Συνταγματική και νομική ανάλυση του νόμου «περί απαγόρευσης UOC» από εμπειρογνώμονα
Η ανάλυση του δικηγόρου καλύπτει πολλές βασικές πτυχές: ειδικότερα, τη διαδικασία εκκαθάρισης κοινοτήτων, τη διαδικασία εξέτασης, το διεθνές δίκαιο και τη συμμόρφωση με το Σύνταγμα.
Ο επικεφαλής του Κέντρου Έρευνας του Κράτους Δικαίου και της Θρησκείας, αναπληρωτής καθηγητής, καθηγητής νομικών επιστημών Ντμίτρι Βόβκ, ο οποίος ειδικεύεται στις σχέσεις κράτους-εκκλησίας, δημοσίευσε μια ανάλυση των συνταγματικών και νομικών πτυχών του νόμου «περί απαγόρευσης της UOC» στη σελίδα του στο Facebook.
Ο συντάκτης υποστηρίζει ότι παρά την επίσημη διατύπωση, ο νόμος δημιουργήθηκε στην πραγματικότητα για να απαγορεύσει την UOC.
«Πρώτον, αυτό έχει δηλωθεί περισσότερες από μία φορές από τους συντάκτες και τους υποστηρικτές του. Δεύτερον, ο νόμος (ιδίως τα κριτήρια για τη σύνδεση μιας ουκρανικής θρησκευτικής οργάνωσης με τη Ρωσία) γράφτηκε ειδικά για τη UOC. Τρίτον, το κράτος έχει ήδη διεξαγάγει μια "θρησκευτική" (στην πραγματικότητα, θεολογική) εξέταση και έχει διαπιστώσει το γεγονός της σύνδεσης μεταξύ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της UOC (ακόμα και μετά την ανακήρυξη της πλήρης "ανεξαρτησίας" της UOC τον Μάιο του 2022), η οποία ανοίγει το δρόμο για την εκκαθάριση της UOC», γράφει ο Βοβκ.
Κατά τη γνώμη του, η διορισμένη από το κράτος ομάδα εμπειρογνωμόνων ουσιαστικά παραδέχτηκε ότι τίποτα λιγότερο από τη διακήρυξη της αυτοκεφαλίας θα σήμαινε το τέλος της σύνδεσης των ενοριών της UOC με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Προσθέτει ότι, βάσει των διατάξεων του νόμου, ακόμη και η αυτοκεφαλία δεν σώζει την UOC από την απαγόρευση εάν αυτή η αυτοκεφαλία δεν αναγνωριστεί από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
«Εάν η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία επιμείνει ότι τη UOC είναι μέρος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, για σκοπούς εκκαθάρισης αυτό θα είναι αρκετό ακόμη και μετά την ανακήρυξη της αυτοκεφαλίας (που φυσικά δεν θα συμβεί ούτε σε ένα μήνα ούτε στις εννέα μήνες που προβλέπει ο νόμος)», προσθέτει.
Ο εμπειρογνώμονας επισημαίνει ότι ο νόμος προβλέπει μια απλοποιημένη διαδικασία για την εκκαθάριση των κοινοτήτων UOC, και αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε γρήγορη απαγόρευση πολλών οργανισμών.
Αν και χιλιάδες θρησκευτικές κοινότητες θα πρέπει να απαγορευθούν μεμονωμένα, ο νόμος δίνει στην εισαγγελία την εξουσία να υποβάλλει αγωγές εκκαθάρισης και όλες οι υποθέσεις θα πρέπει να εκδικάζονται από το διοικητικό εφετείο στο Κίεβο, με την πιο απλοποιημένη διαδικασία ειδοποίησης των μερών.
«Ένας τέτοιος μηχανισμός, ο οποίος περιλαμβάνει ολόκληρο σύστημα του εισαγγελέα, επιτρέπει να γρήγορα να υποβληθούν αξιώσεις και να παίρνονται οι αποφάσεις για την εκκαθάριση βασικών οργανώσεων στη δομή της UOC (μητροπόλεις, σημαντικές ενορίες, κ.τ.λ.).
Επιπλέον, οι δίκες δεν πρέπει να διαρκέσουν πολύ, καθώς το μόνο που πρέπει να καθορίσει το δικαστήριο για να αποφασίσει εάν μια θρησκευτική οργάνωση είναι πραγματικά συνδεδεμένη με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, κάτι που, μπορεί κανείς να υποθέσει, θα γίνει με αναφορά στη σχετική εξέταση που έχει ήδη διεξαχθεί από το κράτος. Λαμβάνοντας υπόψη την τελευταία πρακτική του Ανωτάτου Δικαστηρίου, δεν θα υπάρξουν προβλήματα υπό αυτή την έννοια», αναφέρεται στο μήνυμα.
Ο συντάκτης συνεχίζει ασκώντας κριτική στη διαδικασία εξέτασης που καθορίζει εάν μια θρησκευτική οργάνωση συνδέεται με τη Ρωσία. Επισημαίνει την μεροληψία της και το ενδεχόμενο κατάχρησης, αφού ούτε τα προσόντα ούτε η αμεροληψία μιας τέτοιας εξέτασης αναφέρονται στον νόμο. Ο ορισμός των εμπειρογνωμόνων εναπόκειται στην απόλυτη κρίση Κρατικής Υπηρεσίας Εθνοπολιτικής που υποστηρίζει την OCU του Ντουμένκο.
«Έχουν ήδη διατυπωθεί ισχυρισμοί σχετικά με την αντικειμενικότητα της προκαταρκτικής εξέτασης των σχέσεων μεταξύ της UOC και της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, επειδή η ομάδα εμπειρογνωμόνων συγκροτήθηκε από την Κρατική Υπηρεσία Εθνοπολιτικής με μια αρχή που θυμίζει μια συνάντηση ιμάμηδων που αποφασίζουν εάν πρέπει να κλείσουμε τη τοπική συναγωγή. Δεύτερον, ο νόμος επιτρέπει την εκκαθάριση κοινοτήτων UOC για οποιεσδήποτε παραβιάσεις «σχετικά με τη σύσταση και τις δραστηριότητες θρησκευτικών οργανώσεων», δηλαδή για οποιεσδήποτε, ακόμη και μικρές, παραβιάσεις του νόμου», ισχυρίζεται.
Ο δικηγόρος σημειώνει ότι ο νόμος έρχεται σε αντίθεση με τα διεθνή πρότυπα στον τομέα της θρησκευτικής ελευθερίας. Η θρησκευτική ελευθερία δεν υπόκειται σε παρέκκλιση στο επίπεδο του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR) και δεν μπορεί να περιοριστεί για λόγους εθνικής ασφάλειας (άρθρο 18 του ICCPR).
Εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι οι θρησκευτικές οργανώσεις μπορούν να εκκαθαριστούν για λόγους εθνικής ασφάλειας (άρθρο 22 του ICCPR), ωστόσο, όχι μέσω της θρησκευτικής τους ιδιότητας, αλλά σε σχέση με παράνομες δραστηριότητες, οι οποίες πρέπει να αποδεικνύονται από το κράτος.
«Αν εξαλείψουμε τα καθαρά θεολογικά επιχειρήματα (πνευματική ανεξαρτησία κ.λπ.), τότε απομένουν περίπου 40 ποινικές υποθέσεις εναντίον νυν και πρώην κληρικών της UOC, συγγενών τους και στενών πιστών (για παράδειγμα, μελών δημόσιων οργανώσεων που συνδέονται με την UOC)», εξηγεί. Ορισμένες από αυτές τις υποθέσεις συνιστούν σοβαρά αδικήματα, αλλά διαφέρουν από αυτά που παραδοσιακά συνδέονται με απειλές κατά της εθνικής ασφάλειας, είπε.
«Ακόμα κι αν προσθέσουμε σε αυτό άλλες 100 ποινικές διαδικασίες που βρίσκονται σε διάφορα στάδια έρευνας και δίκης, είναι αδύνατο να συμπεράνουμε με σαφήνεια ότι η εκκαθάριση είναι μια ενιαία επαρκής κύρωση», προσθέτει ο ακτιβιστής ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Μιλάει επίσης για τη μη πειστική δικαιολογία για μια τέτοια απαγόρευση όπως οι κυρώσεις για τη διάδοση της ιδεολογίας του «ρωσικού κόσμου», καθώς ο νόμος δεν έχει σαφή ορισμό αυτής της έννοιας.
Ο συγγραφέας πιστεύει επίσης ότι ο νόμος μπορεί να προκαλέσει ανησυχία στους διεθνείς εταίρους της Ουκρανίας.
Ο Βόβκ υπενθυμίζει ότι όχι μόνο οι δεξιοί Αμερικανοί πολιτικοί, αλλά και η Επιτροπή του Κογκρέσου των ΗΠΑ για τη Διεθνή Θρησκευτική Ελευθερία, καθώς και αρκετοί μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εξέφρασαν τα σχόλιά τους για το νόμο.
«Μπορούμε να περιμένουμε ότι ο νόμος θα συζητηθεί τον Σεπτέμβριο σε διμερείς συναντήσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπου θα εξεταστεί η συμμόρφωση της ουκρανικής νομοθεσίας με τα πρότυπα και τις αξίες της ΕΕ στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», γράφει ο δικηγόρος.
Ταυτόχρονα, κατά τη γνώμη του, η βασική λογική εκ μέρους των διεθνών εταίρων θα είναι ότι αυτό δεν είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα για την Ουκρανία και, στο πλαίσιο πολλών άλλων πιο περίπλοκων προκλήσεων, αυτός ο νόμος μπορεί να αγνοηθεί. Συγκεκριμένα, πρότεινε, η συμμετοχή Ρώσων διπλωματών και της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην προώθηση της αφήγησης της «δίωξης» της UOC στην Ουκρανία μπορεί να ενθαρρύνει τους Ευρωπαίους διπλωμάτες να αποφύγουν την κριτική του νόμου για να μην ταυτιστούν με τη Ρωσία.
Εν κατακλείδι, ο επικεφαλής του Κέντρου Έρευνας για το Κράτος Δικαίου και τη Θρησκεία δηλώνει ότι η υιοθέτηση του νόμου υποδηλώνει την κίνηση της Ουκρανίας προς στενότερη συνεργασία με την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (OCU).
«Το μοντέλο που ορίζεται στο άρθρο 35 του Συντάγματος (χωρισμός) υπάρχει από καιρό μόνο στα χαρτιά και από το 2014 η Ουκρανία κινείται προς ένα πιο παραδοσιακό μοντέλο συνεργασίας μεταξύ του κράτους και της εκκλησίας για τις ορθόδοξες χώρες. Η ψήφιση του νόμου δίνει ώθηση σε αυτό το κίνημα», αναφέρει η ανάλυση.
Την ίδια στιγμή, ο Ντμίτρι Βόβκ πιστεύει ότι δεν υπάρχει πολιτική συναίνεση για αυτό το θέμα.
«Οι πολιτικοί της αντιπολίτευσης, ορισμένοι δευτεροβάθμιοι φιλοκυβερνητικοί πολιτικοί και αξιωματούχοι που είναι υπεύθυνοι για τις θρησκευτικές σχέσεις προωθούν την ιδέα της προσέγγισης με την OCU. Ταυτόχρονα, ένα τέτοιο σενάριο δεν φαίνεται, για διάφορους λόγους, απολύτως αποδεκτό για την ομάδα του Προέδρου Ζελένσκι», προτείνει.
Όπως έγραψε η ΕΟΔ, η Γενική Διεύθυνση Επιστημονικής και Εμπειρογνωμόνων του Ουκρανικού Κοινοβουλίου της Ουκρανίας εξέφρασε ανησυχία για τις πιθανές συνέπειες της υιοθέτησης του νόμου αριθ. 8371, ο οποίος εισάγει τον έλεγχο των θρησκευτικών κοινοτήτων της UOC για τους δεσμούς με τη Ρωσία.
