ROC, UOC και πόλεμος: μια εναλλακτική ιστορία

Στις 16 Μαρτίου, η Σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας κάλεσε τη διεθνή κοινότητα να υψώσει τη φωνή της προς υπεράσπιση της UOC. Την ίδια ημέρα, ο Πατριάρχης Κύριλλος σε βιντεοσκοπημένο μήνυμά του ζήτησε να αποτραπεί το κλείσιμο της Λαύρας των σπηλαίων του Κιέβου. Και δεν είναι μόνο ο πατριάρχης που λέει αυτά τα λόγια τώρα. Υπάρχουν πολλές δηλώσεις διαμαρτυρίας σχετικά με την καταστολή των ουκρανικών αρχών από τους ιεράρχες και τους ιερείς της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Και όλα αυτά φαίνονται σωστά και λογικά. Εξάλλου, οι ουκρανικές αρχές διώκουν πραγματικά κυνικά την UOC. Αλλά πόσο κατάλληλη είναι η μεσολάβηση από εκπροσώπους της Ρωσικής Εκκλησίας και, ιδιαίτερα, από τις αρχές της Ρωσικής Ομοσπονδίας, σήμερα;

Ας φανταστούμε για μια στιγμή αυτό που η επιστημονική φαντασία αποκαλεί «εναλλακτική ιστορία».

Η RΟC αντιτάσσεται στον πόλεμο στην Ουκρανία
Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, αμέσως μετά την εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία, ο Πατριάρχης Κύριλλος συγκάλεσε έκτακτη συνεδρίαση της Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας, κατά την οποία εκδόθηκε δήλωση περί απαραδέκτου των στρατιωτικών ενεργειών κατά του αδελφικού ουκρανικού λαού.

«Η Εκκλησία του Χριστού υπερβαίνει τα εδαφικά όρια και τις εσωτερικές διαμάχες. Τα μέλη της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν μπορούν να αλληλοσκοτώνονται. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη διδασκαλία του Χριστού, καταστρέφει την ενότητα των αδελφών του αγίου Κράτους των Ρως. Σεβόμαστε την εξουσία μας, αγαπάμε την πατρίδα μας, αλλά η πραγματική μας πατρίδα δεν είναι εδώ – είναι στον ουρανό. Εμείς, οι επίσκοποι της Ρωσικής Εκκλησίας, δεν ευλογούμε τον ρωσικό λαό να διεξάγει πόλεμο κατά της Ουκρανίας. Καλούμε όλους τους στρατιώτες που είναι πιστοί στην Εκκλησία μας να μην εκτελούν διαταγές που μπορεί να οδηγήσουν σε απώλειες μεταξύ του ουκρανικού λαού», έγραψαν οι συνοδοί στην έκκλησή τους. Την επόμενη μέρα, ο Πατριάρχης σε κήρυγμα στον Καθεδρικό Ναό του Σωτήρος Χριστού κάλεσε όλους τους στρατιώτες που βρέθηκαν στο έδαφος της Ουκρανίας να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.

«Καταλαβαίνω ότι ο καθένας από εσάς απειλείται από ένα δικαστήριο», είπε τότε ο Πατριάρχης. Αλλά απευθύνω έκκληση σε εσάς ως χριστιανούς – κάποια στιγμή πρέπει να επιλέξει κανείς μεταξύ της εξυπηρέτησης του γήινου και του ουράνιου. Και σήμερα ήρθε αυτή η στιγμή. Φυσικά, πρέπει να υποστηρίξουμε την επίγεια πατρίδα μας, αλλά μόνο εφόσον αυτή η υποστήριξη δεν έρχεται σε σύγκρουση με τις εντολές του Χριστού. Και ο Σωτήρας μάς λέει ξεκάθαρα: «Ου φονεύσεις». Δεν πρέπει να υψώνουμε το χέρι μας εναντίον του πλησίον μας, εναντίον του ορθόδοξου αδελφού μας. Και ακόμη περισσότερο αν υπερασπίζεται τη χώρα του, την οικογένειά του».

Η θέση της ιεραρχίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας οδήγησε σε απότομη εξομάλυνση των σχέσεων της Εκκλησίας με τις ρωσικές αρχές. Ποινικές υποθέσεις κινήθηκαν εναντίον του Πατριάρχη Κυρίλλου και των μελών της Συνόδου σύμφωνα με το άρθρο για την προδοσία και την απαξίωση του στρατού της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Οι συμφωνίες μίσθωσης για πολλές εκκλησίες και μοναστήρια έσπασαν. Τα ομοσπονδιακά μέσα ενημέρωσης εξαπέλυσαν πραγματική δίωξη εναντίον μελών της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, άρχισαν να αποκαλούνται ξένοι πράκτορες και προδότες. Ταυτόχρονα, ο αριθμός των ενοριτών στις εκκλησίες στις λειτουργίες έχει αυξηθεί πολύ. Η Εκκλησία ξαφνικά κέρδισε βάρος και σεβασμό στην κοινωνία.

Η στάση απέναντι στη Ρωσική Εκκλησία στην Ουκρανία έχει επίσης αλλάξει. Οι ριζοσπάστες συνέχισαν να την αποκαλούν «Κρεμλίνη», αλλά κυρίως οι Ουκρανοί εξέφρασαν σεβασμό και ευγνωμοσύνη στον Πατριάρχη Κύριλλο και τους επισκόπους. «Μόνο λόγω της θέσης της Ρωσικής Εκκλησίας, βλέπω κάποια προοπτική εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ των λαών μας», ανέφεραν οι Ουκρανοί σε αυτό το πνεύμα στα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα.

Τι θα είχε συμβεί αν….

Τι θα είχε συμβεί αν η ιστορία είχε εξελιχθεί προς αυτή την κατεύθυνση; Είναι πολύ πιθανό ότι ο πόλεμος θα είχε προχωρήσει πολύ διαφορετικά και ο αριθμός των απωλειών σε αυτόν θα ήταν πολύ μικρότερος και από τις δύο πλευρές. Πιθανότατα, η στάση απέναντι στην UOC στην ουκρανική κοινωνία θα ήταν εντελώς διαφορετική. Μια άλλη θα ήταν η στάση απέναντι στη Ρωσική Εκκλησία μεταξύ των πιστών της UOC. Άλλωστε πολλοί από αυτούς σήμερα πολεμούν στο μέτωπο, πολλοί έχασαν συγγενείς και φίλους στον πόλεμο. Και πολλά άλλα θα χάσουν.

Σίγουρα δεν θα υπήρχε Σύνοδος στη Θεοφάνεια, θα είχε διατηρηθεί ο εορτασμός του πατριάρχη ως «μεγάλου άρχοντα και πατέρα» στους ναούς. Θα ήταν μια πολύ διαφορετική στάση απέναντι στη ROC στο εξωτερικό. Αντί για τη φήμη του «υπηρέτη του καθεστώτος», η Ρωσική Εκκλησία θα επιβεβαίωνε την εξουσία της ως η αληθινή Εκκλησία του Χριστού, η οποία διαμορφώθηκε στη σοβιετική εποχή από τις θυσίες χιλιάδων νέων μαρτύρων. Δεν θα υπήρχαν κυρώσεις κατά του Πατριάρχη Κυρίλλου, «παρελάσεις αυτοκεφαλίας» στα κράτη της Βαλτικής.

Θα ήταν διαφορετική η στάση των ουκρανικών αρχών απέναντι στην UOC; Μακριά από γεγονός. Πολλά δείχνουν ότι η καταστολή του κράτους κατά της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ξεκίνησε χωρίς προφανή λόγο. Και πιθανότατα προκαλούνται από μια εντολή από το εξωτερικό να προσελκύσουν την Ουκρανία στη «δυτική οικουμένη». Και η UOC σε αυτό το πλαίσιο είναι ένα πολύ σοβαρό εμπόδιο που πρέπει να εξαλειφθεί.

Το ερώτημα όμως είναι ότι σε μια «εναλλακτική ιστορία» η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία θα είχε κάθε ηθικό δικαίωμα να υπερασπιστεί την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία. Το ίδιο δικαίωμα που δεν έχει στην πραγματική ιστορία. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι η Μόσχα δεν κατανοεί το προφανές γεγονός ότι οι όποιες προσπάθειες μεσιτείας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας σήμερα είναι μόνο εις βάρος της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ότι θεωρούνται από την ουκρανική και διεθνή κοινωνία ως προστασία της Μόσχας του «δικού της» μέρους.

Θέλει η UOC τη μεσολάβηση της ρωσικής κυβέρνησης και του ιερατείου;
Ωστόσο, φαίνεται ότι η ιεροσύνη των «μέσων ενημέρωσης» της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας αντιλαμβάνεται την κατάσταση γύρω από την UOC ως έναν κόκκο αλατιού σήμερα. Λένε ότι οι Ουκρανοί σταμάτησαν να θυμούνται τον «κύριο και πατέρα» τους, παραβίασαν τους κανόνες, έτσι έλαβαν μια δίκαιη τιμωρία. Ένας δημοφιλής ιερέας, θεολόγος και μπλόγκερ Γκεόργκι Μακσίμοφ γράφει: «Αποκαλώντας τα πράγματα με το όνομά τους, τώρα μια ουκρανική θρησκευτική οργάνωση που δεν τιμά τη μνήμη του πατριάρχη, με τα χέρια του κράτους, παίρνει τη Λαύρα από μια άλλη ουκρανική θρησκευτική οργάνωση που δεν τιμά τη μνήμη του πατριάρχη. Ο αντιβασιλέας της Λαύρας είπε σε πρόσφατη συνέντευξή του ότι «δεν έχει καμία σχέση με το Πατριαρχείο Μόσχας».

Αλλά ο π. Γεώργιος δεν εξήγησε γιατί το είπε ο ηγούμενος. Σε συνέντευξή του στην ΕΟΔ, ο Μητροπολίτης Παύλος είπε τα εξής: «Δεν συμφωνούμε με όσα ειπώθηκαν σε ορισμένα σημεία από τον Προκαθήμενο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Για τον Πατριάρχη Πασών των Ρωσσιών, η Ουκρανία, η Ρωσία και η Λευκορωσία πρέπει να είναι εξίσου σημαντικές. Αν είναι πατριάρχης για όλους, θα έπρεπε να είχε βρει άλλες λέξεις, να δώσει λόγια χωρισμού για τους Ουκρανούς στρατιώτες, για τον ουκρανικό λαό».

Τι βλέπουμε εδώ; Και βλέπουμε τη λαχτάρα του Μητροπολίτη Παύλου για την ίδια την «εναλλακτική πραγματικότητα» στην οποία ο Πατριάρχης Κύριλλος δεν τάχθηκε στο πλευρό του στρατού της Ρωσικής Ομοσπονδίας, δεν εφηύρε μια θεολογία για τη συγχώρεση των αμαρτιών στο πεδίο της μάχης, αλλά ήταν πατέρας και πατριάρχης για ΟΛΟΥΣ τους Ορθόδοξους Χριστιανούς: τόσο τους Ρώσους όσο και τους Ουκρανούς. Για όλους αυτούς που έψαλλε κάποτε στο Κίεβο: «Ρωσία, Ουκρανία, Λευκορωσία – μαζί είμαστε το Άγιο Κράτος των Ρως». Δυστυχώς, σύμφωνα με την εύστοχη έκφραση ενός από τους ιερείς, ο Πατριάρχης Κύριλλος για τους Ουκρανούς έπαψε να είναι «πατέρας», παρέμεινε μόνο «κύριος».

Εδώ είναι ένα άλλο απόσπασμα από τον π. Γεόργιο Μαξίμοφ «Λοιπόν, πώς έσωσαν (τη Λαύρα - Ed.); Και ποιος σας βοηθά να τη διατηρήσετε; Τον πατριάρχη τον οποίο σταματήσατε να μνημονεύετε για να ευχαριστήσετε τις αρχές που σας απελαύνουν! Απομακρυνθηκατε από αυτόν, αλλά εκείνος δεν απομακρύνθηκε από εσάς, και ήταν ο πρώτος από τους παγκόσμιους ηγέτες που ύψωσε τη φωνή του προς υπεράσπισή σας και ανάγκασε τους άλλους με κάποιο τρόπο να το προσέξουν».

Τι να πω; Υπάρχει ένα τέτοιο ψυχολογικό παράδοξο: όσο πιο ανήθικο απεικονίζεις τον αντίπαλο, τόσο πιο ηθικό φαίνεσαι στα μάτια σου. Για κάποιο λόγο, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι πεπεισμένη ότι η Σύνοδος στη Θεοφανία είναι ένα δειλό γεγονός που οι «προδότες» από την UOC σκέφτηκαν για για να κερδίσουν την εύνοια των αρχών. Λοιπόν, είναι ίσως πιο εύκολο να ζήσετε με αυτή τη θέση. Αλλά δεν έχει καμία σχέση με την αλήθεια. Απλώς οι Ουκρανοί συνειδητοποίησαν τι επιλογή είχαν κάνει οι Ορθόδοξοι αδελφοί τους. Απλώς δήλωσαν το status quo.

Και ο «εναλλακτικός» Πατριάρχης Κύριλλος με την εξουσία του θα μπορούσε πραγματικά να προστατεύσει την UOC και τη Λαύρα του Κιέβου. Αλλά ο «πραγματικός» πατριάρχης δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Από τη μεσολάβησή του και τη μεσολάβηση των υφισταμένων του, η UOC είναι μόνο χειρότερη.

Στις 17 Μαρτίου, ο ιερέας της Μόσχας Αντρέι Νόβικοφ ανέφερε τη δήλωση του Πεσκόφ ότι οι επιθέσεις στην UOC «επιβεβαιώνουν μόνο την ορθότητα της απόφασης για τη διεξαγωγή ειδικής επιχείρησης» και κήρυξε τον «ιερό στόχο» του ρωσικού πολέμου στην Ουκρανία.

Με όλο τον σεβασμό προς τους ιερείς της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, θα ήθελα να τους πω – αδελφοί, λοιπόν, αφήστε μας ήσυχους, δεν υπάρχει λόγος να μας σκοτώσετε. Αν θεωρείτε την επίθεση στην Ουκρανία «ιερή» – αυτό είναι δικαίωμά σας. Αλλά για τους πιστούς της UOC, οποιαδήποτε τέτοια δήλωση φέρνει μόνο νέο πόνο και καταστολή. Δεν είναι σαφές αυτό; Άλλωστε αυτό δεν το κάνουν οι Ρώσοι επίτηδες, έτσι δεν είναι;

***

Κάποια μέρα θα τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, θα υπογραφούν ειρηνευτικές συμφωνίες. Κάποια μέρα Ουκρανοί και Ρώσοι θα συμφιλιωθούν. Μια μέρα, οι ιστορικοί θα δώσουν την εκτίμησή τους για το τι είπαν και έκαναν οι πολιτικοί κατά τη διάρκεια του πολέμου και τι είπαν και έκαναν οι ορθόδοξοι ιεράρχες. Δεν ξέρουμε με ποια μορφή θα υπάρχει η Εκκλησία στον τόπο μας, γνωρίζουμε μόνο ότι σίγουρα θα υπάρχει. Λοιπόν, ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται, πρέπει να κάνουμε τα πάντα για να διασφαλίσουμε ότι η τρέχουσα «στρατιωτική» εχθρότητα και μίσος είναι όσο το δυνατόν μικρότερη. Στους πολέμους και τις συγκρούσεις, ο καθένας έχει τη δική του αλήθεια, τον δικό του νόμο. Αλλά για τους χριστιανούς, ο υψηλότερος νόμος πρέπει να είναι αυτός που μας έχει δώσει ο Χριστός. Και αυτός ο νόμος είναι αγάπη.

Ο Σωτήρας μάς προειδοποιεί ότι στο τέλος του χρόνου «Τότε πολλοί θα αποστατήσουν, θα καταδώσουν ο ένας τον άλλο και θα μισήσουν ο ένας τον άλλο... Επειδή μάλιστα θα πληθύνει η κακία, η αγάπη πολλών θα ψυχρανθεί».

Δεν έχουμε την ικανότητά να γνωρίζουμε αν έχουν ήδη έρθει τέτοιες στιγμές, αλλά είναι στο χέρι μας να κάνουμε τα πάντα για να μην ψυχρανθεί αυτή η αγάπη ο ένας για τον άλλον.