Με ποια πλευρά θα είναι η Αλβανική Εκκλησία;

Στις 8 Ιανουαρίου 2022 δημοσιεύτηκε η επίσημη δήλωση του Προκαθήμενου της Αλβανικής Εκκλησίας Αρχιεπισκόπου Tιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας κ.κ. Αναστασίου σχετικά με τη δημιουργία της Ρωσικής Πατριαρχικής Εξαρχίας στην Αφρική. Ποια συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν;

Η δήλωση τιτλοφορείται πολύ εύγλωττα: «Το ρήγμα από την Ουκρανία στην Αφρική». Το κείμενό του είναι πολύ σύντομο, γι’ αυτό θα το παρουσιάσουμε ολόκληρο.

«Από την έναρξη της εκκλησιαστικής κρίσεως στην Ουκρανία, προφορικώς και γραπτώς έχουμε επισημάνει ότι τα εκκλησιαστικά ρήγματα και σχίσματα δεν τα επουλώνει ο χρόνος. Αντιθέτως τα βαθαίνει και τα σκληραίνει. Η πρόσφατη απόφαση του Πατριαρχείου Μόσχας να ιδρύσει εξαρχία στην αφρικανική ήπειρο επιβεβαιώνει τους αρχικούς φόβους. Παράλληλα με το σχίσμα μεταξύ εκατομμύριων Ουκρανών Ορθοδόξων, δημιουργείται και νέα ρωγμή στην ευαίσθητη Αφρικανική Ήπειρο, όπου τις τελευταίες δεκαετίες αναπτύσσεται η ορθόδοξη εξωτερική ιεραποστολή. Στα αφρικανικά κράτη διάφορες χριστιανικές ομολογίες είναι εδραιωμένες από καιρό καθώς και το επεκτατικό Ισλάμ. Στο εξής οι απλοί Αφρικανοί θα καλούνται να προσέλθουν στην Ορθοδοξία από δύο Ορθόδοξα Πατριαρχεία, χωρίς να έχουν μυστηριακή κοινωνία μεταξύ τους. Ο σκανδαλισμός και η εξασθένηση της ορθοδόξου μαρτυρίας από τη διχαστική αυτή δραστηριότητα είναι ολοφάνερη. Πρόκειται για οδυνηρή εξέλιξη.

Ο ισχυρισμός ότι δεν υφίσταται σχίσμα στην Ορθοδοξία αλλά απλώς διαφωνίες μοιάζει με τη θεωρία ότι δεν υπάρχει κορονοϊός. Το σχίσμα, με ποικίλες μεταλλάξεις, είναι προφανές και επείγει να αναζητηθεί θεραπευτική αγωγή και χρήση του εμβολίου, που η αποστολική παράδοση έχει καθορίσει: συμφιλίωση, καταλλαγή.

Τον Νοέμβριο του 2019 είχαμε αποστείλει σε όλους τους Ορθοδόξους Προκαθημένους το κείμενο -που δημοσιεύτηκε και στον Τύπο- «Έκκληση-Δέηση για την υπέρβαση της εκκλησιαστικής πολώσεως», στο οποίο τονίσαμε την απόλυτη προτεραιότητα του χρέους της ενότητος, την ανάγκη αξιοποιήσεως του διαλόγου, την αποφυγή εθνοφυλετικών συσπειρώσεων, την επείγουσα ενεργοποίηση της αρχής της Συνοδικότητος, στην οποία έχει στηριχθεί διαχρονικά η Ορθόδοξη Εκκλησία. Επιμείναμε με σαφήνεια ότι: «Συνηγμένοι ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, με αλληλοσεβασμό και αποκλειστικό σκοπό την ανεύρεση μιας ειρηνικής ρυθμίσεως, έχουμε τη δυνατότητα να καταλήξουμε σε μια λύση κοινώς αποδεκτή για όλη την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Η αγωνιώδης αυτή έκκληση παραμένει απολύτως επίκαιρη και σήμερα».

Το κείμενο του μηνύματος του Αλβανού Προκαθήμενου είναι απλό και ξεκάθαρο. Αλλά τι συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από αυτό;

Ο ισχυρισμός ότι δεν υφίσταται σχίσμα στην Ορθοδοξία αλλά απλώς διαφωνίες μοιάζει με τη θεωρία ότι δεν υπάρχει κορονοϊός.

Αρχιεπίσκοπος Tιράνων, Δυρραχίου καί πάσης Αλβανίας κ.κ. Ἀναστάσιος

Συμπέρασμα 1: Υπάρχει σχίσμα

Στην πραγματικότητα, αυτή η δήλωση περιέχεται ήδη στον τίτλο της δήλωσης, αλλά πρέπει να καταλάβουμε σε ποιον απευθύνεται. Πρώτα απ' όλα είναι ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος. Άλλωστε, ο προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης είναι αυτός που προσπαθεί να πείσει τους πάντες ότι δεν υπάρχει σχίσμα στην Ορθοδοξία. Για παράδειγμα, τον Ιανουάριο του 2021, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Βήμα της Κυριακής», δήλωσε κατηγορηματικά: «Επαναλαμβάνω, δεν υπάρχει σχίσμα στην Ορθοδοξία». Σε διαφορετικές διατυπώσεις, αυτή η δήλωση εμφανίζεται αρκετά συχνά στις ομιλίες του αρχηγού του Φαναρίου. Και αφού δεν υπάρχει σχίσμα, τότε δεν υπάρχει τίποτα να διευθετηθεί, τίποτα, και ακόμη περισσότερο, δεν χρειάζεται να συγκληθούν κάποιου είδους συνοδικές εκδηλώσεις, όπως το Συμβούλιο των Προκαθημένων.

Και έτσι, ο επικεφαλής της Αλβανικής Εκκλησίας λέει ακριβώς το αντίθετο - υπάρχει σχίσμα! Επιπλέον, συγκρίνει την άρνηση του σχίσματος με την άρνηση του κορωνοϊού. Αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος είναι ένας από τους πιο ένθερμους μαχητές κατά του κορωνοϊού μέσω του εμβολιασμού και των κάθε λογής περιορισμών και απαγορεύσεων, γίνεται ακόμη πιο ξεκάθαρο ότι αυτό το μήνυμα απευθύνεται στον αρχηγό του Φαναρίου.

Επίσης, ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος λέει ότι το σχίσμα δεν θα φύγει από μόνο του. Και αυτό είναι μια άλλη απάντηση στον Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο. «Όλες οι Τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες αργά ή γρήγορα θα αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας», δήλωσε ο επικεφαλής του Φαναρίου το 2019 σε συνέντευξή του στο «TSN.Tizden» και από τότε η άποψή του δεν έχει αλλάξει καθόλου. Ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος λέει - όχι, το σχίσμα θα βαθύνει ακόμη περισσότερο και θα γίνει πρακτικά μη αναστρέψιμο.

Συμπέρασμα 2: Η Ουκρανία και η Αφρική είναι αιτία και αποτέλεσμα

Τις ενέργειες της ROC για τη δημιουργία της Εξαρχίας στην Αφρική, ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος θέτει σε άμεση συνάρτηση με τη δημιουργία της OCU από την Κωνσταντινούπολη στην Ουκρανία. Καθώς το Φανάρι δημιούργησε μια παράλληλη δικαιοδοσία στη χώρα μας, η ROC έκανε το ίδιο στην Αφρική. Μάλιστα, ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος ταύτισε την OCU στην Ουκρανία με τη Ρωσική Εξαρχία στην Αφρική, χαρακτηρίζοντας την τελευταία νέο σχίσμα. Μπορείτε να συμφωνήσετε με αυτό; Όχι, υπάρχει μια θεμελιώδης διαφορά μεταξύ της ουκρανικής και της αφρικανικής κατάστασης. Στην Ουκρανία, την εποχή της δημιουργίας της OCU, υπήρχε μια κανονική UOC με δική της ιεραρχία, την οποία κανείς, συμπεριλαμβανομένου του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, δεν θεωρούσε ότι βρισκόταν σε σχίσμα. Και στην Αφρική, την εποχή της δημιουργίας της Εξαρχίας, η ιεραρχία της ίδιας της Αλεξανδρινής Εκκλησίας διολίσθησε σε σχίσμα, αναγνωρίζοντας την OCU και πανηγυρίζοντας με τους «ιεράρχες» της που δεν είχαν κανονικές χειροτονίες. Όμως, παρόλα αυτά, ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος στη δήλωσή του ανέφερε τα εξής - όλοι όσοι θα αντιταχθούν στη Ρωσική Εξαρχία στην Αφρική πρέπει να αποδεχτούν παρόμοιες δηλώσεις στην OCU.

Τις ενέργειες της ROC για τη δημιουργία της Εξαρχίας στην Αφρική, ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος θέτει σε άμεση συνάρτηση με τη δημιουργία της OCU από την Κωνσταντινούπολη στην Ουκρανία.

Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος δεν εκφράζει καμία διαμαρτυρία ή διαφωνία για τις ενέργειες της ΡΟС, αν και θεωρεί την ανάδειξη της Εξαρχίας ως ένα βαθύτερο σχίσμα στην Ορθοδοξία. Παρεμπιπτόντως, η Ρωσική Εξαρχία δημιουργήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2021, δηλ. έχουν περάσει σχεδόν δύο εβδομάδες, και ωστόσο καμία τοπική Εκκλησία, εκτός από το Φανάρι, δεν έχει προχωρήσει σε καμία κατανοητή δήλωση σχετικά με αυτό το θέμα. Η Σύνοδος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, που πραγματοποιήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2022, αποφάσισε «να κάνει ό,τι είναι δυνατόν για την αποκατάσταση της κανονικής τάξης στην αφρικανική ήπειρο». Το πώς θα το κάνει αυτό ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος παραμένει μυστήριο. Ίσως με τη βοήθεια των ίδιων ανθρώπων από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ που εξασφάλισαν τη δημιουργία της OCU στην Ουκρανία.

Συμπέρασμα 3: Χρειάζεται Σύνοδος

Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και λέει ότι κάτι πρέπει να γίνει άμεσα, και βλέπει το κύριο μέσο για την επίλυση του προβλήματος «επείγουσα ενεργοποίηση της αρχής της Συνοδικότητος», δηλ. τη σύγκληση Συνόδου που θα έλυνε τη σύγκρουση που προέκυψε στην Ορθοδοξία. Ταυτόχρονα πολλοί ορθόδοξοι ιεράρχες πιστεύουν ότι η Πανορθόδοξη Σύνοδος έχει το δικαίωμα να συγκαλείται μόνο από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Για παράδειγμα, πρόσφατα αυτό δήλωσε ο Κύπριος Μητροπολίτης κ. Ησαΐας, ο οποίος δεν αναγνωρίζει την OCU και τον Ντουμένκο. Θεωρεί ότι επείγει να συγκληθεί Σύνοδος Προκαθημένων, αλλά ταυτόχρονα λέει να προεδρεύει μόνο ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος.

Αυτή η άποψη δεν τεκμηριώνεται με τίποτα. Το Κανονικό δίκαιο δεν δίνει απάντηση στο ερώτημα ποιος έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει ένα τέτοιο Συμβούλιο ή Διάσκεψη. Όλες οι Οικουμενικές Σύνοδοι συγκαλούνταν από τους αυτοκράτορες. Οι αυτοκράτορες χρηματοδοτούσαν επίσης τη διεξαγωγή Συμβουλίων, συμμετείχαν στη διοργάνωσή τους. Οι αυτοκράτορες συμμετείχαν σε πολλά Συμβούλια αυτοπροσώπως ή έστελναν τους αντιπροσώπους τους. Από πού προήλθε η ιδέα ότι η Σύνοδος έπρεπε να συγκαλείται αποκλειστικά από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως δεν είναι απολύτως σαφής, και ακόμη περισσότερο, πουθενά δεν μπορεί να βρει κανείς απαγόρευση στον προκαθήμενο οποιασδήποτε άλλης Τοπικής Εκκλησίας να το κάνει αυτό.

Δεν υπάρχουν κανονικοί κανόνες που να ορίζουν τη σύγκληση Συνόδου μόνο στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.

Ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος αρνείται να ζητήσει τη σύγκληση συμβουλίου. Ισχυρίζεται ότι ενήργησε απολύτως σωστά όσον αφορά την Ουκρανία - λένε, δεν υπάρχει σχίσμα στην Ορθοδοξία, δεν υπάρχει τίποτα να διορθωθεί, πράγμα που σημαίνει ότι δεν υπάρχει θέμα για συζήτηση στη Σύνοδο. Τι να κάνει κανείς σε αυτή την περίπτωση; Ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος δεν δίνει ευθεία απάντηση σε αυτό το ερώτημα, αλλά παραπέμπει τους αναγνώστες στη δήλωσή του πριν από δύο χρόνια, που ονομάζεται: «Έκκληση-Δέηση για την υπέρβαση της εκκλησιαστικής πολώσεως». Για τη σύγκληση της Συνόδου αναφέρει τα εξής: «Οποιαδήποτε καθυστέρηση επιδεινώνει μια ήδη επώδυνη κατάσταση. Και αν βρεθεί λύση «στο τέλος», «στο μέλλον», θα συσσωρευτούν ήδη πολλές δυσάρεστες σελίδες στην ιστορία της Ορθοδοξίας. Η Συνοδική αρχή, η οποία ήταν ανέκαθεν η βάση των δραστηριοτήτων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, είναι η μόνη που μπορεί να επιλύσει οριστικά την υπάρχουσα κρίση. <...> Ενώ η χρήση της συνοδικής αρχής θα μετατεθεί σε πανορθόδοξο επίπεδο, οι πολυμερείς διαιρέσεις στην Ορθόδοξη Οικουμένη θα γίνουν ακόμη πιο επικίνδυνες».

Δηλαδή, ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος λέει ότι όσο περιμένουμε τη σύγκληση της Πανορθόδοξης Συνόδου ή τη συγκατάθεση του Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου για τη σύγκλησή της, η κατάσταση μπορεί ήδη να πάει πολύ μακριά.

Από αυτά τα λόγια προκύπτει ότι ο Προκαθήμενος της Αλβανικής Εκκλησίας ζητά να συγκληθεί Σύνοδο παρακάμπτοντας τον Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο; Αυτό δεν μπορεί να ειπωθεί, ειδικά από τη στιγμή που ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος δεν πήγε στη συνάντηση των Προκαθημένων των Εκκλησιών στο Αμμάν τον Φεβρουάριο του 2020 και δεν έστειλε καν τους εκπροσώπους του εκεί. Όμως η συνάντηση του Αμμάν ήταν απλώς μια προσπάθεια «ενεργοποίησης της αρχής της Συνοδικότητος», στην οποία τόσο επίμονα προσκαλεί ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος. Πιθανότατα, σύντομα θα ακούσουμε για μια νέα συνάντηση σε μορφή Αμμάν, και τότε θα γίνει τελικά σαφές εάν ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος υποστηρίζει όντως τη συνοδική αρχή (την αρχή της Συνοδικότητος) ή αν εννοούσε τη συνδιαλλαγή μόνο υπό την ηγεσία του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.

Συμπέρασμα 4: Ούτε μια λέξη για τον «Παπισμό της Κωνσταντινουπόλεως»

Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος μιλάει με θέρμη και πεποίθηση για την ανάγκη διαλόγου, την ενεργοποίηση της αρχής της Συνοδικότητος και την άμεση θεραπεία του σχίσματος. Ωστόσο, δεν λέει τίποτα για τις βαθύτερες αιτίες αυτής της διάσπασης. Και ο κύριος λόγος για αυτό είναι η πεποίθηση των ιεραρχών του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ότι το Φανάρι έχει το δικαίωμα να λαμβάνει οριστικές αποφάσεις όχι μόνο για τη δική του κανονική επικράτεια, αλλά και για τα εδάφη άλλων Τοπικών Εκκλησιών. Αυτή είναι δηλαδή η ίδια η αίρεση του Παπισμού της Κωνσταντινουπόλεως, σύμφωνα με την οποία ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως έχει αποκλειστικές εξουσίες να κυβερνά ολόκληρη την Ορθόδοξη Εκκλησία. Τελικά, στο επίκεντρο των σημερινών διαφωνιών στην Ορθοδοξία βρίσκεται μια διαφορετική κατανόηση του δόγματος της Εκκλησίας, και αυτό είναι ήδη ένα δογματικό ζήτημα που δεν μπορεί να λυθεί με συμβιβασμούς και αμοιβαίες υποχωρήσεις.

Ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος, όπως και οι περισσότεροι Έλληνες ιεράρχες, φοβάται ακόμη και να υπαινιχθεί την ύπαρξη της αίρεσης του Φαναρίου ή να παραδεχτεί ότι το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως μπορεί να κάνει λάθος στις αποφάσεις του.

Χωρίς την απόρριψη της αίρεσης του Παπισμού της Κωνσταντινουπόλεως και την επιβεβαίωση της ορθόδοξης διδασκαλίας για την Εκκλησία, είναι αδύνατον να επιλυθεί ούτε το Ουκρανικό ζήτημα ούτε το Αφρικανικό. Όμως ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος, όπως και οι περισσότεροι Έλληνες ιεράρχες, φοβάται ακόμη και να υπαινιχθεί την ύπαρξη αυτής της αίρεσης ή να παραδεχτεί ότι το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως μπορεί να κάνει λάθος στις αποφάσεις του. Για να είμαστε δίκαιοι, μπορούμε να πούμε ότι τον Ιανουάριο του 2019 δημοσιεύτηκε επιστολή του Αρχιεπισκόπου κ. Αναστασίου προς τον Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, η οποία εξηγούσε την άρνηση της Ιεράς Συνόδου της Αλβανικής Εκκλησίας να αναγνωρίσει την OCU. Ο κύριος λόγος της άρνησης ήταν η ακυρότητα των χειροτονιών που έκαναν οι Ουκρανοί σχισματικοί.

Συγκεκριμένα, η επιστολή ανέφερε: «Ωστόσο, αναρωτιόμαστε: πώς οι χειροτονίες που έκανε ο υπό αφορισμό και ανάθεμα κ. Φιλάρετος, αναδρομικά, χωρίς κανονική καθιέρωση, απέκτησαν στο Άγιο Πνεύμα τη νομιμότητα και τη γνήσια σφραγίδα της αποστολικής διαδοχής; Σε πανορθόδοξο επίπεδο, μια τέτοια εκκλησιολογική αρχή αναγνωρίζεται ως θεμελιώδης ότι οι αγιασμοί των σχισματικών και των αιρετικών, και πολύ περισσότερο η καθιέρωση των εκκλησιαστικών και αφορισθέντων, ως «μυστήρια» που τελούνται εκτός Εκκλησίας, είναι άκυρα. Είμαστε πεπεισμένοι ότι αυτή η θεμελιώδης αρχή, άρρηκτα συνδεδεμένη με την Ορθόδοξη διδασκαλία περί του Αγίου Πνεύματος, που αποτελεί το ακλόνητο θεμέλιο της αποστολικής διαδοχής των Ορθοδόξων επισκόπων, δεν μπορεί να παραμεληθεί. Μας είναι δύσκολο να αντιμετωπίσουμε με κατανόηση ότι το άκυρο και το ανύπαρκτο γίνεται «κατά οικονομία» πνευματοφόρο. ότι πράξεις που αντιπροσωπεύουν επαναλαμβανόμενη βλασφημία κατά του Αγίου Πνεύματος (όπως η επίκληση του Αγίου Πνεύματος από τον αφορισμένο τότε κ. Φιλάρετο: «Η θεία χάρη... προφητεύει... ας προσευχηθούμε γι' αυτόν, είθε η χάρη του Πάν- Άγιου Πνεύματος ελάτε σε αυτόν») αναγνωρίζονται αναδρομικά «από οικονομία» ... <...> Σε σχέση με όλα τα παραπάνω, έχουμε αμφιβολίες για την ένταξη του ονόματος του Μητροπολίτη Επιφάνιου στα Ιερά Δίπτυχα».

Πώς οι χειροτονίες που τελέστηκαν από τον υπό αφορισμό και ανάθεμα κ. Φιλάρετο, αναδρομικά, χωρίς κανονική καθιέρωση, απέκτησαν στο Άγιο Πνεύμα τη νομιμότητα και τη γνήσια σφραγίδα της αποστολικής διαδοχής;

Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος

Σε απάντηση, ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος έγραψε μια επιστολή στις 20 Φεβρουαρίου 2019, στην οποία προσπαθούσε να πείσει τους ιεράρχες της Αλβανικής Εκκλησίας ότι είχε δίκιο, αλλά τα επιχειρήματά του κρίθηκαν μη ικανοποιητικά.

Σε ποια πλευρά λοιπόν θα καταλήξει η Αλβανική Εκκλησία;

Η επιλογή που θα γίνει τόσο από την Αλβανική Εκκλησία όσο και από τις υπόλοιπες Τοπικές Εκκλησίες δεν μπορεί να αναβληθεί για αργότερα. Το 2022 πρόκειται να γίνουν δύο εναλλακτικές, μάλιστα, εκδηλώσεις, που θα δείξουν πώς διχάστηκε ο ορθόδοξος κόσμος. Πρόκειται για τη διοργάνωση της δεύτερης συνάντησης σε μορφή Αμμάν και της ιεροτελεστίας παρασκευής της Αγίας Ειρήνης που έχει προγραμματιστεί από το Φανάρι για τον Απρίλιο του 2022, στην οποία έχει προγραμματιστεί να συμμετάσχουν εκπρόσωποι άλλων Τοπικών Εκκλησιών, καθώς και της OCU. Η παρουσία σε αυτή την εκδήλωση θα σημαίνει την πραγματική αναγνώριση της OCU, και ως εκ τούτου τις αξιώσεις του Φαναρίου για αποκλειστικές εξουσίες στην Ορθοδοξία. Αντίθετα, η συμμετοχή στο σχήμα του Αμμάν αποτελεί δήλωση διαφωνίας με την πολιτική του Φαναρίου, αφού το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως αντιτίθεται σθεναρά σε αυτό το σχήμα.

Η κατάσταση, όπως σωστά είπε ο Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος, πολώνεται ραγδαία. Τα κόμματα κάνουν δηλώσεις ότι δεν πρόκειται να αλλάξουν τις θέσεις τους και να κάνουν κανένα βήμα προς τη συμφιλίωση, πράγμα που σημαίνει ότι η διάσπαση έχει ήδη γίνει και τώρα τίθεται το ερώτημα ποιος θα είναι σε ποια πλευρά.

Στο τέλος της επιστολής προς τον Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο της 21ης ​​Μαρτίου 2019, ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος γράφει: «Για να αποφευχθούν τυχόν παρερμηνείες, εξηγούμε ότι σε περίπτωση τραγικής έκβασης (με τη μορφή) σχίσματος (Θεός φυλάξοι!) Η Αλβανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία θα παραμείνει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, μιλώντας πάντα για την αλήθεια με αγάπη». Αυτό σημαίνει ότι η Αλβανική Εκκλησία έχει ήδη κάνει την επιλογή της; Νομίζω όχι ακόμα. Η επιστολή του επικεφαλής δεν είναι ακόμη μια συνοδική απόφαση, ούτε είναι καν απόφαση.

Ωστόσο, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα εκκλησιαστικά σχίσματα, που βασίζονταν σε δογματικές διαφωνίες, δεν χώρισαν την Εκκλησία σε μέρη, αλλά κατέγραψαν την απομάκρυνση από την Εκκλησία όσων είχαν απόψεις ασυμβίβαστες με την Ορθόδοξη πίστη.