Γιασένοβατς: Η Καθολική Εκκλησία και η Γενοκτονία των Ορθόδοξων Σέρβων
Στις 13 Σεπτεμβρίου η Σερβική Εκκλησία τίμησε τη μνήμη των νεομαρτύρων του Γιασένοβατς. Στο Γιασένοβατς σκοτώθηκαν περίπου 700.000 Ορθόδοξοι Σέρβοι. Η Καθολική Εκκλησία έπαιξε σημαντικό ρόλο σε αυτό.
Άουσβιτς, Νταχάου, Τρεμπλίνκα, Ματζντάνεκ, Σομπιμπόρ – τα ονόματα αυτών των τρομερών στρατοπέδων συγκέντρωσης είναι γνωστά σε όλους όσοι τουλάχιστον έχουν ακούσει κάτι για τον φασισμό και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, σε αυτήν τη σειρά το Γιασένοβατς θυμούνται πολύ σπάνια. Θα ρωτήσετε γιατί; Κυρίως επειδή οι Κροάτες εθνικιστές και οι Καθολικοί ιερείς, μοναχοί και μοναχές έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη γενοκτονία των Ορθόδοξων Σέρβων σε αυτό το στρατόπεδο. Για να μην είναι αβάσιμοι, ας στραφούμε στην ιστορία.
Γιασένοβατς – κόλαση στη γη
Τον Μάιο του 1941 στο έδαφος της φασιστικής πολιτείας-μαριονέτας της Κροατίας ιδρύθηκε ειδικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, Γιασένοβατς. Μέχρι το φθινόπωρο εκείνης της χρονιάς ως επί το πλείστον στην πόλη ζούσαν οι Σέρβοι, αλλά οι Κροάτες Ουστάσι εξόντωσαν τον τοπικό πληθυσμό και δημιούργησαν τη φρουρά τους στο Γιασένοβατς, κοντά στην οποία μεγάλωσε το ομώνυμο στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Αρχικά το στρατόπεδο αποτελούταν από τέσσερα τμήματα για 4.000 κρατουμένους. Στο έδαφος κάθε τμήματος υπήρχαν στρατώνες που είχαν κατασκευαστεί από κρατούμενους. Τα τμήματα, με τη σειρά τους, προορίζονταν για Σέρβους, Εβραίους, Ρομά και ύποπτους άπιστους Κροάτες. Αυτές οι ομάδες του πληθυσμού στο φασιστικό Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας (NDH) θεωρήθηκαν κατώτερες και υπόκεινται σε εξόντωση. Για παράδειγμα, οι Σέρβοι στην Κροατία διατάχτηκαν να φορούν μπλε περιβραχιόνιο με το γράμμα «P» στα μανίκια τους, που σήμαινε «pravoslavac», δλδ. «Ορθόδοξος». Στις πόρτες όλων των κροατικών καφενείων και εστιατορίων θα μπορούσε κανείς να δει ανακοινώσεις που αναφέρανε ότι «απαγορεύεται η είσοδος για Σέρβους, Εβραίους, Ρομά και σκυλιά».
Αργότερα, το στρατόπεδο Γιασένοβατς επεκτάθηκε και μετατράπηκε σε ένα συγκρότημα πέντε στενά συνδεδεμένων καταυλισμών, γνωστών ως αριθμοί από I έως V.
Υπήρχαν ξεχωριστοί στρατώνες για παιδιά, για μητέρες με νεογέννητα μωρά, για Ορθόδοξους Σέρβους.
Τους φυλακισμένους του Γιασνόβατς σκότωναν με εκλεπτυσμό, με φαντασία. Σύμφωνα με τον ιστορικό Βιατσεσλάβ Μπονταρένκο τους έκαιγαν ζωντανούς σε φούρνους (οι Γερμανοί φασίστες έκαιγαν απολεπίστηκα πτώματα), τους ταΐζανε σε αρουραίους, τους θρυμμάτιζαν με πρέσα και πριόνιζαν με πριόνια, τους τρυπούσαν μάτια με βελόνες, σφυρηλατούσαν καρφιά και ξύλινος πάσσαλος στο στόμα, τους χτυπούσαν με βαριοπούλες μέχρι θανάτου, ποδοπατημένα με μπότες. Τα αγέννητα παιδιά έβγαζαν από κοιλιές των μητέρων τους και κρεμούσαν στον τοίχο με πινακίδες «Σερβικό κρέας – ένα δηνάριο το κιλό».
Σέρβοι στην Κροατία διατάχτηκαν να φορούν μπλε περιβραχιόνιο με το γράμμα «P» στα μανίκια τους, που σήμαινε «pravoslavac», δλδ. «Ορθόδοξος».
Για εξόντωση των Ορθόδοξων Σέρβων χρησιμοποίησαν το «Serbomlat», το οποίο αποτελούνταν από μια ξύλινη λαβή και μια κεφαλή από βαρύ μέταλλο με δόντια, και «Serbosek» – λεπίδα σε ένα τραχύ δερμάτινο γάντι. Θεωρούταν ότι η δολοφονία με αυτά τα όργανα θανάτου ήταν λιγότερο σωματικά δαπανηρή από ότι με ένα συμβατικό μαχαίρι.
Μέχρι τώρα υπάρχουν διαφωνίες σχετικά με τον αριθμό των ανθρώπων που σκοτώθηκαν στο σύμπλεγμα στρατοπέδων συγκέντρωσης του Γιασένοβατς κατά τη διάρκεια των περισσότερων από 3.5 ετών λειτουργίας του. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι αριθμοί δεν υπερβαίνουν τα 83.000, άλλοι λένε ότι 700.000 Σέρβοι, 80.000 Ρομά και 23.000 Εβραίοι σκοτώθηκαν στο στρατόπεδο. Ωστόσο, οποιοσδήποτε από αυτούς τους αριθμούς είναι τεράστιος και μαρτυρεί τα τρομερά πράγματα που συνέβησαν στο έδαφος αυτού του στρατοπέδου θανάτου.
Καθολικό αποτύπωμα
Οι Καθολικοί Ουστάσι είχαν τον στόχο της καθολικοποίησης του σερβικού ορθόδοξου πληθυσμού. Όσοι δεν ήθελαν να αποδεχτούν τον Καθολικισμό σκοτώνονταν. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία όχι απλά σιωπούσε, κοιτάζοντας τις φρικαλεότητες των Ουστάσα και της Κροατικής κυβέρνησης, αλλά υποστήριζε πλήρως την πολιτική της NDH. Έτσι, στις 28 Απριλίου 1941, ο Κροάτης καρδινάλιος Αλόσιε Στέπινατς δημοσίευσε εγκύκλιο όπου υποχρέωσε τους Καθολικούς να υποστηρίξουν το νέο κράτος.
Στις 14 Ιουλίου 1941 το Υπουργείο Εξωτερικών της Κροατίας ανακοίνωσε συμφωνία με την Ρ/Καθ. Εκκλησία σχετικά με την κοινή εργασία για την καθολικοποίηση των Σέρβων. Ο ιστορικός John Cornwell έγραψε ότι, ταυτόχρονα, εκπρόσωποι των Σέρβωβ διανοούμενων και Ορθόδοξοι ιερέων υπόκεινται σε εξόντωση ακόμη και αν υιοθετούσαν Καθολικισμό.
Αυτή η πρωτοβουλία υποστηρίχθηκε πλήρως από τους κληρικούς της Ρ/Καθ. Εκκλησίας στην Κροατία. Έτσι, ο ιερέας Mate Mutos δήλωσε ότι ήρθε η ώρα «να βάλουνε το προσευχητάριο στην άκρη και να πάρουν περίστροφο στα χέρια». Ένας άλλος ιερέας, Διονύσιος Γιούριτσεβιτς, ανέφερε στην εφημερίδα «Νόβι λιστ» ότι η δολοφονία παιδιού άνω των επτά δεν είναι αμαρτία.
Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου Srboljub Zivanovic πιστεύει ότι περίπου 1400 καθολικοί ιερείς συμμετείχαν στις μαζικές σφαγές των Σέρβων, Ρομά και Εβραίων, στους 120 εκ των οποίων απονεμήθηκαν στρατιωτικά μετάλλια της Κροατίας.
Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου Srboljub Zivanovic πιστεύει ότι περίπου 1400 καθολικοί ιερείς συμμετείχαν στις μαζικές σφαγές των Σέρβων, Ρομά και Εβραίων, στους 120 εκ των οποίων απονεμήθηκαν στρατιωτικά μετάλλια της Κροατίας.
Ως αποτέλεσμα, μέσα σε λίγα μόνο χρόνια η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία στην Κροατία ουσιαστικά εκκαθαρίστηκε. Περισσότερες από 300 Ορθόδοξες εκκλησίες καταστράφηκαν, εκατοντάδες μετατράπηκαν σε καθολικές εκκλησίες. Ουστάσι σκότωσαν έξι αρχιερείς και 222 κληρικούς. Περίπου 240.000 Σέρβοι δέχτηκαν καθολικισμό υπό απειλή θανάτου. Εκατοντάδες χιλιάδες σκοτώθηκαν.
«Αδελφός του Σατανά»
Ο καθολικός Φραγκισκανός μοναχός Μίροσλαβ Φιλίποβιτς, ο οποίος στο στρατόπεδο ονομάστηκε «διάβολος του Γιασένοβατς» και «Αδελφός του Σατανά», διακρίθηκε από ειδική θηριωδία μεταξύ των μανιακών δολοφόνων που λειτουργούσαν στο έδαφος του Γιασένοβατς.
Για κάποιο χρονικό διάστημα αυτός ο άνθρωπος υπηρέτησε στην προσωπική φρουρά του Άντε Πάβελιτς, αλλά το 1938 πήρε τη κουρά του μοναχού με το όνομα Τόμισλαβ και εντάχθηκε στην τάξη των Φραγκισκανών. Το 1941 ο Φιλίποβιτς έγινε στρατιωτικός ιερέας του στρατού των Ουστάσι.
Στις 7 Φεβρουαρίου 1942 ο καθολικός μοναχός Τόμισλαβ συμμετείχε στη σφαγή των Σέρβων στα χωριά Ντράκουλιτς, Μότικε και Σάργκοβατς, κοντά στη Μπάνια Λούκα. 2.315 άνθρωποι σκοτώθηκαν εκείνη την ημέρα, κυρίως γυναίκες, ηλικιωμένοι και παιδιά. Εμπνέοντας τους Ουστάσι για δολοφονίες, ο Τόμισλαβ είπε ότι αν διαπράξουν αμαρτία, θα την πάρει αυτός. Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες ήταν αυτός που διέταξε πρώτα να πυροβοληθούν τα παιδιά. Εκείνους που επέζησαν, μαζί με έναν άλλο καθολικό μοναχό, τον Ζβονιμίρ Μπρέκαλο, αποτελείωνε με μαχαίρι.
Οι αγριότητες του Φιλίποβιτς συγκλόνισαν ακόμη και τους Ναζί. Για παράδειγμα, ο Γερμανός στρατηγός Edmund Gleise von Horstenau συνέλαβε το «Fra Satana» και παρέδωσε στις κροατικές αρχές απαιτώντας αυστηρή τιμωρία. Ο Βέκοσλαβ Λούμπουριτς, επικεφαλής του Τρίτου Τμήματος της Λαϊκής Υπηρεσίας Ασφάλειας των Ουστάσι, έστειλε τον Τόμισλαβ στο Γιασένοβατς ως κρατούμενο με ειδικές συνθήκες μεταχείρισης.
Ήδη στις αρχές του 1942 απελευθερώθηκε και διορίστηκε επικεφαλής ενός μικρού στρατοπέδου μεταφόρτωσης κοντά στο Γιασένοβατς. Στις 10 Ιουνίου 1942 έγινε διοικητής του στρατοπέδου Γ’.
Με πρωτοβουλία του νέου διοικητή στο στρατόπεδο διοργανώθηκαν «διαγωνισμοί» για τη δολοφονία κρατουμένων. Για παράδειγμα, στις 29 Αυγούστου 1942, ο νικητής ήταν ο Petar Brzitsa, απόφοιτος του κολλεγίου των Φραγκισκανών, μέλος της καθολικής κοινωνίας «Krizari» («Σταυροφόροι»), ο οποίος σκότωσε 1.360 άτομα την ημέρα.
Ένας από τους κρατούμενους του Γιασένοβατς, Έγκον Μπέργκερ, στο βιβλίο του «44 μήνες στο Γιασένοβατς» έγραψε ότι ο «Φρα Σατανάς» έπαιρνε τα παιδιά από τις μητέρες τους, δήθεν για βάπτισμα σύμφωνα με την καθολική τελετή. Ωστόσο, αντ’ αυτού, πετούσε το μωρό στον αέρα και τον έπιανε με μπαγιονέτα ή ξύλινο πάσσαλο. Τις μητέρες των μωρών σκότωναν επί τόπου.
Επίσης, ο πατέρας Τόμισλαβ έκοβε ξύλινα πασσαλάκια 10 εκατοστών. Στη συνέχεια τα έβαζε κάθετα στο στόμα του κρατουμένου και τον χτυπούσε από κάτω στο πηγούνι με το άκρο του όπλου. Άνθρωπος έπεφτε νεκρός. Ο καθολικός μοναχός ονόμαζε αυτόν τον τύπο εκτέλεσης «δίνω προσφορά».
Είναι επίσης γνωστό ότι αυτός ο άντρας χάκαρε δημόσια 56 Εβραίους με τσεκούρι και πυροβόλησε 42 Σέρβους σε μια μέρα χωρίς εξωτερική βοήθεια. Αργότερα στη δίκη, αυτό ήταν το μόνο έγκλημα που παραδέχτηκε λόγω των πολλών μαρτυριών.
Ο πατέρας Τόμισλαβ έκοβε ξύλινα πασσαλάκια 10 εκατοστών. Στη συνέχεια τα έβαζε κάθετα στο στόμα του κρατουμένου και τον χτυπούσε από κάτω στο πηγούνι με το άκρο του όπλου. Άνθρωπος έπεφτε νεκρός. Ο καθολικός μοναχός ονόμαζε αυτόν τον τύπο εκτέλεσης «δίνω προσφορά».
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης της γερμανικής αντιπροσωπείας, ο Τόμισλαβ επέλεξε δώδεκα Κροάτες κομμουνιστές περίπου του ίδιου ύψους. Τους έβαλαν στον τοίχο και διέταξαν να κοιτάξουν το πορτρέτο του Χίτλερ που κρεμόταν στην οροφή. Ο Φιλίποβιτς έκοψε λαιμό σε καθένα τους και σ’ ένα από αυτούς έβαλε ένα σωλήνα σε αιμορραγική πληγή και, πιπιλίζοντας το αίμα, είπε στα γερμανικά: «Το αίμα των κομμουνιστών είναι γλυκό». Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, ένας Γερμανός αξιωματικός λιποθύμησε, ενώ ο Obersturmführer SS Schmidt σημείωσε ότι «αν είναι τέτοιοι μοναχοί εδώ στην Κροατία, τότε τι είδους εκτελεστές υπάρχουν;»
Το 1942 ο Φιλίποβιτς διορίστηκε διοικητής του στρατοπέδου Ε’, που βρισκόταν στο έδαφος της Στάρα Γκράντισκα. Αυτό το τμήμα του Γιασένοβατς δημιουργήθηκε ειδικά για γυναίκες και παιδιά.
Ο νέος διοικητής στράφηκε στον Αρχιεπίσκοπο Αλόσιε Στέπινατς με αίτημα να στείλει καθολικές μοναχές για να βοηθήσουν τις επιτηρήτριες – για «ιεραποστολικό έργο» μεταξύ των κρατουμένων. Το αίτημα εκπληρώθηκε.
Υπό την ηγεσία του «Fra Satana» 1.300 παιδιά δηλητηριάστηκαν με το αέριο «Cyclone B» μέσα σε μια μέρα. Συνολικά, 60 χιλιάδες γυναίκες και 20 χιλιάδες παιδιά κάτω των 12 ετών σκοτώθηκαν στη Στάρα Γκράντισκα. Ο νεότερος από τα θύματα ήταν μόλις 2 μηνών...
22 Οκτωβρίου 1942 ο Φιλίποβιτς εκδιώχθηκε από το τάγμα των Φραγκισκανών, αλλά δεν καθαιρέθηκε από την Καθολική Εκκλησία. Εμφανίστηκε ενώπιον του δικαστηρίου το 1946 και, προκειμένου να μετριάσει την ποινή του, συνεργάστηκε ενεργά με την έρευνα. Το δικαστήριο τον καταδίκασε σε θάνατο δια κρεμάλας. Ο Φιλίποβιτς, γνωστός και ως Fra Satana, ήρθε στην αγχόνη με τη φραγκισκανική του στολή.
Αλόσιε Στέπινατς – Καθολικός «άγιος»
Πάνω έχουμε ήδη αναφέρει τον επικεφαλής των Κροατικών Καθολικών, Επίσκοπο Αλόσιε Στέπινατς. Γνώριζε για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν από τους υφισταμένους του; Ο Στέπινατς επέμεινε ότι όχι. Ωστόσο, αυτός ήταν που ευλογούσε τον Άντε Πάβελιτς, τον Σλάβκο Κβατέρνικ και άλλους εγκληματίες πολέμου να εκπληρώνουν την «αποστολή» τους. Ο προσωπικός του γραμματέας έχει έρθει στο Γιασένοβατς αρκετές φορές και μετέφερνε ευλογίες στους δολοφόνους εκεί. Επιπλέον, κάθε μεγάλο τμήμα του κροατικού στρατού είχε καθολικό ιερέα. Συνολικά, 12 879 Ρωμαιοκαθολικοί κληρικοί ιερείς και μοναχοί πολέμησαν στις τάξεις των Ουστάσι, σύμφωνα με την έκθεση της Κρατικής Επιτροπής της Γιουγκοσλαβίας για Εγκλήματα Πολέμου. Επομένως, ο Στέπινατς απλά δεν μπορούσαν να «δεν γνωρίζει».
Στην αλληλογραφία του με το Βατικανό ο Στέπινατς υποστήριξε ότι οι Ουστάσι είναι «πεπεισμένοι Καθολικοί που χτίζουν ένα κράτος όπου θα βασιλεύει η καθολική ιερή πίστη».
Να τι έγραψε ο καρδινάλιος για τους Ορθόδοξους Σέρβους: «Οι Κροάτες και οι Σέρβοι προέρχονται από δύο διαφορετικούς κόσμους, δύο διαφορετικούς πόλους∙ ποτέ δεν θα βρουν κοινή γλώσσα, εκτός εάν συμβεί θαύμα του Θεού. Αυτό το σχίσμα είναι το μεγαλύτερο κακό στην Ευρώπη, ίσως ακόμη μεγαλύτερο από τον Προτεσταντισμό. Εδώ δεν υπάρχει ηθική, αρχή, καμία αλήθεια, καμία δικαιοσύνη, καμία ειλικρίνεια...».
Αργότερα στη δίκη ο Καρδινάλιος Στεπινάκ δικαιολόγησε την ενεργό συμμετοχή του στην καθολικοποίηση των Σέρβων από το γεγονός ότι αυτός ήταν ο μόνος τρόπος για να τους σώσει από το θάνατο. Ωστόσο, και σε αυτήν την περίπτωση, δεν έλεγε την αλήθεια. Για παράδειγμα, είναι γνωστή η αλληλογραφία του με την ιταλική στρατιωτική διοίκηση, η οποία, έχοντας καταλάβει την Ερζεγοβίνη, επέτρεπε την ορθόδοξη λατρεία. Σύμφωνα με τον Στέπινατς, ήταν αδύνατο να γίνει αυτό: «Στην πλευρά της επικράτειας της Κροατίας, που προσαρτάται από την Ιταλία, παρατηρείται μια πτώση στη θρησκευτική ζωή, καθώς και μια αξιοσημείωτη μετάβαση από τον Καθολικισμό στο σχίσμα. Εάν αυτό, το πιο καθολικό, μέρος της Κροατίας παύει να είναι έτσι, όλη η ενοχή και η ευθύνη ενώπιον του Θεού και της ιστορίας θα βαρύνουν την Καθολική Ιταλία. Η θρησκευτική πτυχή του προβλήματος με αναγκάζει να μιλήσω ανοιχτά και ξεκάθαρα, καθώς είμαι υπεύθυνος για τη θρησκευτική ζωή στην Κροατία».
«Οι Κροάτες και οι Σέρβοι προέρχονται από δύο διαφορετικούς κόσμους, δύο διαφορετικούς πόλους∙ ποτέ δεν θα βρουν κοινή γλώσσα, εκτός εάν συμβεί θαύμα του Θεού. Αυτό το σχίσμα είναι το μεγαλύτερο κακό στην Ευρώπη, ίσως ακόμη μεγαλύτερο από τον Προτεσταντισμό. Εδώ δεν υπάρχει ηθική, αρχή, καμία αλήθεια, καμία δικαιοσύνη, καμία ειλικρίνεια...».
Καθολικός Καρδινάλιος Αλόσιε Στέπινατς (Aloysius Stepinac)
Ο ιστορικός Mark Rivelli, στο βιβλίο του «Αρχιεπίσκοπος Γενοκτονίας. Ο Monsignor Στέπινατς, το Βατικανό και η δικτατορία των Ουστάσι στην Κροατία 1941–1945» ισχυρίζεται ότι «η μέγιστη ευθύνη (για τη γενοκτονία των Σέρβων) βαρύνει τον πρωθυπουργό της Κροατίας, τον Monsignor Αλόσιε Στέπινατς: αυτός συνδεόταν με την αριστοκρατία των Ουστάσι, ήταν μέλος του κοινοβουλίου του Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας, επικεφαλής όλων των ιερέων, βραβεύτηκε με δικτατορία του Πάβελιτς... Ο Στέπινατς δεν κούνησε και το δάχτυλό του για σταματήστε την εθνικοθρησκευτική γενοκτονία».
Στις 18 Σεπτεμβρίου 1946 ο Καρδινάλιος Αλόσιε συνελήφθη. Το δικαστήριο τον κατηγόρησε για συνεργασία με τους Ουστάσι, τη βίαιη μετατροπή των Ορθόδοξων Σέρβων σε καθολικισμό στην επικράτεια της NDH, τον έκρινε υπεύθυνο για την εθνικοθρησκευτική γενοκτονία. Ως αποτέλεσμα, καταδικάστηκε σε 16 χρόνια φυλάκισης. Ωστόσο, πέντε χρόνια αργότερα, υπό την αιγίδα του Βατικανού, ο Στέπινατς απελευθερώθηκε υπό κατ’ οίκον περιορισμό.
Το 1998 ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ αγιοποίησε τον Στέπινατς στους αγίους της Καθολικής Εκκλησίας.
