ეკლესიის დამოუკიდებლობა, როგორც სარწმუნოების გმირულად დაცვა

შეუძლია თუ არა ქრისტიანს გარისკოს თავისი სულის გადარჩენა ხელისუფლების მოსაწონად? ფოტო: СПЖ

         „რადგან თქვენ გხვდათ წილად პატივი ქრისტეს გულისთვის, რომ არა მხოლოდ გერწმუნათ იგი, არამედ გეტანჯათ კიდეც მისი გულისთვის“ (ფილ. 1,29).

დღეს, ჩვენი ეკლესია, უდაოდ განიცდის ერთ-ერთ ყველაზე რთულ პერიოდს უახლეს ისტორიაში: ტაძრების მიტაცებას, მორწმუნეების წინააღმდეგ ფიზიკურ ძალადობას, მუდმივ სიცრუესა და ცილისწამებას მის-ების მხრიდან დაემატა ასევე უკრაინის მართლმადიდებლური ეკლესიის საკანონმდებლო აკრძალვის საფრთხე.

გასაგებია, რომ ამ გეგმის რეალიზაციას შეხვდება ბევრი დაბრკოლება, რამდენადაც ის სრულიად ეწინააღმდეგება უკრაინის კონსტიტუციას და საერთაშორისო სამართალს. უფრო მეტიც, ის იწვევს მეტ დაძაბულობას უკრაინის საზოგადოების შიგნით.

და რაც შეეხება ეკლესიას? როგორ რეაგირებს ის ამ სიტუაციაზე? უმე-ს ზოგიერთი წარმომადგენელი ცდილობს იპოვოს გამოსავალი კრიზისიდან და არსებითად ერთ ვარიანტს გვთავაზობს - ავტოკეფალიის თვითგმოცხადება. საეკლესიო „აქტივისტების“ ეს ჯგუფი ცდილობს წინ წამოწიოს „რუსულ მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან სრული გაწყვეტის“ იდეა, რომელიც უნდა გამოიხატოს უმე-ს ავტოკეფალიის გამოცხადებით ჩვენი ეკლესიის მღვდელმთავართა საეკლესიო კრების მიერ.

უნდა აღინიშნოს, რომ უმე-ში ყველა როდი ეთანხმება ასეთ არჩევანს და ეკლესიის აკრძალვის ასეთ „ალტერნატივას“. ბევრი ქრისტიანი ხვდება, რომ ყველაფერი, რაც ეხება ჩვენს არჩევანსა და საქციელს უნდა განხორციელდეს ღმერთის ნებით, რაც გამოხატულია სახარებისეულ სწავლებასა და საეკლესიო გადმოცემაში, რომელიც აღქმულია ქრისტიანული სულის ცოცხალი რწმენით.

თუმცა, თვითგამოცხადებული ავტოკეფალიის „აქტივისტები“ დარწმუნებულები არიან, რომ მსგავსი ნაბიჯი დაეხმარება ჩვენს ეკლესიას, მეორეც, ის გახდება უმე-ს დამოუკიდებლობის დამამატკიცებელი სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებისთვის.  მათი აზრით, თუ გამოვაცხადებთ ავტოკეფალიას, უკრაინის რელიგიისა და ეთნოპოლიტიკის სახელმწიფო სამსახური მყისვე შეწყვეტს ეკლესიაზე ზეწოლას.

საქმე იმაში როდა, რომ  პატრიარქ ალექსის 1990 წლის სიგელის (ან ტომოსის) თანახმად, ჩვენი ეკლესია მთლიანად და სრულად დამოუკიდებელია ადმინისტრაციულ მმართველობაში და თავისუფალია ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღებაში, რომელიც ეხება შიდა საეკლესიო ცხოვრებას, რაც არ ეწინააღმდეგება მართლმადიდებლობის კანონებს.

უფრო მეტიც, 2017 წელს რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის მღვდელმთავართა საეკლესიო კრებაზე ხაზგასმული იყო, რომ „უკრაინის მართლმადიდებლური ეკლესიის ხელმძღვანელი ცენტრი კიევშია“. ერთი სიტყვით, დამოუკიდებლობა უკვე გვაქვს. ამიტომაც, ზედმეტი ზეწოლა, რომელიც ხორციელდება ეკლესიაზე „ავტოკეფალიის“ საკითხში, საშუალებას იძლევა ვივარაუდოთ, რომ სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებს სჭირდებათ არა იმდენად ჩვენი ეკლესიის დამოუკიდებლობა, რამდენადაც მისი განხეთქილება და დაქვემდებარება.

ქრისტეს ეკლესიის ბუნება ისეთია, რომ ნებისმიერი დამოუკიდებელი ადგილობრივი მართლმადიდებლური ეკლესია არის  მსოფლიო ეკლესიის მხოლოდ ნაწილი, რომელიც ახორციელებს სულის ცხონების მისიას ძალიან ხშირად მისი ისტორიული ყოფის არცთუ მარტივ პირობებში.  ამ გაგებით, ამა თუ იმ ადგილობრივი ეკლესიის  „დამოუკიდებლობა“ პირობითი ცნებაა.

ეკლესიაზე ყოველთვის გავლენას ახდენდა ან ცდილობდნენ გავლენა მოეხდინათ გარე ძალებს, ყველაზე ხშირად სახელმწიფო ხელისუფლების მეშვეობით. უძველესი ავტოკეფალუი ეკლესიებიც კი, რომელთაც აქვთ სამოციქულო წარმოშობა ან უკავიათ განსაკუთრებული ადგილი საეკლესიო დიპტიხებში, როგორიცაა კონსტანტინოპოლის, იერუსალიმის და სხვა საპატრიარქოები, პრაქტიკულად ყოველთვის განიცდიდნენ ზეწოლას ან გავლენას სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან. ეპოქისგან დამოუკიდებლად, ძალაუფლების მქონენი ცდილობდნენ გამოეყენებინათ ეკლესია საკუთარი პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად, ცდილობდნენ რა ამასთან ეკარნახათ თავიანთი პირობები ეკლესიის „მშვიდობიანი და კეთილი ცხოვრებისთვის“. ერთი სიტყვით, ავტოკეფალია სულაც არაა თავად ადგილობრივი ეკლესიის შიგნით სრული და აბსოლუტური დამოუკიდებლობის გარანტი. ხშირად ამ შიდა დამოუკიდებლობის დაცვა ქრისტეს ეკლესიას უწევდა აღმსარებლური და წამებითი საქმიანობის ფასად.

გავიხსენოთ, რომ ზოგიერთი ბიზანტიელი იმპერატორი არა მხოლოდ თავად იყო ერეტიკოსი, არამედ ის თავის ერეტიკულ შეხედულებებს უზიარებდა მღვდელმთავრებს, სამღვდელოებას და უბრალო მორწმუნეებს. მაგალითად, იმპერატორი -არიანელები, რომლებიც დევნიდნენ მართლმადიდებელ ქრისტიანებს, აგდებდნენ მათ დილეგში ან გადასახლებაში უშვებდნენ.

სხვა იმპერატორები, მათი სიტყვებით, იჩენდნენ რა „მზრუნველობას“ ეკლესიაზე, გამოსცემდნენ „შემრიგებლურ“ ედიქტებს, რომლებიც ეკლესიისთვის განსაზღვრავდნენ „სწორ რწმენას“. მაგალითად, იმპერატორმა ზენონმა 482 წელს გამოსცა  დასისა და ალექსანდრიის საპატრიარქოს მორწმუნეებისთვის აღმსარებლობის გზავნილი, რომელიც მოწოდებული იყო გაეერთიანებინა ქალკიდონიის საეკლესიო კრების შემდეგ კონფლიქტში მყოფი მიაიფიზტებისა და დიოფიზიტების პარტიები.

ზოგიერთი იმპერატორი, კერძოდ, იმპერატორი-ხატმებრძოლი, წმინდა ხატების თაყვანისმცემელთა მიმართ იყენებდნენ ძალას, რომელიც აიძულებდა მათ უარი ეთქვათ საეკლესიო მოძღვრებაზე წამიერი სარგებლის სასარგებლოდ. ასე, მაგალითად, ხატთმებრძოლეობის დასაწყისი დაკავშირებული იყო პოლიტიკურ მიზეზებთან, კერძოდ, კი იმპერატორ ლევ III ისავრის სურვილთან „გადაეჭრა საკითხი“ ძალების მომკრებ მუსულმანებთან, რომელთათვისაც ხატების თაყვანისცემა გარდაუვალი იყო. ხატთმებრძოლეობის მეშვეობით ბიზანტიელ იმპერატორებს სურდათ გაენადგურებინათ ერთ-ერთი მთავარი დაბრკოლება ქრისტიანების იუდეველებთან და მუსულმანებთან დაახლოებისთვის, და ასევე გეგმავდნენ იმპერიისადმი ხალხების დაქვემდებარებას, რომლებიც ამ რელიგიებს აღიარებდნენ. 726 და 730 წლების კანონებით იმპერატორ  ლევ III ისავრმა აკრძალა ხატების თაყვანისცემა. ლევის ასეთი პოლიტიკა ეკლესიის მიმართ გააგრძელეს კონსტანტინე კოპრონიმმა და  ბიზანტიის იმპერიის სხვა იმპერატორებმა.

თავის მხრივ, ხატების დამცველები  ხვდებოდნენ, რომ არა სახელმწიფოს საჭიროება და პოლიტიკა არ უნდა განსაზღვრავდეს ეკლესიის კურსს, არამედ უშუალოდ ქრისტესა და მისი სახარებისადმი ერთგულება.

1453 წელს ბიზანტიის იმპერიის დაცემის შემდეგ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს მდგომარეობა მხოლოდ გაუარესდა. ფორმალურად, იყო რა ავტოკეფალური და დამოუკიდებელი ეკლესია, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო არანაირ თავისუფლებას არ ფლობდა. მაგალითად, ოსმალეთის სულთანი ფაქტიურად ნიშნავდა და ამტკიცებდა კონსტანტინოპოლის პატრიარქს, რომელიც ტახტზე ვერ ავიდოდა სულთნის თანხმობის გარეშე. ხშირი იყო შემთხვევები, როცა ხელისუფლება „ათავისუფლებდა“ ან იშორებდა მათთვის მიუღებელ პატრიარქებს. მაგალითად, განმანათლებელი გრიგოლ V პატრიარქი იყო სამჯერ - 1797-1798, 1806-1808, 1818-1821 წლებში. ყოველ ჯერზე ის ტახტიდან ოსმალეთის ხელისუფლების სურვილით იქნა ჩამოშორებული და საბოლოო ჯამში, მას ბრალად დასდეს ბერძნების აჯანყების მხარდაჭერა და სიკვდილით დასაჯეს წმინდა სოფიას, ქრისტიანული ბიზანტიის ზღურბლზე.

ოსმალეთის იმპერიის ხელისუფლების ქვეშ მართლმადიდებელი ქრისტიანები ღვთისმსახურების ჩატარებაზე შეზღუდვებს ეჩეხებოდნენ. მათ უკრძალავდნენ ტაძრებისა და მონასტრების აგებას ან რესტავრაციას, მათ არ ჰქონდათ უფლება აღემართათ ჯვრები ტაძრების გუმბათებზე ან მორწმუნეები სალოცავად შეეკრიბათ ზარების რეკვის მეშვეობით. ამ დრომდე სიტუაცია თურქეთის ტერიტორიაზე რელიგიურ თავისუფლებასთან დაკავშირებით, რბილად რომ ვთქვათ, არაა მარტივი.

ამდენად, ავტოკეფალური და მართლმადიდებლური სამყაროს პირველსამოციქულო ეკლესიის სტატუსი არ აძლევდა და არ აძლევს კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს არანაირ უპირატესობას  ხელისუფლებებთან ურთიერთდამოკიდებულებებში. უფრო მეტიც, საკმაოდ ხშირად ხელისუფლებაზეა დამოკიდებული ბევრი გადაწყვეტილება, რომლის მიღებაც ხდება ფანარზე.

უფრო უკეთესი სიტუაცია როდია იერუსალიმის მართლმადიდებლური ეკლესიისთვისაც, რომელიც წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე ავტორიტეტულს მართლმადიდებლურ სამყაროში და მისი წარმოქმნის მომენტიდან მას გააჩნია ავტოკეფალიის სტატუსი. მაგალითად, 1099 წლიდან 1187 წლამდე, როცა იერუსალიმი იმყოფებოდა ე.წ. ლათინური სამეფოს ძალაუფლების ქვეშ, ჯვაროსნებს ჰქონდათ არსებითი გავლენა იერუსალიმის პატრიარქის დანიშვნასა და დამტკიცებაზე. ისინი არა მხოლოდ ხშირად ერეოდნენ პატრიარქის დანიშვნაში, არამედ თავიანთ კანდიდატებსაც კი აყენებდნენ.

ჯვაროსნების ძალაუფლების დაცემის შემდეგ იერუსალიმის საპატრიარქოს მდგომარეობა უკეთესი არ გამხდარა. ისევე როგორც თურქეთში, ოსმალეთის სულთანს უფლება ჰქონდა დაენიშნა და დაემტკიცებინა იერუსალიმის ეკლესიის მეთაური, ხოლო პატრიარქის არჩევის პროცესი სრულად კონტროლდებოდა ხელისუფლების მიერ. ხელისუფლება ძალიან ხშირად ერეოდა იერუსალიმის საპატრიარქოს მიწის და ქონებრივ საკითხებში, და ასევე მისი სამწყსოს საკითხებში.

ისევე როგორც კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს შემთხვევაში, იერუსალიმის ეკლესია, რომელიც ფლობდა ავტოკეფალიის სტატუსსა და ფორმალურ დამოუკიდებლობას, ახორციელებდა და ახორციელებს თავის საქმიანობას საკუთარი უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვის პირობებში სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან.

რასაკვირველია, მსგავს სიტუაციას ადგილი ჰქონდა სხვა ადგილობრივ ეკლესიებშიც.

რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია ავტოკეფალიის მიღების შემდეგ ასევე განიცდიდა ხელისუფლების ნეგატიურ გავლენას. ასე მაგალითად, 1700 წელს, პატრიარქ ადრიანეს სიკვდილის შემდეგ, პეტრე I რუსეთის ეკლესიის რეფორმები განახორციელა, შექმნა წმინდა სამთავრობო სინოდი, რომელიც პატრიარქის ნაცვლად გახდა რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის უმაღლესი მმართველი ორგანო. სინოდის მეთაური იყო ობერ-პროკურორი, ხოლო იმპერატორი თავს უწოდებდა „ეკლესიის მეთაურს“. ბუნებრივია, რომ ეს რეფორმები საშუალებას აძლევდა სახელმწიფოს არსებითი გავლენა მოეხდინა ეკლესიის საქმეებზე.

სიტუაცია კატასტროფული გახდა ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ, როცა საბჭოთა ხელისუფლებამ გამოაცხადა ათეიზმზე მისი კურსისა და რელიგიური თემების დევნის დაწყების თაობაზე.  რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია შეეჩეხა რეპრესიებს, ეკლესიების დაკეტვას, სასულიერო პირებისა და ერისკაცების დაკავებებსა და დახვრეტებს. სახელმწიფომ კონფისკაცია გაუკეთა საეკლესიო ქონებას, მიწასა და ფასეულობებს, აკრძალა რელიგიური საგანმანათლებლო დაწესებულებები და ლიტერატურა, აკონტროლებდა მღვდლებისა და ეპისკოპოსების და მორწმუნე ხალხის საქმიანობას, ქმნიდა  განხეთქილების სტრუქტურებს (ისეთს, როგორიცაა „ცოცხალი ეკლესია“ ან განახლებითი განხეთქილება), ახორციელებდა რმე-ს იზოლაციას უცხოური კავშირებისა და კონტაქტებისგან სხვა მართლმადიდებელ ეკლესიებთან.

ჩვენ ვხედავთ, რომ ყველა ამ შემთხვევაში ეკლესიების ავტოკეფალურ სტატუსს არ შეეძლო უზრუნველეყო მათი რეალური დამოუკიდებლობა თავის შიდა და საგარეო საქმიანობაში. და ამაში არაფერია გასაკვირი. რადგანაც „მთელი ქვეყნიერება ბოროტებაში წევს“ (1 იოან. 5, 19). და ეს ქვეყნიერების ბოროტება პერიოდულად ქმნის სირთულეებს ეკლესიის ცხოველქმედებისთვის, იმ ისტორიული გარემოებების მიუხედავად, რომელშიც ის იმყიფება.

როცა ჩვენ ვსაუბრობთ ავტოკეფალიაზე, მხედველობაში უნდა გვქონდეს არა კომპრომისები, რომელიც ეკლესიას ართმევს სულიერ თავისუფლებას დროებითი ინტერესების სახელით, არამედ ეკლესიის სასარგებლოდ მისი მომავალი განვითარებისა და მართლმადიდებელი ხალხის ინტერესებში მსახურების პერსპექტივით.

შეგვიძლია ჩვენ დარწმუნებით ვთქვათ, რომ მოცემულ მომენტში ღმერთისა და ღმერთის ხალხისადმი მსახურებისთვის გვერდს ვერ ავუვლით ავტოკეფალიას, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როცა საჭიროა მისი გამოცხადება საეკლესიო კანონების საპირისპიროდ? დამოკიდებულია კი ავტოკეფალურ სტატუსზე ჩვენი რწმენის სულიერი სიმაღლე და სულის ხსნისკენ სწრაფვა? შეუძლია ასეთ სტატუსს დაგვიხსნას გარე გავლენისგან და განარტირებულად მოგვცეს თავისუფლება სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევისგან? ამ კითხვებზე ფაქტიურ პასუხებს სცემს უკრაინის მართლმადიდებლური ეკლესიის სისრულე, რომელიც მამაცურად იტანს უსამართლობასა და დევნას, არის კანონიკური მოწყობისა სულის ცხონების აღიარების ერთგული.

ავტოკეფალიის დაუყოვნებლივი აღიარების აქტიური მოღვაწეებისა და მომხრებიდან ბევრი რატომ თვლის, რომ მათ თვალსაზრისს გააჩნია არსებობის უფლება, ხოლო იმათ აზრს, ვინც თვლის, რომ ეკლესიაში ყველაფერი უნდა მოხდეს დადგენილი კანონიკური წესით, ასეთი უფლება არ გააჩნია? რატომ არიან ისინი დარწმუნებულნი, რომ ლოცვა არის ერთგვარი პასიური მოქმედება, რომ ჩვენ არ უნდა ვილოცოთ, არამედ რამე უნდა მივიღოთ სასწრაფოდ? იმიტომ ხომ არა, რომ არსებული მდგომარეობიდან გამოსავლის ძიებაში ისინი მიმართავენ არა საღვთისმეტყველო არგუმენტებს, არამედ კათოლიკურ და ლოგიკურ მოსაზრებებს, რომელსაც გააჩნია დროებითი ინტერესები და არა სულის ცხონება?

გრიგოლ ღვთისმეტყველი წმინდა ბასილ დიდს ასეთ სიტყვებს ეუბნება: „ბრალს მდებ სიზარმაცესა და დაუდევრობაში, რადგანაც არ ავიყვანე შენი სასიმები, არ გამიტაცა ეპისკოპოსის სულისკვეთებამ, არ ვემზადები თქვენთან ერთად საბრძოლველად, როგორც ერთმანეთში იბრძვიან ძაღლები, რომელთაც ხორცის ნაჭერი გადაუგდეს. ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი საქმეა უმოქმედობა... და ვფიქრობ, ყველა რომ მბაძავდეს, ეკლესიებს არ მოუწევთ ღელვა, არ იქნებოდა რწმენის გათელვა, რომელსაც ახლა ნებისმიერი მსურველი დავებისადმი მის საყვარელ იარაღად იყენებს“.

და ის მართალია. რადგანაც, ყველაზე ხშირად, ჩვენი ზედმეტი აქტიურობა იწვევს მხოლოდ დავებს, სასულიერო საქმიანობის დატოვებას, მაგრამ არა ეკლესიის სასიკეთოდ. აი, შინაგანი საქმიანობა კი აღიქმება, როგორც მოძველებული, დრომოჭმული და არაეფექტური. სწორია კი ეს? რასაკვირველია, არა.

რადგანაც, ჩვენ ქრისტიანებს, გვწამს და ზუსტად ვიცით, რომ ღმერთის ნების გარეშე ჩვენი თავიდან ერთი ღერი თმაც არ ჩამოვარდება. ამოცანა ჩვენი დროის ქრისტიანებისთვის არის არა ეკლესიისგან განშორება, არა მისი წინამძღოლობის მიღმა დარჩენა, რომელიც შესაძლებელია მხოლოდ სწორი სულიერი პრიორიტებების დაცვის დროს.

 ქრისტიანებისთვის ყველაზე დიდ სასულიერო საფრთხეს წარმოადგენს ისეთი კომპრომისების პოვნა, როცა შეიძლება ღმერთისა და მამონისადმი მსახურება. სახარებისეული ჭეშმარიტება კი უარყოფს ასეთ მდგომარეობას. როგორ არ გავიხსენოთ მოციქულ იაკობის სიტყვები: „განა არ იცით, რომ წუთისოფლის მეგობრობა ღვთის მტრობაა?“ (4,4). ამიტომაც, ყოველ ჯერზე, ეკლესიისადმი ცოდვილი სამყაროს მტრული დამოკიდებულებისა და გაუგებრობის აღმოჩენისას, გავიხსენოთ ეს და მაცხოვრის სიტყვები, რომელმაც თქვა: „თქვენ რომ წუთისოფლისანი ყოფილიყავით, წუთოსიფელს ეყვარებოდა თავისიანები. და რაკი არა ხართ წუთისოფლისანი - ამიტომ სძულხართ წუთისოფელს...გამხნევდით, მე ვძლიე წუთისოფელს!“ (იოან. 15, 19 და იოან. 16, 33). ჩვენი ეკლესიის მესაჭე  არის თავად ქრისტე და ის მართავს საეკლესიო ხომალდს ზეციური სამეფოს გადამრჩენი ნავსაყუდელისკენ, გამოატარებს რა მას გამოცდებისა და მწუხარების ქარიშხლის გავლით.