Τι αποφασίστηκε στη Διάσκεψη της Ιεραρχίας της ROC για την Ουκρανία;

Στις 19 Ιουλίου 2023 πραγματοποιήθηκε στη Λαύρα της Αγίας Τριάδος του Αγίου Σεργίου η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας. Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος ανέγνωσε την έκθεσή του, ορισμένες θέσεις από τις οποίες αφορούν άμεσα ή έμμεσα την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Επίσης, στην τελική απόφαση της Συνάντησης, ένα σημείο σχετίζεται άμεσα με την UOC. Τι είπαν ο Πατριάρχης και οι επίσκοποι της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας και πώς πρέπει να γίνουν αντιληπτά όλα αυτά στην Ουκρανία;

Διάσκεψη Επισκόπων – Τι είναι αυτό;
Οι σύνοδοι των επισκόπων έχουν συγκληθεί τρεις φορές: το 2010, το 2015 και τώρα, το 2023. Στον Καταστατικό Χάρτη της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας, η Διάσκεψη των Επισκόπων αναφέρεται μόνο στην παράγραφο 13 του 2ου τμήματος «Τοπική Σύνοδος». Λέει ότι «Όλοι οι επίσκοποι που είναι μέλη της Τοπικής Συνόδου αποτελούν μια Σύνοδο των Επισκόπων... Έργο του Συνεδρίου είναι η συζήτηση των αποφάσεων της Τοπικής Συνόδου που έχουν ιδιαίτερη σημασία και εγείρουν αμφιβολίες από την άποψη της τηρήσεως της Αγίας Γραφής, της Ιεράς Παραδόσεως, των δογμάτων και των κανόνων, καθώς και της διατηρήσεως της εκκλησιαστικής ειρήνης και ενότητας.

Στην περίπτωση αυτή, δεν τίθεται θέμα Τοπικής Συνόδου, εδώ η Σύνοδος των Επισκόπων είναι απλώς μια κατώτερη Σύνοδος Επισκόπων. Εξάλλου, από τους 400 επισκόπους, τους οποίους ο Πατριάρχης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας θεωρεί «δικούς του», οι 250 συγκεντρώθηκαν στη Μόσχα. Σχεδόν κανείς δεν ήρθε από το εξωτερικό: ούτε από τη ROCOR, ούτε από τις χώρες της Βαλτικής, ούτε από την Αρχιεπισκοπή του Παρισιού.

Από αυτή την άποψη, οι αποφάσεις της Διάσκεψης δύσκολα μπορούν να είναι «δεσμευτικές» για ολόκληρη την Εκκλησία, αλλά υποδεικνύουν κάποια πράγματα που πρέπει να «ληφθούν υπόψη». Τι αποφάσισαν οι επίσκοποι της Ρωσικής Εκκλησίας για την UOC;

Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας και η «στρατιωτική αντιπαράθεση»
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι πρώτες 4 παράγραφοι των ψηφισμάτων ήταν αφιερωμένες στις «καταστροφές που βίωσαν οι λαοί μας» και στη «στρατιωτική αντιπαράθεση» - χωρίς να προσδιορίζονται οι αντιμαχόμενες πλευρές, χωρίς καμία από τις ηθικές εκτιμήσεις ή τις εκκλήσεις του να σταματήσει η αιματοχυσία. Πιθανότατα, αυτή η σιωπή (πολύ εύγλωττη) μαρτυρεί την προσπάθεια της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας να «υψωθεί πάνω από τη σύγκρουση». Αυτή η υπόθεση επιβεβαιώνεται από τα λόγια του Πατριάρχη Κυρίλλου, ο οποίος είπε στην έκθεσή του ότι «και στις δύο πλευρές της γραμμής των εχθροπραξιών υπάρχουν παιδιά της μίας Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας».

Φαίνεται ότι η στοιχειώδης λογική υπαγορεύει ότι αν τα παιδιά της ενωμένης Εκκλησίας αλληλοσκοτώνονται, τότε το κύριο καθήκον του Προκαθημένου είναι να σταματήσει αμέσως αυτούς τους φόνους. Αλλά δεν υπήρχε ούτε ένας υπαινιγμός μιας τέτοιας κλήσης. Ο Πατριάρχης της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας επανέλαβε για άλλη μια φορά τη θέση του ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μεταφυσικός, όπου ο «χριστιανικός πολιτισμός» μάχεται εναντίον των αντιχριστιανών. Κατά συνέπεια, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι υποχρεωμένη να υποστηρίξει τη «χριστιανική» πλευρά, δηλαδή τον στρατό της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Δήλωση του Πατριάρχη Κυρίλλου: «Ας προσευχηθούμε για τους στρατιώτες μας... και για τον νικηφόρο θρίαμβο επί εκείνων που παίρνουν τα όπλα εναντίον της Αγίας Ρωσίας». Είναι δύσκολο να υποψιαστεί κανείς ότι ο επικεφαλής της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας αναφέρεται εδώ στους στρατιώτες των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας. Όπως λέει για τη στήριξη των κληρικών που βοηθούν τον στρατό: «Οι ενορίες έχουν συγκεντρώσει και συλλέγουν υλική βοήθεια και χρήματα για να αγοράσουν ό,τι χρειάζονται οι στρατιώτες: πράγματα, προστατευτικό εξοπλισμό, φάρμακα. Υποστηρίζω αυτούς τους σκοπούς. Είθε να ευλογηθούν από τον Θεό!»

Συμφωνώ, δεν μπορούμε να φανταστούμε τι λέει ο πατριάρχης για τις ενορίες της UOC, οι οποίες βοηθούν τους υπερασπιστές τους από τις Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας.

Και υπό αυτή την έννοια, είμαστε για άλλη μια φορά πεπεισμένοι για την ορθότητα όλων των αποφάσεων της Συνόδου της Θεοφανίας σχετικά με τον χωρισμό από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Λοιπόν, πώς μπορεί η UOC να είναι μέρος του Πατριαρχείου Μόσχας, αν το τελευταίο υποστηρίζει κατηγορηματικά τις ενέργειες του ρωσικού στρατού; Αυτό είναι αντίθετο με τη συνείδηση, την ηθική και την κοινή λογική.

Εάν η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να θέλει να γίνει «υπεράνω της συγκρούσεως» και να δείξει ότι τα παιδιά της είναι «και στις δύο πλευρές της αντιπαράθεσης», τότε είναι πολύ εύκολο να το κάνει αυτό - αρκεί να ζητήσει ειρήνη από εκείνους που εξαπέλυσαν αυτόν τον πόλεμο. Επειδή σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, όλες οι προσπάθειες να εμφανιστεί κανείς «πάνω από τη σύγκρουση» είναι πονηρές και εξαπάτηση.

ROC και UOC
Στην παράγραφο 6 του ψηφίσματος, η Διάσκεψη των Επισκόπων έθιξε την κατάσταση στην Ουκρανία. Όπως γράψαμε νωρίτερα, δεν ελήφθησαν σοβαρές αποφάσεις σχετικά με την UOC: δεν υπήρχαν κατηγορίες για σχίσμα, ούτε, ιδιαίτερα, λόγια για αυτοκεφαλία. Η επιφυλακτική θέση του «ουδέτερου κόμματος» επικράτησε και αντικατοπτρίστηκε στο τελικό ψήφισμα.

Το συνέδριο σημείωσε τη θλίψη για το ότι «προσπαθούν να αναγκάσουν τους κληρικούς και τους λαϊκούς της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας να απαρνηθούν την αλήθεια του Θεού και να τους ωθήσουν σε σχίσμα». Αυτό που εννοείται εδώ με τον όρο «διάσπαση» δεν έγινε πλήρως κατανοητό. Είτε μιλάμε για εξαναγκασμό να ενωθούν με την OCU, είτε οι Ρώσοι επίσκοποι είχαν κατά νου τις αποφάσεις της Συνόδου στη Θεοφάνια, όπου η UOC διέκοψε τους δεσμούς με τη Ρωσική Εκκλησία.

Επίσης διφορούμενες είναι οι φράσεις ότι η UOC ανέχεται «απειλές, συκοφαντίες και διώξεις», προσπαθώντας «να διατηρήσει την ενότητα της εκκλησίας» και δείχνοντας «ένα ομολογιακό κατόρθωμα, υψώνοντας θαρραλέα τις φωνές της για την υπεράσπιση αυτής της ενότητας». Όλα αυτά είναι αλήθεια. Αλλά στην UOC, αυτή η ενότητα δεν νοείται με τη διοικητική, αλλά με την ευχαριστιακή έννοια – ως ενότητα εν Χριστώ, και όχι υπό την ηγεσία του Πατριάρχη Κυρίλλου.

Ποια είναι η εξωτερική έκφραση της ενότητας της Εκκλησίας;
Η διάσκεψη δεν σχολίασε τις αποφάσεις του Συμβουλίου στη Θεοφάνια. Αλλά ο πατριάρχης δεν παρέκαμψε το γεγονός ότι δεν θυμόταν το όνομά του. Στην έκθεση, επεσήμανε «μια σειρά κανονικών διαταραχών που αναλήφθηκαν κατά της Ορθοδοξίας και της ενότητας της εκκλησίας». Αλλά από αυτή τη «σειρά» ανέφερε μόνο ένα ως παράδειγμα: «Σε ορισμένες επισκοπές και ενορίες σε εκείνες τις περιοχές όπου τα κράτη ασκούν πίεση στην Εκκλησία, η μνημόνευση του ονόματος του πατριάρχη, που προβλέπεται από τους κανόνες, έχει σταματήσει».

Πρώτον, αν μιλάμε για την Ουκρανία, τότε ο πατριάρχης μνημονεύεται συστηματικά μόνο στα κατεχόμενα εδάφη (και ακόμη και τότε όχι σε όλες τις εκκλησίες). Δεύτερον, η λέξη "κράτη" είναι στον πληθυντικό. Ποια "κράτη" έχει κατά νου ο πατριάρχης - Λιθουανία, Μολδαβία; Ή μήπως μιλάμε για τα κράτη στα εδάφη των οποίων λειτουργεί η Αρχιεπισκοπή Δυτικοευρωπαϊκών Ενοριών της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας; Σύμφωνα με τις πληροφορίες μας, το όνομα του Πατριάρχη δοξάζεται μόνο στην εκκλησία στο Ryu Daru, και στη συνέχεια, αποκλειστικά κατά τη διάρκεια των θείων λειτουργιών του Μητροπολίτη Ιωάννη.

Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος συνεχίζει λέγοντας ότι η μνημόνευσή του είναι «μία από τις εξωτερικές εκφράσεις» της ενότητας της Εκκλησίας που προστάζει ο Θεός. Και εκείνοι οι Ουκρανοί επίσκοποι ή ιερείς που δεν τον μνημονεύουν «στερούνταν θάρρους ή συνείδησης».

Η ευχαριστιακή ενότητα της UOC και της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η εν Χριστώ ενότητα, εξακολουθεί να διατηρείται, κανείς δεν την έχει διαρρήξει. Όσο για τη διοικητική... Εδώ, μάλλον, έρχεται στο προσκήνιο το ζήτημα της συνείδησης.

Αν ο Προκαθήμενος δεν αντιτίθεται στη δολοφονία άλλων από κάποια μέλη της «μίας» Εκκλησίας, τότε για τι είδους εκκλησιαστική ενότητα μπορούμε να μιλάμε;

Με ποιο συναίσθημα πρέπει ένας πατέρας που έχασε τον μοναχογιό του στον πόλεμο να θυμάται ως «Μεγάλο Δάσκαλο» ένα άτομο που υποστηρίζει αυτόν τον πόλεμο; Πιθανώς, υπάρχουν θιασώτες που είναι ικανοί για αυτό. Αλλά υπάρχει ηθικό δικαίωμα στη Μόσχα να απαιτήσει έναν τέτοιο εορτασμό από τους Ουκρανούς; Και ακόμη περισσότερο, είναι δυνατόν να πούμε ότι τέτοιοι άνθρωποι «στερούνται θάρρους ή συνείδησης»;

Ο Πατριάρχης συνέχισε τη σκέψη του καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «η παύση της μνημόνευσης είναι μια ανοιχτή πόρτα για να διολισθήσουμε στο σχίσμα». Ταυτόχρονα, τα μυστήρια που τελούνται σε «μη μνημονεύουσες» εκκλησίες, σύμφωνα με τον ίδιο, «παραμένουν αποτελεσματικά». Είναι αλήθεια, με ένα «αλλά» - «έως ότου η Εκκλησία έκανε μια συνοδική κρίση για την πτώση ορισμένων επισκόπων και κληρικών σε σχίσμα». Πώς μπορούν να εκληφθούν αυτά τα λόγια; Εξάλλου, το σχίσμα είναι κανονικό έγκλημα και αμαρτία. Και η αμαρτία είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει. Και τι σημαίνει η φράση «μέχρι να αποφανθεί η Εκκλησία»; Ίσως κάνουμε λάθος, αλλά υπάρχει μια συγκεκριμένη κρυφή απειλή - λένε, αν συμπεριφέρεστε «άσχημα», θα σας τιμωρήσουμε.

Παρ 'όλα αυτά, η Σύνοδος των Επισκόπων παρέμεινε σιωπηλή σχετικά με την ανάγκη να «τηρηθούν οι κανόνες» σχετικά με τον εορτασμό, δεν υπάρχει τίποτα στα έγγραφα γι' αυτό.

***

Τα αποτελέσματα της Διάσκεψης των Επισκόπων αποδείχθηκαν πολύ λιγότερο σημαντικά από τα αναμενόμενα, συμπεριλαμβανομένης της σχέσης μεταξύ της UOC και της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ταυτόχρονα, εμφανίστηκαν νέες σημειώσεις, που δείχνουν ότι η απόσταση μεταξύ των Εκκλησιών αυξάνεται και αυτό σίγουρα δεν είναι λάθος των Ουκρανών. Είναι σαφές ότι πολλοί επίσκοποι της Ρωσικής Εκκλησίας παρηγορούνται με την ελπίδα ότι ένας «απολογισμός» μπορεί να γίνει μετά τον πόλεμο. Αλλά ο πόλεμος μπορεί να τραβήξει για τα επόμενα χρόνια. Και τώρα χρειαζόμαστε διάλογο για επείγοντα και σημαντικά ζητήματα. Είναι ένας διάλογος, όχι ένας μονόλογος στο στυλ του «Είμαι το αφεντικό - είσαι ανόητος». Μέχρι στιγμής, δεν προβλέπεται τέτοια συζήτηση. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα είναι.