,,გადავა’’ თუ არა ბერდიანსკის ეპარქია რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის შემადგენლობაში?

2023 წლის 11 მაისს, მთელ რიგი რუსული გამომცემლობები გადმოსცემდნენ, რომ უმე-ის ბერდიანსკისა და პრიმორსკის ეპარქიის მღვდლები მოსკოვის პატრიარქის პირდაპირ კონტროლს ითხოვენ. მიზეზი, მათი თქმით, ის არის, რომ მმართველმა ეპისკოპოსმა „მიატოვა სამწყსო“, ეპისკოპოსის გარეშე კი ეპარქია ვერ იარსებებს.

პატრიარქ კირილისადმი ბერდიანსკის ეპარქიის მღვდელმთავრების სახელით დაწერილ მიმართვაში ნათქვამია, რომ „რუსეთის ფედერაციის ახალ რაიონებში სამღვდელოება ცდილობდა რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის წიაღში დაბრუნებას, თუმცა ბერდიანსკისა და პრიმორსკის მიტროპოლიტმა ეფრემმა დატოვა თავისი სამწყსო, გაიქცა უკრაინის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე. ეპარქია ლიდერის გარეშე ვერ იარსებებს, ამასთან დაკავშირებით, სასულიერო პირებმა კენჭისყრისას გადაწყვიტეს მიმართონ მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქ კირილს ბერდიანსკისა და პრიმორიეს ეპარქიის მოსკოვის საპატრიარქოს წიაღში მიღების თხოვნით.

მოგვიანებით, 14 მაისს, ბერდიანსკის ეპარქიის ოთხმა წარმომადგენელმა პატრიარქ კირილს პირადად მოსკოვში გადასცა ხელმოწერები, რომლებიც ეპარქიის კრებაზე შეაგროვეს „გადასვლის შესახებ“. პატრიარქის პოზიცია ჯერ ცნობილი არ არის. მაგრამ არც ერთ მომხსენებელსა და ჟურნალისტს ეჭვი არ ეპარება, რომ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის წინამძღვრის გადაწყვეტილება დადებითი იქნება.

მაგრამ რა მოხდა რეალურად ბერდიანსკში და რამდენად შეესაბამება ეპარქიის მღვდლების მოქმედება ეკლესიის კანონებს? ამ კითხვებზე პასუხები ძალიან მნიშვნელოვანია. რატომ?

ჯერ ერთი, ყველა საეკლესიო გადაწყვეტილება კანონიკური უნდა იყოს.მეორეც, ბერდიანსკის ეპარქია არის უმე-ის შემადგენლობაში (ყოველ შემთხვევაში, ამ მომენტისთვის), რაც ნიშნავს, რომ მის ცხოვრებაში იგი უნდა ხელმძღვანელობდეს უმე-ის წესდებით. ეს ნიშნავს, რომ ყველა რეზოლუციას, რომელიც ეწინააღმდეგება ქარტიას, არ შეიძლება ჰქონდეს ლეგიტიმური ხასიათი. და ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინებით, რომ მეუ-ის ზოგიერთ წარმომადგენელს ბოლო დროს ძალიან უყვარდა უმე-ის იერარქიისა და სასულიერო პირების საყვედური კანონების, განსაკუთრებით ადმინისტრაციული და დისციპლინური წესრიგის დარღვევის გამო (პატრიარქისადმი დაუმორჩილებლობა, დაწესება სამრევლოები უკრაინის ფარგლებს გარეთ და ა.შ.).
ჭორები

სანამ ამ კითხვებზე პასუხებს განვიხილავთ, აუცილებელია აღვნიშნოთ ჭორები, რომლებიც ბერდიანსკის მღვდლების მიმართვის შესახებ ინფორმაციის გავრცელებისთანავე გაჩნდა.

რა თქმა უნდა, ჭორები, განსაკუთრებით საეკლესიო თემაში, უსიამოვნო მოვლენაა. მაგრამ ომის პირობებში ძალიან ხშირად იქმნება სიტუაცია, როდესაც ადამიანები ვერ გამოხატავენ და გადმოსცემენ თავიანთ პოზიციას, ეშინიათ საკუთარი უსაფრთხოების ან თუნდაც სიცოცხლის. ასე რომ, ჩვენს შემთხვევაში, საუბარია იმაზე, რომ ბერდიანსკის ეპარქიის მღვდლები არ მოქმედებდნენ საკმაოდ თავისუფლად, რომ იყო გარკვეული ზეწოლა რუსეთის ფედერაციის გარკვეული სტრუქტურების მხრიდან. ჩვენ არ გვაქვს სანდო ინფორმაცია, მაგრამ ზოგადი კონტექსტი ასეთ შესაძლებლობას ძალიან სავარაუდოს ხდის.

მაგალითად, ჯერ კიდევ 2022 წლის ნოემბერში, რუსეთის ფედერაციის საოკუპაციო ხელისუფლების წარმომადგენელმა ზაპოროჟიეს რეგიონში, არტემ შარლაიმ თქვა, რომ ზაპოროჟიეს რეგიონის ტერიტორიაზე მდებარე უმე-ის ეპარქიები მზად არიან გადავიდნენ რმე-ს შემადგენლობაში. მან აღნიშნა, რომ ამ „სურვილის“ მიზეზი ისაა, რომ მღვდლებს სურთ „ეკლესიური ცხოვრება ააგონ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს დახმარებით დასავლეთის მცდელობების გათვალისწინების გარეშე“.

როგორ შეუძლია ამ რეგიონში დასავლეთს გავლენა მოახდინოს უმე-ზე ფანარის მეშვეობით, შარლეიმ არ განმარტა. თავის მხრივ, მან კიდევ ერთი საინტერესო განცხადება გააკეთა: „ბერდიანსკის და პრიმორსკის მეუფე ეფრემი არ ჩქარობს არჩევანის გაკეთებას, შესაძლოა, უჭირს გადაწყვეტილების მიღება. ვფიქრობ, მას გარკვეული დრო უნდა მიეცეს." მან ასევე თქვა, რომ ადრე თუ გვიან ზაპოროჟიის ეპარქიები რუსეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიას დაექვემდებარება, მაგრამ ადგილობრივმა მღვდლებმა თავად უნდა გააკეთონ არჩევანი, ხოლო საეკლესიო ცხოვრების დამკვიდრების საკითხი დაკავშირებულია რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის სტრუქტურაში შესვლასთან. ”

ანუ რუსმა „ჩინოვნიკმა“ პირდაპირ მიუთითა, რომ ეპისკოპოს ეფრემს დრო მისცეს და მღვდლებმა „არჩევანი“ რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის სასარგებლოდ „უნდა გააკეთონ“. არც მეუფეს და არც მღვდლებს არ ჰქონდათ სხვა "არჩევანის" უფლება. როგორც ჩანს, 2023 წლის მაისში ეს დრო ამოიწურა.

რას ამბობს უმე-ის წესდება ეპისკოპოსის შვებულებაზე?

მღვდელმთავრების მიმართვიდან ვიცით, რომ ეპარქიაში ეპისკოპოსი არ არის. ისინი წერდნენ, რომ ის "უკრაინის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე გაიქცა". ზუსტად როგორ გაიგეს მღვდლებმა, რომ ის "გაიქცა", უცნობია. მიტროპოლიტ ეფრემისგან ხომ ოფიციალური განცხადებები არ შემოსულა. დიახ, და ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ სად იმყოფება ეპისკოპოსი, განსხვავებულია. ზოგი ამბობს, რომ რუმინეთში, ზოგი - უკრაინაში. მაგრამ საქმე იმაშია, თუ რას გვეუბნება უმე-ის წესდება არსებული მდგომარეობის შესახებ.

დასაწყისისთვის, აუცილებელია პასუხის გაცემა კითხვაზე, არის თუ არა მეუფე ეფრემი ბერდიანსკის ეპარქიის მმართველი ეპისკოპოსი. პასუხი არის დიახ, ნამდვილად არის. სინოდს ის არ გაუნთავისუფლებია, პენსიაზე არ წასულა, ცოცხალია და კარგადაა. უმე-ის წესდების თანახმად, სანამ მის შესახებ სინოდის რაიმე გადაწყვეტილება არ იქნება მიღებული, ის აგრძელებს ეპარქიის მართვას. უფრო მეტიც, მას უფლება აქვს დატოვოს მისი საზღვრები უმე-ის წინამძღვართან წინასწარი შეთანხმების გარეშე.

ასე რომ, უმე-ის წესდების მე-7 პუნქტის 25-ე ნაწილში, რომელიც ეხება ეპარქიის ეპისკოპოსს, ვკითხულობთ: „უმაღლესი საეკლესიო ორგანოს წინასწარი ნებართვის გარეშე, ეპარქიის ეპისკოპოსებს ეძლევათ უფლება დატოვონ თავიანთი ეპარქიები გარკვეული მიზეზების გამო არა უმეტეს 14 დღისა; უფრო ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ეპარქიის ეპისკოპოსები ასეთ ნებართვას იღებენ დადგენილი წესით. ანუ, მეუფე ეფრემს შეეძლო სრულიად მშვიდად და კანონიერად დაეტოვებინა ეპარქია ორი კვირის განმავლობაში, თუნდაც უნეტარესისადმი მიმართული შუამდგომლობის გარეშე.

იერარქიული სამსახურის შესახებ ბოლო შეტყობინება ბერდიანსკის ეპარქიის ვებგვერდზე 25 აპრილს, რადონიცაზე გამოქვეყნდა. აქ მინიშნებაც კი არ არის, რომ მეუფე ეფრემი ეპარქიიდან წასვლას აპირებდა. მაგრამ დავუშვათ, რომ მან აღავლინა ლიტურგია და იმავე დღეს აჩქარებით დატოვა ბერდიანსკი.

სასულიერო პირების შეხვედრის შესახებ ინფორმაცია 11 მაისს გამოჩნდა და თუნდაც ვივარაუდოთ, რომ მეუფე ეპარქიაში არ ყოფილა რადონიცას შემდეგ, აღმოჩნდება, რომ მღვდლებმა გადაწყვიტეს ეპარქიის ცხოვრების რეორგანიზაცია დაუყოვნებლივ მას შემდეგ, რაც ეპისკოპოსს კანონიერად შეეძლო დაეტოვებინა ეპარქია. რამდენად დამაჯერებელია ეს? პასუხი აშკარაა.

სავარაუდოა ორი ვარიანტი: ან არის რაღაც „განსაკუთრებული“ დემოკრატია ბერდიანსკის ეპარქიაში, ან ვინმემ კარგად იცოდა, რატომ არ იყო ეპისკოპოსი ადგილზე, და იგივე ვიღაცამ ძალიან სწრაფად მოაწყო ეპარქიის კრება, რათა ,,გადაწყვეტილიყო საკითხი’’ ეპისკოპოსის გარეშე. მაგრამ რამდენად ლეგიტიმურია ასეთი შეხვედრა უმე-ის წესდების თვალსაზრისით?

არანაირად.
რადგან წესდებაში ნათლად წერია, რომ საეპარქიო კრებას იწვევს ეპისკოპოსი, რომელიც მათ თავმჯდომარეობს (უმე-ის წესდება, პუნქტი 7ბ, პუნქტი 30). ეპისკოპოსმა ეფრემმა მოიწვია კრება, უძღვებოდა მას? აშკარად არა. და რაკი არ მოუწვევია, მაშინ, წესდების თანახმად, ეპისკოპოსს „ეპარქიის კრების გადაწყვეტილებებზე „ვეტოს“ უფლება აქვს“ (პუნქტი 19). ხოლო „ეპარქიის ეპისკოპოსის თანხმობის გარეშე ეპარქიის ადმინისტრაციის არც ერთი გადაწყვეტილება არ შეიძლება ამოქმედდეს“ (პუნქტი 15).
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეპარქიის კრება, რომელზედაც მიიღეს გადაწყვეტილება მოსკოვის პატრიარქის ომფორიონის ქვეშ „გადაყვანის“ შესახებ, არალეგიტიმურია უმე-ის წესდების თვალსაზრისით.
რას ამბობს ეკლესიის კანონები ეპისკოპოსისა და მღვდლების ურთიერთობაზე?

ეკლესიის კანონების მიხედვით, მღვდლები ვალდებულნი არიან ლიტურგიაზე აღნიშნონ მმართველი ეპისკოპოსის სახელი (ორმაგი კრება, 13 კანონი). ვის იხსენებენ ახლა ბერდიანსკში, როგორც ადგილობრივ ეპისკოპოსს? უცნობია. მაგრამ დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ თუ მღვდლები არ ადიდებენ მიტროპოლიტ ეფრემის სახელს, მაშინ ისინი არღვევენ ეკლესიის კანონებს.

გარდა ამისა, იმავე კანონში ნათქვამია, რომ „თუკი რომელიმე პრესვიტერი ან დიაკონი, რაღაც ბრალდებით, უსაფუძვლოდ, საეკლესიო კრების გარეშე, გადაწყვეტილების მიღებამდე შეწყვეტს ან თავს აარიდებს ეპისკოპოსთან ურთიერთობას ან და მის მოხსენიებას ლოცვებში, ასეთ შემთხვევაში იგი დაკარგავს საეკლესიო წოდებას. იმის გამო, რომ საკუთარი წოდებით აღფრთოვანებულმა საბჭოს გადაწყვეტილების გარეშე თვითნებურად დაგმო ეპისკოპოსი, დაკარგავს ყოველგვარ პატივს და წოდებას.

იყო თუ არა მიტროპოლიტ ეფრემის სასამართლო პროცესი? არა. მაშინ რა უფლებით გადაწყვიტეს ეპარქიის მღვდლებმა, რომ ის გაიქცა და რომ მისი კურთხევის გარეშე შეეძლოთ ეკლესიური ცხოვრების რეორგანიზაციის გადაწყვეტილება მიეღოთ და ასევე დაარღვიეს წმიდა მოციქულთა 39-ე კანონი („პრესვიტერები და დიაკვნები არაფერს აკეთებენ ეპისკოპოსის ნების გარეშე“)? ჩვენ ხაზს ვუსვამთ: არაფერი!

უფრო მეტიც, მე-18 კანონი პირდაპირ უკრძალავს მღვდლებს „თვითონ ეპისკოპოსის წინააღმდეგ ინტრიგას“: „მონაწილეობის მიღება ასევე აკრძალულია ეკლესიის შინაგანა წესით. ამიტომ, თუ ზოგიერთი სასულიერო პირი ან მონასტერის მკვიდრნი ერთმანეთს ავალდებულებენ ფიცით, ან ქმნიას კრებას, ან აგორებენ ინტრიგას ეპისკოპოსების ან მათი თანამოაზრეების მიმართ, დაე, ისინი სრულიად განიდევნონ თავიანთი წოდებიდან.

იგივეს ვკითხულობთ ტრულოს საბჭოს 34-ე წესში.

ერთადერთი მიზეზი, რის გამოც მღვდელს შეუძლია განეშოროს თავის ეპისკოპოსს, არის ამ უკანასკნელის განდგომა მართლმადიდებლობისგან და ერესის საჯარო ქადაგება (მესამე მსოფლიო კრების კანონი 3). მეუფე ეფრემი ერესს ქადაგებდა? არა. შესაძლოა, ის არ ეთანხმებოდა რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის ხელმძღვანელობის ომის პოლიტიკურ შეფასებას. შეიძლება ამას ეწოდოს "მართლმადიდებლობისგან უკან დახევა"? არა, პირიქით.

გარდა ამისა, წმიდა მოციქულთა 31-ე კანონი ამბობს, რომ „თუ რომელიმე პრესვიტერი, აბუჩად იგდებს თავის ეპისკოპოსს, აწყობს ცალკეულ კრებებს და ცდილობს გამოეყოს საეპისკოპოსოს, აგროვებს ცრუ ბრალდებებს მის მიმართ, დაე, ჩამოერთვას საეკლესიო წოდება, დიდებისმოყვარულობის, ან და ძალაუფლების მითვისების მიზეზით.“

ანუ, ეკლესიის კანონების თვალსაზრისით, ბერდიანსკის ეპარქიის მღვდელმთავრების ქმედება, რომლებმაც „საკუთარი ეპისკოპოსის გვერდის ავლით, შეკრიბეს ცალკე კრება“, თავისთავად ვერ პოულობს გამართლებას.

რას გადაწყვეტს რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სინოდი?

2023 წლის 16 მაისს მოსკოვში დაგეგმილია რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა სინოდის სხდომა. არ გვინდა ვიფიქროთ, რომ ბერდიანსკის მღვდლების განცხადება სპეციალურად ამ შეხვედრისთვის დაიწერა. ვიმედოვნებთ, რომ ეს მხოლოდ დამთხვევაა და ჯერ არაფერია საბოლოოდ გადაწყვეტილი. იმის გამო, რომ თუ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სინოდი მიიღებს ბერდიანსკის ეპარქიას მოსკოვის საპატრიარქოს შემადგენლობაში, მაშინ, ამით, იგი გადაშლის ყველა მის წინა განცხადებას ეკლესიის კანონების დაცვის აუცილებლობის შესახებ.

გარდა ამისა, შეიქმნება ძალიან უჩვეულო და, გარკვეული გაგებით, ცუდი პრეცედენტი. მართლაც, მას შემდეგ, რაც რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სინოდის მიერ ბერდიანსკის ეპარქიის საეპარქიო კრების გადაწყვეტილება კანონიერად იქნება აღიარებული, მღვდელმთავრების ნებისმიერ ჯგუფს შეუძლია მიმართოს ნებისმიერ ეკლესიას პატრიარქის უშუალო დაქვემდებარებაში მიღების მოთხოვნით. ასევე, მღვდლებს შეეძლებათ ეპარქიის ბედი ეპარქიის კრებებზე გადაწყვიტონ, მმართველ ეპისკოპოსთან ქმედებების კოორდინაციის გარეშე. ერთი მხრივ, შეიძლება ეს კარგია (უფრო დემოკრატიულია), მაგრამ მეორეს მხრივ, რმე კარგავს უზარმაზარ არგუმენტს ფანართან დაპირისპირებაში.

ამიტომ, ვიმედოვნებთ, რომ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის წარჩინებულ სინოდის წევრებს ექნებათ საკმარისი სიბრძნე, რათა შეეცადონ კანონიკურ სფეროში გადაჭრან ბერდიანსკის ეპარქიის საკითხი. წინააღმდეგ შემთხვევაში, იქმნება დაბნეულობა - და რით განსხვავდება რმე მეუ-სგან, რომელიც დაკავებულია უმე-ის ეპარქიების გაძარცვით?