Το Φανάρι ξεκίνησε διάλογο με το Ισλάμ και τον Ιουδαϊσμό

Την 1η Νοεμβρίου 2021 ο Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, ενώ βρισκόταν σε επίσκεψη στις Ηνωμένες Πολιτείες, ανακοίνωσε την έναρξη διαλόγου με Εβραίους και Μουσουλμάνους. «Η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης, παράλληλα με την ηγετική της συμμετοχή στο Οικουμενικό κίνημα, έχει ξεκινήσει και επίσημο διάλογο με άλλες θρησκευτικές παραδόσεις, ιδιαίτερα με άλλες δύο μονοθεϊστικές θρησκείες, τον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ», είπε ο επικεφαλής του Φαναρίου. Το Βατικανό διεξάγει έναν παρόμοιο διάλογο εδώ και πολύ καιρό και τα αποτελέσματά του είναι πολύ ενδιαφέροντα. Αναλύουμε αν μπορεί να είναι ενδιαφέρον για εμάς.

Ως πρόλογος

Πριν αρχίσουμε να αναλύουμε τον διάλογο που διεξάγει το Βατικανό με το Ισλάμ και τον Ιουδαϊσμό, καλό είναι να δούμε ποια είναι η ιδεολογία BLM (Black Lives Matter). Γιατί κάνουμε τέτοιους παραλληλισμούς, θα καταλάβει ο αναγνώστης από το κείμενο που ακολουθεί. Εν τω μεταξύ, δηλώνουμε απλώς ότι σύμφωνα με αυτήν την ιδεολογία, οι απόγονοι των λευκών ανθρώπων, που καταπίεζαν και προκάλεσαν τεράστια δεινά στους μαύρους ανθρώπους για αιώνες (οι μαύροι προκάλεσαν ο ένας στον άλλον όχι λιγότερο πόνο, αλλά δεν είναι αποδεκτό να επικεντρωθούμε σε αυτό τώρα) σήμερα πρέπει να πληρώνουν και να μετανοούν ενώπιον των απογόνων των μαύρων. Θα πρέπει να κλαίνε, να γονατίζουν μπροστά τους και να τους φιλούν τα πόδια τους. Παρεμπιπτόντως, ο Πάπας Φραγκίσκος κάνει ακριβώς αυτό, αν και ονομαστικά για διαφορετικό λόγο.

Οι λευκοί άνθρωποι πρέπει επίσης να τους πληρώνουν επιδόματα, να τους παραχωρούν μεγαλύτερα δικαιώματα συγκριτικά με τους λευκούς, να κάνουν τα στραβά μάτια στα εγκλήματά τους σήμερα κτλ. Και οι μαύροι άνθρωποι θα πρέπει να τα δέχονται όλα αυτά συγκαταβατικά και να αναγκάζουν τους λευκούς να μετανοούν και να πληρώνουν ακόμη περισσότερα.

Ιουδαιοκαθολικός διάλογος

Στις περισσότερες δημοσιεύσεις, αυτός ο διάλογος ονομάζεται ιουδαιοχριστιανικός, αλλά είναι πιο σωστό να τον ονομάζουμε ιουδαιοκαθολικό, αφού τον διεξάγει το Βατικανό και οι συνέπειες αυτού του διαλόγου μέχρι στιγμής εκτείνονται μόνο στον Καθολικισμό.

Αυτός ο διάλογος στη σημερινή του μορφή ξεκίνησε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και τη μαζική εξόντωση των Εβραίων, που ονομάστηκε Ολοκαύτωμα. Ως αποτέλεσμα αυτών των γεγονότων, προέκυψε στην Καθολική θεολογία η λεγόμενη «θεολογία μετά το Άουσβιτς». Με πολύ απλοποιημένο τρόπο αυτή η θεολογία συνοψίζεται στο γεγονός ότι το Ολοκαύτωμα έγινε η κορυφή εκείνων των δεινών του εβραϊκού λαού που τους τα προκαλούσαν κατά τη διάρκεια αυτών των δύο χιλιάδων χρόνων οι Χριστιανοί. Την ευθύνη για όλα αυτά έχουν οι Χριστιανοί, οι οποίοι πρέπει να «πληρώνουν και να μετανοούν» και να αλλάζουν το δόγμα τους με τρόπο που να μην πληγώνει τα αισθήματα των Εβραίων. Ένας από τους ερευνητές αυτού του θέματος Σ. Λέζοφ γράφει:

«Στη σημερινή χριστιανική θεολογία δεν συζητείται κυρίως η ηθική και πολιτική ευθύνη των χριστιανών για τη γενοκτονία των Εβραίων: τώρα η ύπαρξη της ενοχής των Χριστιανών είναι αναμφισβήτητη, επιπλέον, η δημόσια αναγνώρισή της γίνεται όλο και περισσότερο στοιχείο καλής μορφής». Ο Ορθόδοξος Ραβίνος Σόλομον Νόρμαν, συνεργάτης του Κέντρου Εβραϊκών Σπουδών στην Οξφόρδη έγραψε ότι ο Χίτλερ κληρονόμησε τη στάση του απέναντι στους Εβραίους από τον Χριστιανισμό: «Στον πυρήνα της, η στάση του Χίτλερ απέναντι στους Εβραίους δεν διαφέρει από αυτή των Χριστιανών, η διαφορά έγκειται μόνο στις μεθόδους που χρησιμοποίησε». Ο Heinz-Peter Katlewski στο άρθρο του «Theology after Auschwitz», που δημοσιεύτηκε το 2005 από την Deutsche Welle, δηλώνει: «Προϋπόθεση για το Ολοκαύτωμα ήταν η δίωξη που οι Χριστιανοί υπέβαλαν τους Εβραίους κατά τη διάρκεια δύο χιλιάδων χρόνων».

Ο Ορθόδοξος Ραβίνος Σόλομον Νόρμαν, συνεργάτης του Κέντρου Εβραϊκών Σπουδών στην Οξφόρδη έγραψε ότι ο Χίτλερ κληρονόμησε τη στάση του απέναντι στους Εβραίους από τον Χριστιανισμό.

Η «θεολογία μετά το Άουσβιτς» από την Καθολική πλευρά αναπτύχθηκε ως «θεολογία της συμφιλίωσης», δηλ. αναγνώριση από τους Καθολικούς της ευθύνης τους ή τουλάχιστον της συνάφειάς τους για το Ολοκαύτωμα και, κατά συνέπεια, της εξιλέωσης. Αλλά στην εβραϊκή πλευρά, τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Τα ιδεολογικά θεμέλια του ιουδαιοκαθολικού διαλόγου έθεσε ο Εβραίος ιστορικός και συγγραφέας Jules Isaac (1877-1963), που έζησε στη Γαλλία. Στα βιβλία του Jesus and Israel (1946) και The Genesis of Anti-Semitism (1956), η σχέση του Χριστιανισμού με τον Ιουδαϊσμό θεωρείται ως «δόγμα περιφρόνησης». Οι απόστολοι, οι ευαγγελιστές, οι Άγιοι Пατέρες της Εκκλησίας χαρακτηρίζονται από αυτόν ως συνεπείς αντισημίτες που μισούσαν τον εβραϊκό λαό. Σύμφωνα με τον Jules Isaac, θα πρέπει επίσης να μοιραστούν την ηθική ευθύνη απέναντι στους Εβραίους για το Άουσβιτς και το Ολοκαύτωμα. Αυτό το «δόγμα της περιφρόνησης» πρόκειται να αντικατασταθεί από το «δόγμα της κάθαρσης», εντός του οποίου οι Χριστιανοί θα πρέπει να κάνουν τα εξής:

• να εξαιρέσουν από τα λειτουργικά τους κείμενα, ειδικά αυτά που διαβάζονται τη Μεγάλη Παρασκευή, οποιαδήποτε αναφορά στα εγκλήματα των Εβραίων.
• να δηλώσουν ότι οι Εβραίοι δεν είναι υπεύθυνοι για το θάνατο του Χριστού, παρά μόνο μαζί με την υπόλοιπη ανθρωπότητα.
• να εξαιρέσουν από τα ευαγγελικά κείμενα αναφορές στις ενέργειες των Ιουδαίων εναντίον του Χριστού, και ιδιαίτερα το ακόλουθο απόσπασμα από το κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο: «Και απεκρίθη όλος ο λαός και είπε “το αίμα αυτού ας πέση επάνω εις ημάς και επάνω εις τα τέκνα μας”» (Ματθ. 27 :25);
• να αναγνωρίσουν ότι η Εκκλησία έχει υποκινήσει την εχθρότητα και το μίσος προς τους Εβραίους για δύο χιλιετίες.
• να φέρουν μετάνοια μπροστά τους Εβραίους για αυτό και να κάνουν όλες τις απαραίτητες προσπάθειες για να εξαλείψουν το κακό που τους έφερε.

Αφού η χριστιανική διδασκαλία «καθαριστεί», πρέπει να μετατραπεί σε «διδασκαλία σεβασμού», δηλαδή να αναγνωρίσει τον Ιουδαϊσμό ως τον μεγαλύτερο αδερφό των χριστιανών και να μην προσπαθήσει να πείσει τους Εβραίους για την ανάγκη να πιστέψουν στον Χριστό ως τον Υιό του Θεού. «Είστε τα μεγαλύτερα αδέρφια μας», είπε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ στους ραβίνους όταν επισκέφτηκε τη ρωμαϊκή συναγωγή το 1986.

«Είστε τα μεγαλύτερα αδέρφια μας», είπε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ στους ραβίνους όταν επισκέφτηκε τη ρωμαϊκή συναγωγή το 1986.

Η Δεύτερη Σύνοδος του Βατικανού (1965) και η διακήρυξη «Σχετικά με τη στάση της Εκκλησίας απέναντι στις μη χριστιανικές θρησκείες» (Nostra Aetate), στην οποία ένα σημαντικό μέρος αφιερώθηκε στον Ιουδαϊσμό, λειτούργησαν ως πολύ ισχυρή ώθηση στην ανάπτυξη του ιουδαιοκαθολικού διαλόγου. Το έγγραφο περιείχε αρκετές δηλώσεις που αλλάζουν ριζικά τη στάση του Καθολικισμού τόσο απέναντι στον Ιουδαϊσμό όσο και στα ευαγγελικά γεγονότα.

Πρώτον, αυτό το έγγραφο δεν κάνει διάκριση μεταξύ του Ιουδαϊσμού της Παλαιάς Διαθήκης και του λεγόμενου Ιουδαϊσμού μετά τον Ναό που προέκυψε μετά την καταστροφή του Δεύτερου Ναού από τους Ρωμαίους στα 70. Δεύτερον, ο μη υποστατικός Ιεχωβά (εν γνώσει του λάθος όνομα του Θεού), που λατρεύεται από τους σύγχρονους Εβραίους, αναγνωρίζεται ως ο αληθινός Θεός. Τρίτον, ο εβραϊκός λαός αναγνωρίζεται ως αθώος για τη σταύρωση του Σωτήρος: «Μολονότι οι εβραϊκές αρχές και οι οπαδοί τους επέμεναν στον θάνατο του Χριστού, ωστόσο, αυτό που έγινε κατά το πάθος Του δεν μπορεί να καταλογιστεί αδιακρίτως ούτε σε όλους τους Εβραίους που ζούσαν τότε, ούτε στους σύγχρονους Εβραίους». Εδώ είναι ήδη πολύ ξεκάθαρο ότι η ενοχή των Εβραίων, που φώναζαν: «Σταύρωσε, σταύρωσε Τον!» δεν καταλογίζεται σε κανέναν άλλον εκτός από τον εαυτό τους, ενώ η ενοχή των Γερμανών φασιστών που σκότωσαν Εβραίους στο Άουσβιτς πέφτει σε όλους τους χριστιανούς γενικά. Και τέταρτον, αναγνωρίζεται πρακτικά ότι οι Εβραίοι δεν χρειάζονται τον Χριστό για σωτηρία, σε κάθε περίπτωση παραμένουν ο εκλεκτός λαός του Θεού: «Η πλειονότητα των Εβραίων δεν δέχτηκε το Ευαγγέλιο, και πολλοί από αυτούς αντιτάχθηκαν ακόμη και στη διάδοσή του. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Απόστολο, για χάρη των πατέρων τους οι Εβραίοι εξακολουθούν να είναι αγαπητοί στον Θεό, του οποίου τα χαρίσματα και η κλήση είναι αμετάβλητα».

Οι διατάξεις της δήλωσης Nostra Aetate, και πολύ περισσότερο τα περαιτέρω έγγραφα που υιοθετήθηκαν από τους Καθολικούς στη βάση της, δεν είναι παρά η εφαρμογή του προγράμματος του Jules Isaac για τη μετάβαση του Χριστιανισμού (Καθολικισμού) από τη «διδασκαλία της περιφρόνησης» στο « διδασκαλία του σεβασμού». Έτσι έγινε αντιληπτό στην εβραϊκή κοινότητα. Το μέλος του Παγκόσμιου Εβραϊκού Κογκρέσου Jean Halperin έγραψε σχετικά με τη δήλωση Nostra Aetate ότι «άνοιξε πραγματικά τον δρόμο για έναν εντελώς νέο διάλογο και ξεκίνησε μια νέα άποψη της Καθολικής Εκκλησίας για τους Εβραίους και τον Ιουδαϊσμό, δείχνοντας την προθυμία της να αντικαταστήσει τη διδασκαλία της περιφρόνησης με τη διδασκαλία του σεβασμού».

Το 1973, σε συνέχεια των διατάξεων της Nostra Aetate, η Διάσκεψη των Καθολικών Επισκόπων της Γαλλίας υιοθέτησε μια δήλωση «Η στάση των Χριστιανών απέναντι στον Ιουδαϊσμό», η οποία, μεταξύ άλλων, έλεγε ότι «καταδικάζει κατηγορηματικά την κατηγορία της δολοφονίας του Θεού κατά των Εβραίων». Δηλαδή, οι Καθολικοί επίσκοποι αναγνώρισαν ότι οι Εβραίοι, που σκότωσαν τον ιστορικό Ιησού Χριστό με τα χέρια Ρωμαίων στρατιωτών, δεν σκότωσαν τον Θεό. Έτσι το καταλαβαίνουν οι ίδιοι οι Εβραίοι.

Η Εβραία ερευνήτρια Helen Fry, σχολιάζοντας τη δήλωση Nostra Aetate στο βιβλίο «Christian-Jewish Dialogue», έγραψε: «Το 1965 η Καθολική Εκκλησία απέρριψε την κατηγορία της «δολοφονίας του Θεού» από τους Εβραίους: παλαιότερα πίστευαν ότι διαπράττοντας τη δολοφονία του Ιησού, οι Εβραίοι σκότωσαν τον ίδιο τον Θεό». Είναι εύκολο να δει κανείς ότι αυτή η δήλωση ισοδυναμεί με άρνηση της θεανθρώπινης ιδιότητας του Ιησού Χριστού, άρνηση του Συμβόλου της Πίστεως, που λέει: «Πιστεύομεν εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων. Καὶ εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων· φῶς ἐκ φωτός, Θεὸν ἀληθινὸν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ Πατρί, δι' οὗ τὰ πάντα ἐγένετο. < ...> Σταυρωθέντα τε ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου...». Είναι πολύ αποκαλυπτικό ότι το 1986, όταν ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' επισκέφτηκε την κύρια συναγωγή της Ρώμης, έκανε μια ομιλία στην οποία ο Ιησούς Χριστός αναφέρθηκε μόνο μία φορά και ονομάστηκε «ο γιος του (Εβραϊκού - Εκδ.) Λαού σας» και δεν ονομάστηκε Υιός του Θεού.

Οι Καθολικοί σήμερα πιστεύουν ότι ο σύγχρονος Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός είναι δύο δρόμοι που οδηγούν στον ίδιο στόχο.

Οι Καθολικοί σήμερα πιστεύουν ότι ο σύγχρονος Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός είναι δύο δρόμοι που οδηγούν στον ίδιο στόχο. Το 2018, το γερμανικό καθολικό μηνιαίο Herder Korrespondenz δημοσίευσε μια επιστολή του Πάπα Βενέδικτου XVI, στην οποία ανέφερε ότι ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός είναι δύο μορφές ερμηνείας της Αγίας Γραφής και ότι στους Εβραίους δεν χρειάζεται να κηρύξουν τον Χριστό. «Το ιεραποστολικό έργο μεταξύ των Εβραίων δεν προβλέπεται ούτε είναι απαραίτητο. Ο Χριστός έστειλε τους μαθητές Του να κηρύξουν τα καλά νέα σε όλα τα έθνη και τους πολιτισμούς. Επομένως, η ιεραποστολική αποστολή είναι καθολική, αλλά με μια εξαίρεση: στους Εβραίους δεν προβλέπεται και δεν είναι απαραίτητη για τον λόγο ότι μόνο αυτοί μεταξύ όλων των άλλων εθνών γνώριζαν τον «άγνωστο Θεό». Κατά τη γνώμη του Βενέδικτου XVI, στον διάλογο με τους Εβραίους, είναι απαραίτητο να μιλήσουμε για «την κατανόηση της προσωπικότητας του Ιησού από τη Ναζαρέτ».

Όλες αυτές οι αποκλίσεις των Καθολικών από την ίδια την ουσία του Χριστιανισμού μπορούν να αναφερθούν στα λόγια του αγίου Αποστόλου Ιωάννη του Θεολόγου: «Από τούτο γνωρίζεται το Πνεύμα τού Θεού· κάθε πνεύμα που ομολογεί τον Ιησού Χριστό ότι έχει έρθει με σάρκα προέρχεται από τον Θεό· και κάθε πνεύμα που δεν ομολογεί ότι ο Ιησούς Χριστός ήρθε με σάρκα, δεν προέρχεται από τον Θεό · κι αυτό είναι το [πνεύμα] τού αντιχρίστου, που ακούσατε ότι έρχεται, και τώρα βρίσκεται κιόλας μέσα στον κόσμο» (Α' Ιωάννη 4: 2,3).

Όπως μπορείτε να δείτε, οι Καθολικοί ικανοποίησαν πλήρως τις επιθυμίες της αντίθετης πλευράς στον ιουδαιοκαθολικό διάλογο και τι πήραν σε αντάλλαγμα; Σε γενικές γραμμές, μόνο ότι οι Εβραίοι συμφώνησαν να αναγνωρίσουν τα πλεονεκτήματα του Ιησού Χριστού στην εκλαΐκευση του Ιουδαϊσμού μεταξύ των μη Εβραίων, και στη συνέχεια με την προϋπόθεση ότι οι ίδιοι δεν Τον χρειάζονται. Η Helen Fry, η οποία ήδη αναφέρθηκε παραπάνω, ενεργή συμμετέχουσα στον ιουδαιο-καθολικό διάλογο, γράφει σχετικά με αυτό τα εξής: «Ο Ιουδαϊσμός μπορεί να πάει μια χαρά χωρίς τον Ιησού: υπάρχει μια πλούσια εβραϊκή ραβινική παράδοση που αναπτύχθηκε παράλληλα με τον Χριστιανισμό και μαρτυρεί τη δυνατότητα μιας διαφορετικής, μη χριστιανικής χρήσης της βιβλικής κληρονομιάς. Αλλά ταυτόχρονα, οι Εβραίοι μπορούν να δεχτούν και δέχονται τον Ιησού ως το πρόσωπο μέσω του οποίου οι Εθνικοί αναγνώρισαν τον Θεό του Ισραήλ».

Χριστιανο-ισλαμικός διάλογος

Είναι πολύ πιο δύσκολο να χαρακτηριστεί ο διάλογος μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων για το λόγο ότι οι χριστιανοί επικοινωνούν πολύ περισσότερο με τους μουσουλμάνους σε κοινωνικό και καθημερινό επίπεδο παρά με Εβραίους. Σε πολλές χώρες είναι στενοί γείτονες και απλώς αναγκάζονται να διεξάγουν διάλογο μεταξύ τους. Οι δυσκολίες ενός τέτοιου διαλόγου περιλαμβάνουν την έλλειψη συγκεντρωτικής διακυβέρνησης στο Ισλάμ. Εάν ο Καθολικισμός είναι μια ενιαία διοικητική δομή με κέντρο το Βατικανό, τότε το Ισλάμ αντιπροσωπεύεται από πολλά ανεξάρτητα κινήματα, το καθένα από τα οποία μπορεί να έχει τη δική του άποψη τόσο για τον Χριστιανισμό όσο και για τον διάλογο μαζί του.

Ωστόσο, όσον αφορά τον θεολογικό διάλογο, αυτός, όπως και ο ιουδαιοχριστιανικός διάλογος, διεξάγεται κυρίως μεταξύ μουσουλμάνων και καθολικών. Και στο πλαίσιο αυτού του διαλόγου, το θεμελιώδες έγγραφο είναι επίσης η δήλωση Nostra Aetate που εγκρίθηκε στη Δεύτερη Σύνοδο του Βατικανού (1965) και η δήλωση Lumen Gentium που εγκρίθηκε στο ίδιο μέρος, στην παράγραφο 16 της οποίας λέγεται ότι η σωτηρία του Θεού επίσης αγκαλιάζει εκείνους «που αναγνωρίζουν τον Δημιουργό και ανάμεσά τους είναι πρώτα απ' όλα Μουσουλμάνοι, οι οποίοι, ομολογώντας την προσήλωσή τους στην πίστη του Αβραάμ, μαζί με εμάς λατρεύουν έναν Θεό, ελεήμονα, που θα κρίνει τους ανθρώπους την έσχατη ημέρα». Μπορούμε να πούμε ότι όσον αφορά το Ισλάμ, η Δεύτερη Σύνοδος του Βατικανού άλλαξε ριζικά τη μεσαιωνική της παράδοση, σύμφωνα με την οποία το Ισλάμ αναγνωρίστηκε ως αίρεση και ο ιδρυτής της μουσουλμανικής θρησκείας, ο Μωάμεθ, ήταν ψευδοπροφήτης και μάλιστα ο Αντίχριστος. Τώρα, όπως είπε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' το 1985, απευθυνόμενος στους Μουσουλμάνους: «Ο Θεός μας και ο δικός σας είναι ένας και ο ίδιος, και είμαστε αδέρφια στην πίστη του Αβραάμ».

Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' είπε το 1985 απευθυνόμενος στους Μουσουλμάνους: «Ο Θεός μας και ο δικός σας είναι ένας και ο ίδιος, και είμαστε αδέλφια στην πίστη του Αβραάμ».

Ωστόσο, αυτή η αλλαγή δεν ισχύει μόνο για το Ισλάμ, αλλά και για όλες τις μη χριστιανικές θρησκείες γενικότερα. Αν πριν από τη Β' Σύνοδο του Βατικανού η Καθολική Εκκλησία αναγνώριζε όλους όσους δεν ανήκαν σε αυτήν ως κληρονόμους της κόλασης, τώρα αυτή η στάση είναι εντελώς διαφορετική. Η παράγραφος 2 του Nostra Aetate λέει: «Η Καθολική Εκκλησία δεν απορρίπτει τίποτα που είναι αληθινό και ιερό σε αυτές τις θρησκείες. Αντιμετωπίζει με ειλικρινή σεβασμό αυτόν τον τρόπο δράσης και ζωής, εκείνες τις εντολές και τις διδασκαλίες που, από πολλές απόψεις που διαφέρουν από αυτό που ακολουθεί και αυτό που διδάσκει, ωστόσο συχνά μεταφέρουν μια ακτίνα Αλήθειας που φωτίζει όλους τους ανθρώπους».

Το 2019, κατά τη διάρκεια επίσκεψης στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ο Πάπας Φραγκίσκος και ο Ανώτατος Ιμάμης του Αλ-Αζχάρ Σεΐχης Ahmed el-Tayeb υπέγραψαν ένα κοινό Έγγραφο για την Ανθρώπινη Αδελφότητα, το κύριο μήνυμα του οποίου ήταν η εγκαθίδρυση της διαθρησκειακής ανοχής και της ειρηνικής συνύπαρξης. Μία από τις παραγράφους αυτού του εγγράφου αναφέρει: «Προσκαλούμε διανοούμενους, φιλοσόφους, θρησκευτικούς ηγέτες, καλλιτέχνες, επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης και άνδρες και γυναίκες του πολιτισμού σε όλα τα μέρη του κόσμου να ανακαλύψουν ξανά τις αξίες της ειρήνης, της δικαιοσύνης, της καλοσύνης, ομορφιά, ανθρώπινη αδελφότητα και συνύπαρξη για να επιβεβαιώσει τη σημασία αυτών των αξιών ως άγκυρες σωτηρίας για όλους και να τις προωθήσει παντού». Δηλαδή, ο Ρωμαίος ποντίφικας, τοποθετούμενος ως τοποτηρητής του Χριστού στη γη, υπέγραψε ότι η «άγκυρα της σωτηρίας» κάθε άλλο παρά ο Κύριος Ιησούς Χριστός είναι.

Σύντομα μετά το ταξίδι του Πάπα Φραγκίσκου στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, παρουσιάστηκε ένα έργο για την κατασκευή ενός συγκροτήματος ναών για τρεις Αβρααμικές θρησκείες: Χριστιανισμό, Ιουδαϊσμό και Ισλάμ.

Πρέπει να πούμε ότι στο διάλογο με τους μουσουλμάνους, το Βατικανό δεν επέτρεπε τέτοιες αποκλίσεις από τη δική του πίστη όπως στο διάλογο με τους Εβραίους. Αυτό όμως οφείλεται στο γεγονός ότι το Ισλάμ εμφανίστηκε στις αρχές του 7ου αιώνα, όταν το χριστιανικό δόγμα είχε ήδη βασικά διαμορφωθεί. Επιπλέον, οι Μουσουλμάνοι από την αρχή αναγνώρισαν τον Ιησού Χριστό ως προφήτη και έδωσαν σε αυτόν, καθώς και στην Αγνή Μητέρα του, μια κατάλληλη λατρεία. Οι συγκρούσεις μεταξύ των μουσουλμάνων με τον χριστιανικό κόσμο δεν ήταν κυρίως θεολογικές, αλλά στρατιωτικές-πολιτικές και εκδηλώνονταν με τη μορφή κατακτήσεων ή αποικισμών. Ως εκ τούτου, το επίκεντρο του διαλόγου Καθολικών-Μουσουλμάνων εστιάζεται κυρίως στην ειρηνική συνύπαρξη και την πρόληψη των πολέμων και της τρομοκρατίας.

Συμπεράσματα

Πρώτον, τα λόγια του Πατριάρχη Βαρθολομαίου ότι «η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης <...> έχει αρχίσει επίσημο διάλογο <...> με δύο άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες, τον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ» μαρτυρούν την πρόθεση του Φαναρίου να εισέλθει σε αυτόν τον διάλογο σε ποιοτικό νέο επίπεδο, με νέους στόχους, άλλωστε, τέτοιοι διάλογοι γίνονται εδώ και αρκετό καιρό και στο πλαίσιο της εργασίας διαφόρων οικουμενικών δομών.

Δεύτερον, δεδομένου ότι η είσοδος του Φαναρίου στον διάλογο συμβαίνει ταυτόχρονα με την εντατικοποίηση της διαδικασίας ενοποίησης με το Βατικανό, αυτό σημαίνει την πραγματική ένταξη του Φαναρίου στον διάλογο που διεξάγει το Βατικανό εδώ και αρκετές δεκαετίες.

Τρίτον, η εμπειρία των Καθολικών μαρτυρεί ότι στο πλαίσιο ενός τέτοιου διαλόγου, το Βατικανό παρεκκλίνει από το δόγμα του για να ευχαριστήσει τους εταίρους του στο διάλογο. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τον ιουδαιο-καθολικό διάλογο. Ωστόσο, πρακτικά δεν υπάρχουν αμοιβαία βήματα

Τέταρτον, δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι το Φανάρι, στα πλαίσια αυτού του διαλόγου, δεν θα ακολουθήσει τον δρόμο της αποστασίας και θα παραμείνει πιστό στην αρχέγονη Ορθόδοξη διδασκαλία..

Και πέμπτον, σήμερα δεν υπάρχει πλέον καμία αμφιβολία για το σε ποιον δρόμο βαδίζει το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Να το ακολουθήσει κανείς ή να μείνει πιστός στην Ορθοδοξία - αυτό είναι το ερώτημα που αντιμετωπίζει τώρα κάθε Τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία. Και κάθε Εκκλησία πρέπει να απαντήσει από μόνη της.