Γιατί ο πόλεμος δεν είναι λόγος να ενωθούμε με τους σχισματικούς

Σήμερα πολλοί πιστοί και ιερείς της UOC βρέθηκαν σε κάποια σύγχυση πνεύματος. Έχει προκύψει μια παράδοξη κατάσταση: στον τρέχοντα πόλεμο εναντίον της Ρωσίας, οι πιστοί της UOC συχνά πολεμούν ώμο με ώμο με όσους καταλάμβαναν τους ναούς μας, καλούσαν και ασκούσαν βία εναντίον της Εκκλησίας μας, που συμμετείχαν σε λαμπαδηδρομίες, μας φώναζαν «θάνατος στους εχθρούς», «βαλίτσα, σιδηροδρομικός σταθμός, Ρωσία» και ούτω καθεξής. Σε αυτόν τον πόλεμο βρισκόμαστε στην ίδια πλευρά, μαζί με τους υποστηρικτές της OCU και της UGCC (Ουνίτες), που σε καμία περίπτωση δεν συμπαθούν την Εκκλησία μας. Τώρα υπερασπιζόμαστε όλοι μαζί την ανεξαρτησία της Ουκρανίας και κάνουμε τα πάντα για να την προστατεύσουμε. Αλλά κάθε πόλεμος τελειώνει και τι θα γίνει μετά;

Επιλογές της μεταπολεμικής εποχής

Πρώτη επιλογή. Οι υποστηρικτές της OCU και οι Ουνίτες αναγνωρίζουν τα κατορθώματα των πιστών της UOC στον αγώνα κατά του εχθρού, αρχίζουν να μας βλέπουν ως πατριώτες της Ουκρανίας, σταματούν τις κατηγορίες για συνεργασία με τον εχθρό και συμφωνούν ότι εμείς, όπως όλοι οι πολίτες της Ουκρανίας, έχουμε το δικαίωμα να είμαστε σε μια θρησκευτική οργάνωση που θέλουμε. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι μια τέτοια επιλογή είναι εφαρμόσιμη. Η αναγνώριση του πατριωτισμού της UOC προέρχεται από τα στόματα των ηγετών του κράτους, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου, αλλά όχι από θρησκευτικούς ηγέτες άλλων θρησκειών. Υπάρχουν όμως αντίθετες ενδείξεις. Για παράδειγμα, οι «ιεράρχες» της OCU Ιβάν (Ευστράτιος) Ζοριά ή Ντραμπίνκο υποστήριξαν δημόσια τα νομοσχέδια απαγόρευσης της UOC και δήλωσαν ότι πρέπει να καταστραφεί.

Δεύτερη επιλογή. Να αναγκάσουν την UOC να ενωθεί με «πατριωτικές» ομολογίες.

Ο Φιλάρετος Ντενισένκο ήταν ο πρώτος που μίλησε για αυτό το θέμα. Στις 28 Φεβρουαρίου 2022, απηύθυνε έκκληση στον Μακαριώτατο Μητροπολίτη Ονούφριο, τους επισκόπους, τον κλήρο και το λαό της UOC με έκκληση να «ενωθούν σε μια ενιαία τοπική αυτοκέφαλη Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία θα εξυπηρετεί αποκλειστικά τα συμφέροντα του ουκρανικού λαού». Το επιχείρημά του είναι απλό: έχει αρχίσει ο πόλεμος, και όσο η UOC βρίσκεται υπό τη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας, βρίσκεται στο πλευρό του κακού. Κι αν ενωθεί με τον Φιλάρετο, θα περάσει στην πλευρά του καλού.

Το επιχείρημα είναι τόσο απλό όσο και γελοίο. Πρώτον, η γραμμή οριοθέτησης μεταξύ καλού και κακού δεν εκτείνεται κατά μήκος της πρώτης γραμμής, αλλά στην καρδιά κάθε ανθρώπου. Αυτή η αλήθεια πρέπει να είναι γνωστή σε οποιονδήποτε που είναι λίγο πολύ εξοικειωμένος με την Ορθόδοξη διδασκαλία περί πνευματικής ζωής. «ἐκ γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοὶ πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι…» (Ματθ. 15,19). Και δεύτερον, η UOC εγκρίνει τον πόλεμο; Προσεύχεται η UOC για τη νίκη της Ρωσικής Ομοσπονδίας; Ευλογεί η UOC Ρώσους στρατιώτες; Φυσικά και όχι. Και αν ναι, τότε ποιοι είναι οι λόγοι για να ισχυριστεί κανείς ότι η UOC βρίσκεται στην «πλευρά του κακού»; Τι σχέση έχει η δικαιοδοσία; Αν κάποιος προκαθήμενος διαπράξει αμάρτημα, τότε αυτή παραμένει το προσωπικό του αμάρτημα και δεν ισχύει για το ποίμνιο ή τον κλήρο. Η μόνη εξαίρεση είναι η αιρετική διδασκαλία που εκφράζεται δημόσια.

Είναι ενδιαφέρον ότι, παρ’ όλη την ανησυχία του για τα «συμφέροντα του ουκρανικού λαού», ο Φιλάρετος Ντενισένκο δεν έκανε τέτοια έκκληση στον προστατευόμενό του τον Σεργέι (Επιφάνιο) Ντουμένκο. Προφανώς, το προσωπικό μίσος προς τον πρώην μαθητή ήταν ισχυρότερο.

Αργότερα μίλησε κι ο ίδιος ο επικεφαλής της OCU Σ. Ντουμένκο. Την πρώτη εβδομάδα του πολέμου, σύμφωνα με δημοσιεύματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, κατέφυγε στην Ελλάδα, όχι πολύ πατριωτικά. Στη συνέχεια, όμως, προφανώς έχοντας συνειδητοποιήσει ότι δεν υπήρχε ακόμη απειλή για το Κίεβο, επέστρεψε και ανέπτυξε μια έντονη δραστηριότητα.

Στις 5 Μαρτίου 2022, απευθύνθηκε στις ενορίες και τις επισκοπές της UOC, δηλώνοντας ότι «αφού «πάντα δηλώνατε αφοσίωση στους κανόνες», είναι δήθεν απαραίτητο να μεταφερθείτε στην OCU. Και όσοι δεν θέλουν να μεταφερθούν θα πρέπει τουλάχιστον να συλλειτουργούν με τους οπαδούς του Ντουμένκο. Στις 21 Μαρτίου η σύνοδος της OCU έβγαλε ψήφισμα «Σχετικά με την έκτακτη διαδικασία εισαγωγής στην OCU», όπου εκφράζεται λύπη ότι οι ενορίες εξακολουθούσαν να μην είναι πρόθυμες να μεταφερθούν «λόγω των ιδιαιτεροτήτων της ανθρώπινης ψυχολογίας» και περιείχε νέα έκκληση προς επισκοπές και ενορίες της UOC να «ακολουθήσουν τον Τόμο».

Επιπλέον, ο Ντουμένκο έδωσε εντολή στους «επισκόπους» του να κάνουν παρόμοιες εκκλήσεις και ένα κύμα ομότυπων «αδελφικών εκκλήσεων» σάρωσε τις επισκοπές του Ντουμένκο.

Δεν έφεραν μεγάλη επιτυχία. Η OCU αναφέρει περίπου δεκάδες «μεταβάσεις», αλλά στις δυτικές περιοχές της χώρας, οι ναοί της UOC καταλαμβάνονται κυρίως με τη βία, υπάρχουν επίσης περιπτώσεις καταλήψεων με διοικητικούς πόρους. Οι περιπτώσεις εκούσιων μεταβάσεων είναι λίγες. Με άλλα λόγια, το δέλεαρ του Ντουμένκο δεν λειτουργεί. Ωστόσο, στη ρητορική των μεμονωμένων κληρικών της UOC, συναντάμε τη θέση ότι η αγάπη για την Πατρίδα επιτρέπει την ένωση στη λατρεία βάση αρχής πατριωτισμού και όχι βάση νόμων της Εκκλησίας. Δλδ., οι κανόνες ήταν έγκαιροι σε καιρό ειρήνης, ενώ τώρα όλα είναι διαφορετικά. Είναι έτσι όμως;

Οι κανόνες δεν είναι τίποτα, ο πατριωτισμός είναι το παν;

Τώρα οι πιστοί της UOC και της OCU συχνά πολεμούν στα ίδια χαρακώματα. Ωστόσο, αυτό σημαίνει ότι αυτές οι ονομασίες πρέπει να ενωθούν; Μακριά από αυτό. Άλλωστε, Ουκρανοί Καθολικοί, Μουσουλμάνοι και εκπρόσωποι άλλων θρησκειών πολεμούν στις Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας μαζί με τους Ορθοδόξους. Όντως βάση της στρατιωτικής αδελφότητας πρέπει να ενωθούμε από θρησκευτική άποψη; Η απάντηση είναι προφανής.

Ωστόσο, στην παρούσα κατάσταση, η θέση ότι ο πόλεμος ισοπέδωσε τη σημασία των εκκλησιαστικών κανόνων κερδίζει δημοτικότητα. Όπως, είμαστε Ουκρανοί και αντιτιθέμεθα σε έναν κοινό εχθρό, και αυτό αρκεί για την ενότητα της εκκλησίας, το κύριο πράγμα είναι η αγάπη για την Πατρίδα και το πλησίον.

Παρόμοια θέση ακούγεται στη ρητορική ορισμένων ιερέων της UOC, οι οποίοι, απευθυνόμενοι προς τους υποστηρικτές της OCU, λένε ότι είμαστε Ουκρανοί και είμαστε στην ίδια βάρκα. Και το βασικό είναι ότι θα «ξανασκεφτούμε πολλά πράγματα μαζί». Τι μπορούν όμως να ξανασκεφτούν τα μέλη της Εκκλησίας με αυτούς που συνειδητά βάζουν τον εαυτό τους από τον φράχτη της;

Τι μπορούν να ξανασκεφτούν τα μέλη της Εκκλησίας με αυτούς που συνειδητά βάζουν τον εαυτό τους έξω από τον φράχτη της;

Στα τέλη Μαρτίου στην Αγία Σοφία του Κιέβου πραγματοποιήθηκε η δράση «Κοινή προσευχή του κλήρου της OCU και της UOC», στην οποία ο «ιερέας» της OCU Γεώργιος Κοβαλένκο και ο διάκονος της Μονής Αγ. Ιωνά της UOC Νικόλαος Λύσενκο.

Σε μια εκτενή ο Κοβαλένκο προσευχήθηκε υπέρ «κύριο και πατέρα ημών τον Μακαριώτατο Επιφάνιο», ενώ ο Λύσενκο υπέρ «κύριο και πατέρα ημών τον Μακαριότατο Ονούφριο».

Ο Κοβαλένκο, ο οποίος δημοσίευσε αυτή τη «ακολουθία» στη σελίδα του στο Facebook, έγραψε: «Ελπίζουμε ότι οι Ορθόδοξοι σε όλη την Ουκρανία, ειδικά οι πιστοί της UOC, θα απορρίψουν την υποκρισία της Μόσχας και θα προσευχηθούν μαζί στον Θεό και θα υπηρετήσουν τον ουκρανικό λαό, μαζί με τους πιστούς της OCU». Ενώ ο π. Νικόλαος σχολίασε αυτή την παράσταση με τον εξής τρόπο: «Το έκανα για να μπορέσουν οι Ουκρανοί και στους δύο κλάδους της Ορθοδοξίας να ανοίξουν την αγκαλιά τους ο ένας στον άλλο, ειλικρινά, χωρίς παλιούς λογαριασμούς και προκαταλήψεις. Η στάση μου απέναντι στην ιεραρχία και τις αντιδράσεις της είναι στην πραγματικότητα πολύ επικριτική».

Ο καθένας μπορεί να έχει οτιδήποτε επικριτική στάση στην ιεραρχία της Εκκλησίας, αλλά μπορεί να υπάρχουν δύο προκαθήμενοι σε αυτήν, ένας από τους οποίους, σύμφωνα με την πλειοψηφία των Εκκλησιών, δεν είναι καν κληρικός; Και είναι «προκατάληψη» η άρνηση ν συλλειτουργήσουν με ανθρώπους χωρίς χειροτονία; Προφανώς, για τον διάκονο Νικόλαο Λύσενκο είναι, αφού σύντομα συλλειτούργησε με τον Κοβαλένκο στον Ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στη Χρυσή Πύλη του Κιέβου.

Περί προδοσίας και μίσους

Φυσικά, ο καθένας επιλέγει τον δικό του δρόμο και θα φέρει την ευθύνη για αυτήν την επιλογή. Υπάρχουν όμως τουλάχιστον δύο πιο σημαντικοί λόγοι για τους οποίους είναι αδύνατο να ενωθεί κανείς με τους σχισματικούς. Ακόμη και στο κύμα του γενικού πατριωτισμού, ακόμη και απέναντι στην ξένη επιθετικότητα.

Ο πρώτος λόγος είναι ότι η πίστη στην Πατρίδα δεν πρέπει να οδηγεί σε προδοσία του Χριστού και της Εκκλησίας Του. Ο πόλεμος δεν ακυρώνει τους κανόνες και δεν τους καθιστά λιγότερο σημαντικούς. Λόγω του πολέμου, η αμαρτία δεν παύει να είναι αμαρτία και το σχίσμα δεν παύει να είναι σχίσμα. Τα λόγια των αγίων για το σχίσμα λόγω του πολέμου δεν χάνουν τη σημασία τους. Και ακόμη περισσότερο λόγω του πολέμου, η χάρη της ιεροσύνης δεν εμφανίζεται σ’ αυτούς που δεν την είχαν. Όλα αυτά καθιστούν αδύνατη την ένωση με τους σχισματικούς, αφού οι λόγοι για τους οποίους αρνηθήκαμε να ενωθούμε μαζί τους πριν τον πόλεμο παρέμειναν οι ίδιοι.

Η πίστη στην Πατρίδα δεν πρέπει να οδηγεί σε προδοσία του Χριστού και της Εκκλησίας Του. Ο πόλεμος δεν ακυρώνει τους κανόνες και δεν τους καθιστά λιγότερο σημαντικούς.

Ο δεύτερος λόγος είναι το μίσος, που είναι η βάση της κοσμοθεωρίας των μελών της OCU: μίσος για τους εχθρούς, για τους πιστούς της UOC, ακόμη και ο ένας για τον άλλον. Ο Επιφάνιος και ο Φιλάρετος το αποδεικνύουν ξεκάθαρα.

Και εδώ βλέπουμε ένα παράδοξο πράγμα: στα λόγια οι οπαδοί του Ντουμένκο μιλούν για αγάπη, αλλά στην πραγματικότητα αποδεικνύεται εντελώς διαφορετικό. Μπορεί κανείς να ακούσει τις κολακευτικές ομιλίες τους και να ελπίζει ότι μόλις «αναθεωρήσουμε πολλά» και ενωθούμε με την OCU, θα ζήσουμε μαζί τους ως μια φιλική οικογένεια. Όμως πολλές φορές είχαμε την ατυχία να βεβαιωθούμε ότι οι σχισματικοί μισούν τους πιστούς της UOC, μισούν άγρια και με αυταπάρνηση. Και το μίσος τους απέναντί μας δεν έχει εξαφανιστεί, με την έναρξη του πολέμου, η έχθρα τους προς την αληθινή Εκκλησία μόνο εντάθηκε. Μπορείτε να κερδίσετε την εύνοια των μελών της OCU μόνο μοιράζοντας αυτό το μίσος μαζί τους. Επιπλέον, θα είστε υποχρεωμένοι να αποδεικνύετε συνεχώς αυτό το μίσος «στην πράξη». Δεν είναι τυχαίο ότι οι πιο ενεργοί «μισητές» της UOC τα τελευταία χρόνια είναι «αποστάτες» που επιδιώκουν να δείξουν την πίστη τους στο νέο περιβάλλον. Έχουν όμως σχέση όλα αυτά με τον Χριστιανισμό; Είναι δυνατόν να υποθέσουμε ότι στην Αιωνιότητα κάποιοι κάτοικοι της Ουράνιας Ιερουσαλήμ μισούν τους άλλους;

Περί κανονικής αυτοκεφαλίας

Ορισμένοι κληρικοί εκφράζουν την ιδέα ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας πρέπει να επιδιώξει την κανονική αυτοκεφαλία. Έχει η UOC το δικαίωμα να το κάνει αυτό; Αναμφίβολα. Αλλά εδώ είναι το πρόβλημα - το σώμα του κανονικού δικαίου της Εκκλησίας απλά δεν περιέχει διαδικασίες που θα ρυθμίζουν τη διαδικασία χορήγησης αυτοκεφαλίας.

Συγκεκριμένες συμφωνίες για το θέμα αυτό επετεύχθησαν κατά την προετοιμασία του Συμβουλίου της Κρήτης το 2016, αλλά ποτέ δεν ντύθηκαν με τη μορφή κανόνων. Το μόνο που δεν προκαλεί αντιρρήσεις είναι ότι η νέα αυτοκέφαλη Εκκλησία πρέπει να αναγνωριστεί από όλες τις ήδη υπάρχουσες Τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες.

Και εδώ υπάρχει ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα.

Ο ίδιος ο Κύριος θα διαχειριστεί τα πάντα και θα τα κανονίσει όλα για το καλό. Εάν είναι η παντοκαλή Του θέληση, η UOC θα γίνει αυτοκέφαλη.

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η ΡΟΕ θα συμφωνούσε με μια τέτοια αυτοκεφαλία, αλλά είναι ακόμη πιο δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι το Φανάρι θα την αναγνώριζε (με την υπάρχουσα OCU του Επιφάνιου). Όλα αυτά καθιστούν την πιθανή ανακήρυξη, και ακόμη περισσότερο την αναγνώριση του αυτοκεφάλου της UOC, μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Μένει να ελπίζουμε ότι η Πρόνοια του Θεού και η συνοδική διάνοια της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας θα βρουν τη σωστή διέξοδο από αυτήν την κατάσταση. Και για να είναι έτσι, όλη η πληρότητα της UOC πρέπει πρώτα απ' όλα να φροντίζει οχι τίποτα άλλο εκτός από την ενότητα μέσα στην Εκκλησία μας. Αν είμαστε ενωμένοι, αν κρατιόμαστε τον Προκαθήμενό μας, Μακαριώτατο Ονούφριο, αν υποβάλουμε τις ατομικές μας απόψεις στη συνοδική απόφαση του συνόλου της UOC, τότε δεν θα φοβηθούμε καμία απειλή ή καμία δυσκολία. Αν ακολουθήσουμε τον δρόμο του αποσχισμού, του κομφορμισμού και του οπορτουνισμού, θα μας εξοντώσουν απλά έναν έναν.

Ο ίδιος ο Κύριος θα διαχειριστεί τα πάντα και θα τα κανονίσει όλα για το καλό. Εάν είναι η παντοκαλή Του θέληση, η UOC θα γίνει αυτοκέφαλη. Όλα τα πιστά τέκνα της Εκκλησίας πρέπει να ανταποκρίνονται σε όλες τις εκκλήσεις και όλες τις δελεαστικές προτάσεις με τα εξής:

• θα είμαστε πιστοί στους κανόνες της Εκκλησίας.
• θα είμαστε πιστοί στην ενότητα της UOC.
• θα επιλύσουμε το ζήτημα του κανονικού μας καθεστώτος συνοδευτικά, με την πληρότητα της UOC, αφού υπερασπιστούμε τη χώρα μας από την επίθεση.