რაც მსოფლიოში ოდესმე დაფიქსირებული ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი იქნება. ასევე ციტირებულია ე. ლიბანოვას კიდევ ერთი განცხადება: „ვფიქრობ, რომ ჩვენ ვართ ისეთ სიტუაციაში, როდესაც უკრაინის მოსახლეობა შეიძლება აღმოჩნდეს სიკვდილის სპირალში. <…> გამარჯვების შემთხვევაშიც, შობადობა ვერ აღდგება“.

ე. ლიბანოვა ასევე აღნიშნავს უკრაინაში სიკვდილიანობის ზრდას ფრანგულ სააგენტო PFI-სთან ინტერვიუში: „უკრაინაში ახალგაზრდების მესამედი, რომლებიც ახლა 16 წლისაა, საპენსიო ასაკამდე გარდაცვალების რისკის ქვეშაა. ომის პირობებში ისედაც დაბალი შობადობა მალე თითქმის განახევრდება. რუსეთის შემოჭრით გამოწვეული მიგრაციის გამო სახელმწიფომ შეიძლება დაკარგოს თავისი ყველაზე ნიჭიერი და აქტიური მოქალაქეები“.

ის ასევე ეხება ისეთ მაჩვენებელს, როგორიცაა სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა: „მამაკაცებისთვის ეს 57 წელია, ქალებისთვის – 68. ეს ძალიან ცოტაა. მაგრამ სანამ ომი არ დასრულდება, ვითარება ვერ გაუმჯობესდება“.

უფრო მეტიც, თუ უკრაინაში მოსალოდნელია შობადობის საშუალო მაჩვენებელი (შსმ) გახდეს 0,71, რაც ნიშნავს ჩვენი ხალხის შეუქცევად გადაშენებას, მაშინ ზოგიერთ სხვა ქვეყანაში ეს სრულიად განსხვავებულია. რომელ ქვეყნებზეა საუბარი? აფრიკის ყველაზე ღარიბი ქვეყნები შსმ-ის რეიტინგში პირველ ადგილებს იკავებენ:

• ნიგერია – 6,89;
• 
  სომალი– 6,42;
• 
  ჩადი – 6,35;
• 
  კონგო – 6,21;
• 
  მალი – 6,04.

მაგრამ ცენტრალური აზიის ქვეყნებიც კარგ პლიუსში არიან:

• ტაჯიკეთი – 3,24;
• 
  კაზახისტანი – 3,13;
• 
  ყირგიზეთი – 3,00;
• 
  უზბეკეთი – 2,90.

ასევე მოსახლეობის ძალიან სერიოზული ზრდაა ახლო აღმოსავლეთში: ერაყი, პაკისტანი, სირია.

ამ ქვეყნების მონაცემები შემთხვევით არ მოგვიყვანია. ზემოხსენებულ ინტერვიუში ა.გლადუნმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მოსახლეობის მუდმივი კლება გამოიწვევს უკრაინის გავლენის დაკარგვას ევროპაში და შეცვლის ერის ეთნიკურ შემადგენლობას. ანუ უბრალოდ ცოტანი კი არ ვიქნებით. ამ მიწაზე უკრაინელების ნაცვლად სხვა ეროვნებები იცხოვრებენ. რა თქმა უნდა, დანამდვილებით არ შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანები აუცილებლად ჩამოვლენ უკრაინაში ყველაზე მაღალი შსმ-ის მქონე ქვეყნებიდან, მაგრამ გარკვეულწილად ეს დისპროპორცია გავლენას მოახდენს მიგრაციულ ნაკადებზე, რაც ნიშნავს, რომ ეთნიკურად უკრაინელებს ჩაანაცვლებენ უღარიბესი ქვეყნებიდან, განათლების დაბალი დონის მქონე და სულ სხვა მენტალიტეტის მოსახლეობა. და ეს, თავის მხრივ, საფრთხეს უქმნის ეთნიკური კონფლიქტების მკვეთრ ზრდას და კრიმინალური სიტუაციის ზოგად გაუარესებას.

სახალხო დეპუტატი მიხაილ ციმბალიუკი აცხადებს: „არ გამოვრიცხავ, რომ სახელმწიფოში გამოჩნდნენ მიგრანტები, რომლებიც არ არიან გადამწყვეტი ფინანსურ დონეზე. დღეს ძნელია ვიმსჯელოთ, რომელი ქვეყნებიდან შეიძლება ჩამოვიდნენ ეს ადამიანები, მაგრამ უკრაინა მზად უნდა იყოს მიგრანტების ტალღისთვის.

ასეთი სცენარი არ არის მხოლოდ შემთხვევითობა.

თუ კარგი კლიმატით და მდიდარი რესურსებით ნაყოფიერ მიწებზე ცოტა ხალხია, ქვეყანაში სხვა ტერიტორიებიდან ჩამოსული ხალხი დასახლდება. ციფრები უტყუარად გვაჩვენებს, რომ ეს აუცილებლად მოხდება, ეს მხოლოდ დროის საკითხია.

იმისათვის, რომ მსგავსი მოვლენები მაინც შეფერხდეს, სახელმწიფოს პრიორიტეტული ამოცანაა ლტოლვილების დაბრუნება უკრაინაში, რომლებმაც სამშობლო დატოვეს ომის საშინელებისგან თავის დასაღწევად. აქვე დაუყოვნებლივ უნდა აღინიშნოს, რომ უკრაინას კვლავ მოუწევს ბრძოლა თავისი მოქალაქეების დასაბრუნებლად იმ ქვეყნებთან, რომლებმაც ისინი შეიფარეს. ქვეყნები, რომლებმაც შეიფარეს ჩვენი თანამემამულეები არა მარტო იღებენ ჩვენი თანამემამულეების სოციალური დახმარების ხარჯებს, არამედ სარგებლობენ მათი შრომითი საქმიანობით. ხშირ შემთხვევაში საუბარია არა მხოლოდ დაბალკვალიფიციურ, დაბალანაზღაურებად შრომაზე. როგორც ე.ლიბანოვა ამბობს: „გერმანელი და პოლონელი მკვლევარების აზრით, ომის დაწყების შემდეგ ემიგრაციაში წასული უკრაინელი ქალების 70%-ს უმაღლესი განათლება აქვს. ძირითადად ბავშვებთან ერთად ქვეყანა დატოვეს ახალგაზრდა ქალებმა - პროაქტიულებმა, რომლებსაც არ ეშინოდათ უცხო ქვეყანაში ახალი ცხოვრების დაწყების. ბუნებრივია, რომ მათ მეუღლეებსაც აქვთ უმაღლესი განათლება და დაახლოებით იმავე ასაკის არიან“. რისკი, რომ ომის შემდეგ, როცა მამაკაცებს საზღვარგარეთ გამგზავრების შესაძლებლობა ექნებათ, მოსახლეობის გადინება კიდევ უფრო გაიზრდება.

„მაგრამ არის კიდევ ერთი რისკი. საომარი მდგომარეობის დასრულების შემდეგ, ოჯახები გაერთიანდებიან არა უკრაინაში, არამედ საზღვარგარეთ. პოლონეთში ჩატარებულმა უახლესმა კვლევამ აჩვენა, რომ უკრაინელებს შორის დასაქმებულთა ძალიან დიდი პროცენტია. და თუ ხალხი დასაქმებულია, თუნდაც არა სპეციალობით, და მათი შვილები უკვე საზღვარგარეთ სწავლობენ, უკრაინაში კი, პირიქით, საცხოვრებელი სახლები დანგრეულია და სამუშაო არ არის, ხალხი დიდი ალბათობით საზღვარგარეთ დარჩება. <…> ანუ, თუ ქმრები წავლენ ცოლებთან საზღვარგარეთ, ჩვენ არ დავკარგავთ მილიონებს, არამედ დავკარგავთ ინტელექტის მაღალი დონის მქონე ყველაზე აქტიურ ადამიანებს, რეპროდუქციულ და სამუშაო ასაკის ადამიანებს. ამიტომ, დემოგრაფიულ კრიზისზე საუბრისას, განვიხილავ არა მხოლოდ რაოდენობრივ, არამედ ხარისხობრივ მაჩვენებლებსაც“, - ამბობს ლიბანოვა.

რამ შეიძლება აიძულოს უკრაინელი ლტოლვილები დაბრუნდნენ? პირველ რიგში ეს არის უსაფრთხოების და ეკონომიკური მდგომარეობა. თუ უკრაინა არამარტო მოიგებს ომს, არამედ მიიღებს სამომავლო უსაფრთხოების გარანტიებს და თუ მნიშვნელოვანი ინვესტიციები ჩაიდება უკრაინაში, მაშინ ბევრი მიგრანტი ჩათვლის სამშობლოში დაბრუნებას კარგ გადაწყვეტილებად. უპირატესობა ის არის, რომ ამ ადამიანებს, როგორც წესი, კვლავ ჰყავთ ნათესავები უკრაინაში, ასევე აქვთ უძრავი ქონება, რომლის შეძენაც ევროპის ქვეყნებში არც ისე მარტივია. მაგრამ მინუსი ის არის, რომ ეკონომიკური პირობები უნდა იყოს არა მხოლოდ მიმზიდველი, არამედ ისეთი, რომ აიძულოს უკრაინელები უარი თქვან იმ ეკონომიკურ შესაძლებლობებზე, რასაც მათ სთავაზობენ ევროპული ქვეყნები, სადაც ასევე რთული დემოგრაფიული მდგომარეობაა და უკრაინელი ბავშვები მათთვის ზედმეტი არ იქნება.

მაგრამ არის ლტოლვილთა ერთი ჯგუფი, რომელსაც სახელმწიფომ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციოს და ხელი შეუწყოს მათ დაბრუნებას, პირველ რიგში მათ დაბრუნებაზე უნდა იზრუნოს. ესენი არიან მორწმუნეები. რადგანაც, რელიგიური ადამიანების ოჯახებში შობადობა გაცილებით მაღალია, ვიდრე არარელიგიურებში. ეს ფაქტია. ადამიანისთვის, რომელსაც აქვს შვილების გაჩენის რელიგიური მოტივაცია, ნაკლებ როლს თამაშობს ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა დაბალი ხელფასი, საცხოვრებელი ადგილის პრობლემები და მსგავსი. მარტივად რომ ვთქვათ, უკრაინისთვის უფრო მეტად ხელსაყრელია უკრაინული მრავალშვილიანი ოჯახის დაბრუნება, ვიდრე ერთშვილიანის, თუმცა, რა თქმა უნდა, არც ეს არის ცუდი.

მაგრამ რატომღაც ჩვენი სახელმწიფო საპირისპიროს აკეთებს: დაბრუნების ნაცვლად, ფაქტობრივად აძევებს ქვეყნიდან რელიგიურ მოსახლეობას. უმე-ის ფართომასშტაბიანი დევნა, რომელიც აქტიურ ფაზაშია გადასული, არა მხოლოდ წყვეტს მორწმუნე „ევროპელი“ მიგრანტების სამშობლოში დაბრუნების გეგმებს, არამედ აიძულებს მათ იფიქრონ ქვეყანაში დარჩენილი  მართლმადიდებელი ქრისტიანების ემიგრაციაზე. ეს განსაკუთრებით ეხება ქვეყნის დასავლეთ რეგიონებს, სადაც უმე-ის ეპარქიები პრაქტიკულად განადგურებულია და იატაკქვეშა სამრევლოებიც კი აღარ არის.

ამავდროულად, ევროპაში უკვე მოქმედებს უმე-ს თემების მთელი ქსელი. ხოლო თუ მართლმადიდებელი არჩევანის წინაშე დგას - დარჩეს სახლში დაბომბვის ქვეშ აღსარებისა და ზიარების გარეშე, ან წავიდეს აყვავებულ ევროკავშირში, სადაც უსაფრთხოდ დაესწრება წირვას, ის აირჩევს მეორე ვარიანტს.

კიდევ უფრო აშკარა არჩევანის წინაშე დგანან ისინი, ვინც უკვე დამკვიდრდა უცხო მიწაზე და განიხილავს იქ დარჩენას თუ ომის შემდეგ სახლში დაბრუნებას.

სსუგ-ის უფროსის მოადგილემ დეკანოზმა ნიკოლოზ დანილევიჩმა გამოაქვეყნა შემდეგი წერილი უმე-ის მორწმუნეების მიმართ ევროპაში:

„ბავშვებისა და ახალგაზრდების აბსოლუტურ უმრავლესობას, რომლებიც სწავლობდნენ ევროპის სკოლებსა და უნივერსიტეტებში ამ ომის დაწყებიდან 1,5 წლის განმავლობაში, აღარ სურთ სამშობლოში დაბრუნება. მიჩვეულები არიან და მოსწონთ. მშობლები შვილების გულისთვის ისევ საზღვარგარეთ ცხოვრობენ და გული წყდებათ, რადგან უკრაინაში უნდათ დაბრუნება, მაგრამ შვილების გულისთვის საზღვარგარეთ უწევთ დარჩენა. უკრაინაში ისედაც ცოტა ადამიანი ცხოვრობს , ხალხს არ სურს ან არ შეუძლია დაბრუნება, ხელისუფლებამ კი ეკლესიაც აკრძალა. ვინ წავა ასეთ უკრაინაში? რას სჩადის ხელისუფლება? ეს არის ნამდვილი ღალატი, ქვეყნისთვის პირდაპირი ზიანის მოტანა. ეს არის კიდევ ერთი არგუმენტი, რომ საზღვარგარეთ დარჩე და არ დაბრუნდე ისეთ ქვეყანაში, სადაც ეკლესიაშიც კი ვერ ივლი“.

სახალხო დეპუტატის მიხაილ ციმბალიუკის თქმით, დღეს უკრაინა 12 მილიონმა ადამიანმა დატოვა და მათი დაბრუნება უკიდურესად რთული იქნება. ციმბალიუკი ამბობს, რომ უაღრესად მნიშვნელოვანია, რა პირობებს შესთავაზებს სახელმწიფო ასეთ ადამიანებს. სახალხო დეპუტატი ეკონომიკასა და საცხოვრებელზე საუბრობს, მაგრამ ბევრისთვის რელიგიური ფაქტორიც შეიძლება გახდეს განმსაზღვრელი გადაწყვეტილების მიღებისას.

რამდენი მართლმადიდებელია ამ 12 მილიონიდან ვინც ქვეყანა დატოვა? თუნდაც მეოთხედი იყოს, თუნდაც მეხუთედი იყოს, ეს არის ხალხის უზარმაზარი რაოდენობა. ადამიანები, რომლებსაც საბოლოოდ მსოფლიოს სხვა ქვეყნებიდან ჩამოსული ერები ჩაანაცვლებენ.

საიდუმლო არ არის, რომ ომამდელ პერიოდშიც კი, ბევრმა მორწმუნემ არ დატოვა უკრაინა ზუსტად იმიტომ, რომ მათ სურდათ ახლოს ყოფილიყვნენ მართლმადიდებლურ სიწმინდეებთან, ლავრასთან, მონასტრებთან, რადგან ამ ტაძრების  აღმსარებლები იყვნენ, რითაც საზრდოობდნენ და ა.შ. მაგრამ ახლა ამ ყველაფერს მორწმუნეებს ართმევენ. ამის საპირისპიროდ, ევროპაში ჩნდება მართლმადიდებლური თემები. ეს ნიშნავს, რომ თუ ადამიანი ემიგრაციაში წავა, ის აღარ დარჩება აღსარების, ზიარების, სულიერი მზრუნველობის გარეშე. გასაკვირი არ იქნება, თუ ევროპის სხვადასხვა ქვეყანაში მალე მართლმადიდებელი უკრაინელების მთელი ანკლავები გაჩნდება.

ასეთი პროცესების ისტორიული პრეცედენტები არსებობს: ეს არის მასობრივი ემიგრაცია 1917 წლის რევოლუციის შემდეგ და ბიზანტიის იმპერიიდან ხატმებრძოლობის ეპოქაში ბერებისა და საეროების მნიშვნელოვანი ნაწილის განსახლება და მრავალი სხვა მაგალითი. ქრისტიანული ისტორიის პირველ სამ საუკუნეში, ეკლესიის დევნის დროს, ბევრი გახდა მოწამე, მაგრამ ქრისტიანთა კიდევ უფრო დიდმა ნაწილმა ამჯობინა ოჯახებთან ერთად სხვა ქვეყნებში გადასახლება, სადაც უფრო უსაფრთხოდ გრძნობდნენ თავს.

ოპტიმისტურად მინდა დავასრულო ეს ტექსტი, მაგრამ, სამწუხაროდ, ფაქტები ამის საშუალებას არ იძლევა. უკრაინა უკვე შევიდა დემოგრაფიული კატასტროფის ფაზაში და მისი რელიგიური პოლიტიკა მხოლოდ ამძაფრებს ვითარებას. რჩება მხოლოდ ბაზელის წმინდა ნიკოლოზის ეკლესიის სასულიერო პირთან, სამუილ მილკოსთან ერთად ყვირილი, რომელმაც თავის Telegram არხზე გამოაქვეყნა მიმართვა უკრაინის პრეზიდენტისადმი და უკრაინის ხელისუფლებისადმი: „მე გთხოვთ, ბატონო ზელენსკი, შეჩერდით! ღვთისმოსავი ხალხის, უკრაინელი ხალხის სახელით, შეჩერდით! ეს არ არის სახუმარო".