Άλωση της Πολης: περί ενοχής των Ελλήνων και κυνισμού των φαναριωτών
Η Άλωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είναι πασίγνωστο ιστορικό γεγονός. Ωστόσο, δεν γνωρίζουν όλοι ότι οι υποστηρικτές του Φαναρίου θεωρούν αυτήν την ημέρα εορτή. Τι γιορτάζουν άραγε;
Το 2020 η Ελληνική Αρχιεπισκοπή Αμερικής γιορτάζει επίσημα την άλωση της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου 1453. Στην ανακοίνωση της εκδήλωσης αναφέρθηκε επίσης ότι οι εορτάσαντες θεωρούν αυτήν την ημέρα γιορτή βυζαντινού και ελληνικού πολιτισμού που προέκυψε ως αποτέλεσμα αυτού του βασικού γεγονότος της παγκόσμιας ιστορίας.
Περίεργη αφορμή για εορτασμούς για ανθρώπους που ισχυρίζονται την Ορθόδοξη πίστη, έτσι δεν είναι; Η διατύπωση της ιστορίας της εορτή είναι εξίσου παράξενη.
Πρώτον, η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς είναι τραγωδία για τον χριστιανικό κόσμο, αλλά το να το ονομάσουμε βασικό γεγονός για την παγκόσμια ιστορία στο σύνολό του είναι σαφής υπερβολή, πίσω από την οποία, πιθανότατα, είναι η υπερηφάνεια ορισμένων σύγχρονων Ελλήνων υπό την ηγεσία του Οικουμενικού Πατριάρχη. Δεύτερον, ανεξάρτητα από τα σημαντικά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στα μέσα του 15ου αιώνα, μόνο ένας νεόφυτος ή ένας ψεύτης θα πει ότι έγιναν αιτία εμφάνισης του βυζαντινού και ελληνικού πολιτισμού. Πιστεύω ότι πίσω από αυτές τις δηλώσεις βρίσκεται η εκκλησιαστική πολιτική που ακολουθεί ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, αλλά περισσότερο για αυτό αργότερα. Και, τέλος, τρίτον, το ίδιο το γεγονός να ονομάσουμε την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης «γιορτή!», για μένα, είναι βλασφημία και παριστάνει «χορό πάνω στα οστά» των προγόνων.
Αναπόφευκτη άλωση
Έτσι, η άλωση της βυζαντινής πρωτεύουσας φαίνεται να είναι όντως ένα γεγονός πολύ σημαντικό για την παγκόσμια ιστορία, αλλά δύσκολα να ήταν έτσι. Μου φαίνεται ότι αυτή η αντίληψη βασίζεται περισσότερο στο χιλιετές παρελθόν της Μεγάλης Αυτοκρατορίας παρά στις ιστορικές πραγματικότητες του 15ου αιώνα. Το Βυζάντιο για μεγάλο χρονικό διάστημα βρισκόταν σε κατάσταση αργού θανάτου και, κατά συνέπεια, ο θάνατός του ήταν αναπόφευκτος, το ερώτημα ήταν μόνο στο χρόνο. Πρέπει απλώς να θυμηθείτε ότι ακριβώς πριν την διάλυση η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εκπροσωπούταν μόνο από την πρωτεύουσα, μερικά προάστια και μερικά νησιά. Ένας τέτοιος κρατικός σχηματισμός εκείνη την εποχή δεν θα μπορούσε να ονομαστεί καθόλου αυτοκρατορία.
Επιπλέον, είναι δύσκολο να εξηγηθεί καν με τι πόρους υπήρχε τον περασμένο αιώνα, καθώς τον 14 αιώνα ο Έλληνας ιστορικός Νικηφόρος Γρηγοράς έγραφε ότι τίποτα δεν μπορεί να βρεθεί πια στο θησαυροφυλάκιο της Κωνσταντινούπολης εκτός από επικουρικά άτομα. Και αυτές είναι μόνο μερικές ιστορικές πτυχές της τότε ζωής της βασιλεύουσας – οικονομικής και εδαφικής. Αλλά αν τα συνοψίσουμε όλα, θα προκύψει το ερώτημα: γιατί, στην ουσία, η άλωση δεν συνέβη νωρίτερα;
Χρυσός αιώνας
Με μια συνεπή γνωριμία με την ιστορία του Βυζαντίου, παρά όλες τις αντιξοότητες, είναι αδύνατο να απαλλαγούμε από την αίσθηση του θαυμασμού για τα επιτεύγματά του. Η χριστιανική καρδιά δεν θα μείνει αδιάφορη για τη μνημειώδη θεολογική σκέψη των καλύτερων από τους βυζαντινούς πατέρες, την εξάπλωση της επιρροής της εκκλησίας σε σχεδόν όλους τους τομείς της τότε κοινωνίας, η συμμετοχή στην οποία καθοριζόταν ακριβώς από θρησκευτικούς λόγους. Αιωρούνται στη μνήμη εικόνες των Μεγάλων Καππαδοκίων, των οσίων Μοναχών Μαξίμου του Ομολογητή, Ιωάννη του Δαμασκηνού και Συμεών του Νέου Θεολόγου, των Αγιαστών Ταρασίου και Φωτίου της Κωνσταντινούπολης, καθώς και πολλών και πολλών άλλων διαφωτιστών. Γι’ αυτό στενοχωρήθηκα ειλικρινά όταν έφτασα στην εποχή του μαρασμού και της τελικής πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αλλά, επαναλαμβάνω, στις τότε ιστορικές πραγματικότητες, αυτό δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο, αλλά ένα πολύ αναμενόμενο και προβλεπόμενο γεγονός.
Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει τίποτα να χαίρεσαι εδώ. Οι Βυζαντινοί, με την υπερηφάνεια και τις ακολασίες τους, στην ουσία οι ίδιοι, με τα ίδια τους τα χέρια, κατέστρεψαν την Πατρίδα τους. Η τελευταία φωτεινή «λάμψη» της θεολογικής σκέψης συνδέεται με το όνομα του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, αλλά πριν από αυτόν έχει ήδη υπογραφεί η Ένωση της Λυών και μετά από αυτήν η Ένωση Φερράρας – Φλωρεντίας. Αλλά βλέπουμε ότι αυτό δεν έσωσε το Βυζάντιο από την καταστροφή. Η υπερηφάνεια, και ως συνέπεια, η μυωπία, «έκλεισαν» τα μάτια των Ελλήνων ακόμη και όταν τα «σύννεφα με καταιγίδες» είχαν ήδη «πυκνώσει» πάνω από την πρωτεύουσα.
Ο τελευταίος αυτοκράτορας
Ο τελευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος, ο οποίος άρχισε να κυβερνά τέσσερα χρόνια πριν από την τραγωδία, οργάνωσε, όπως λένε, τρικούβερτο γλέντι όταν ανέβηκε στο θρόνο. Συμπόσια, βραβεία και γενναιόδωρα δώρα στους αυλικούς εξάντλησαν εντελώς τον ήδη σχεδόν άδειο θησαυροφυλάκιο της βασιλεύουσας.
Η σύζυγος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου πέθανε χωρίς να του αφήσει παιδιά και, επομένως, ανεβαίνοντας στο θρόνο, ο Παλαιολόγος άρχισε να ψάχνει για γυναίκα. Για τους μονάρχες, το θέμα αυτό, φυσικά, είναι πολύ σημαντικό, αλλά μάλλον όχι σε μια εποχή που ο δυνατός οθωμανικός στρατός βρίσκεται στα πρόθυρα. Δικαιολογία θα μπορούσε να αποτελέσει η σύναψη ενός γάμου ευεργετικού για την προστασία της αυτοκρατορίας, που θα υποσχόταν τις απαραίτητες προτιμήσεις, αλλά αυτό δεν συνέβη.
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος προσκλήθηκε να παντρευτεί την κόρη του Ενετού Δόγη, αλλά η βυζαντινή αριστοκρατία απέρριψε αυτήν την πιθανότητα, δήθεν, δεν κάνει ο Ρωμαίος Βασιλεύς να συγγενέψει με κάποιο άρχοντα που έλαβε την εξουσία του ως αποτέλεσμα μιας λαϊκής ψηφοφορίας. Αν και η βοήθεια μιας πλούσιας και ισχυρής δημοκρατίας τότε θα μπορούσε να είναι χρήσιμη.
Στη συνέχεια αυτή η ιστορία παίρνει τραγικοκωμική στροφή. Μια τεράστια συνοδεία, αποτελούμενη από ευγενείς φύλακες, μουσικούς, χορωδίες και μοναχούς, μαζεμένη με τα τελευταία ψίχουλα που απέμειναν από τον προηγούμενο πλούτο, ξεκινάει για αναζήτηση νύφης σε γειτονικές χώρες. Όλο αυτό το θέατρο διήρκεσε δύο χρόνια, έως ότου τελείωσε με τίποτα, αφού δεν ήταν πια καιρός να σκέφτονται το γάμο. Κοιτώντας λίγο μπροστά, προς τιμήν του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ’, πρέπει να πω ότι πέθανε με αξιοπρέπεια, υπερασπιζόμενος την πρωτεύουσα του.
Ο σουλτάνος που κατέκτησε την Κωνσταντινούπολη
Εκείνη τη στιγμή στους Οθωμανούς Τούρκους γίνεται αλλαγή εξουσίας. Στη θέση του κεκοιμημένου και αρκετά ειρηνικού σουλτάνου Μουράτ Β' έρχεται νεαρός, προδοτικός, σκληρός, γεμάτος δύναμη και ενέργεια γιος Μωάμεθ Β΄ Φατίχ. Παρεμπιπτόντως, ξεκινά την διοίκηση με διοργάνωση πλούσιων κηδειών για τον πατέρα και τον μικρότερο αδερφό του (ακόμα μωρό), ο οποίος σκοτώθηκε κατόπιν εντολής του. Ο Μωάμεθ πιθανότατα είδε σ’ αυτόν πιθανό αντίπαλο, αλλά ήταν έτοιμος να λάβει οποιαδήποτε μέτρα για την επίτευξη των στόχων του.
Αρκετά σύντομα έγινε σαφές ότι ο νέος σουλτάνος είχε προγραμματίσει να εξαφανίσει από προσώπου γης τα υπολείμματα της χριστιανικής αυτοκρατορίας που γειτνιάζουν με το κράτος του. Αλλά αυτό το γεγονός δεν έκανε καθόλου τους επιπόλαιους Έλληνες να είναι πιο προσεκτικοί, οι οποίοι δεν έλαβαν απολύτως κανένα μέτρο προστασίας. Όχι μόνο αυτό, ένα μέρος της βυζαντινής αριστοκρατίας άφησε την πρωτεύουσα σε μια στιγμή κινδύνου, ενώ το άλλο μέρος, από τους κρυμμένους θησαυρούς τους, οι οποίοι τελικά έπεσαν στους κατακτητές, δεν διέθεσαν ούτε μια δεκάρα στον αυτοκράτορα για άμυνα.
«Πονηροί εστί»...
Όμως η ματαιότητα και η κακία των Ελλήνων δεν τελειώνει εκεί, όπως αναφέρει ένα άλλο γεγονός. Μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, σύμφωνα με τους καταλόγους των Βυζαντινών που αιχμαλωτίστηκαν, ο πληθυσμός της πρωτεύουσας και των γύρω περιοχών εκείνη την εποχή ανερχόταν σε εκατό χιλιάδες περίπου. Ο αυτοκράτορας, σ’ έναν από τους αξιωματούχους του με όνομα Φραντς, δίνει εντολή να κάνει απογραφή ικανών και έτοιμων να κρατήσουν με κάποιο τρόπο τα όπλα πολιτών. Αυτός ο αριθμός έφτασε σε μας ακριβώς σε μονάδες: λοιπόν, συγκεντρώθηκαν μόνο 4973 υπερασπιστές της πρωτεύουσας! Οι υπόλοιποι, συγκλονισμένοι με καχυποψία και δεισιδαιμονίες, απλώς δέχτηκαν την αναπόφευκτη ήττα και απλώς κατέβασαν τα χέρια.
Ας φανταστούμε απλώς την κατάσταση του Κωνσταντίνου ΙΑ’, ο οποίος έπρεπε να πολεμήσει ως επικεφαλής ενός τέτοιου ανεκπαίδευτου και διαφοροποιημένου στρατού, ο οποίος, πιθανώς, θα ήταν πιο σωστά να ονομάσουμε πολιτοφυλακή.
Ένωση Φλωρεντίας
Απελπισμένος να βρει βοήθεια μεταξύ των συμπολιτών του, ο αυτοκράτορας συνάπτει σχέσεις με τον Πάπα Νικόλαο Ε’ και, προκειμένου να αποκτήσει υλικές και στρατιωτικές παροχές, αποφασίζει να συνάψει μια νέα ένωση με τη Ρώμη, η οποία ανακηρύχθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 12 Δεκεμβρίου 1452. Το γεγονός αυτό δεν έκανε καν τους Έλληνες να σκεφτούν, αλλά αντίθετα, οδήγησε σε μια ακόμη μεγαλύτερο διχασμό.
Σύντομα συμβαίνει μια εξωφρενική ενέργεια. Εκείνοι από τους κληρικούς, μοναχούς και λαϊκούς που δεν υποστήριζαν τη συμμαχία με τους Καθολικούς, πήγαν στον τότε εξουσιοδοτημένο μοναχό Γεννάδιο Σχολάριο (μελλοντικό πρώτο πατριάρχη μετά την άλωση της βασιλεύουσας), ζητώντας τη συμβουλή του για την ένωση. Έχοντας λάβει την έγκριση της απόρριψής τους, οι άνθρωποι διασκορπίστηκαν στις ταβέρνες, πίνοντας υπέρ θανάτου των υποστηρικτών του πάπα και στεγνώνοντας αμέτρητα ποτήρια υπέρ της Υπεραγίας Θεοτόκου, με μπερδεμένες τις γλώσσες, της ζητούσαν να τους προστατεύσει από τους Οθωμανούς.
Θάνατος πριν από το θάνατο
Τώρα φανταστείτε ότι όλος αυτός ο χαμός συνέβη πέντε μήνες πριν από την καταστροφή της Κωνσταντινούπολης! Αλλά υπάρχουν ακόμη πολλά... Οι ντίρλα μεθυσμένοι άνθρωποι ήταν πολύ περήφανοι που είναι Ορθόδοξοι και, μες’ στην ηλίθια ζήλια τους, ήταν έτοιμοι να σκοτώσουν τον αδερφό τους μόνο για την παραμικρή έκφραση συμπάθειας προς την ένωση.
Πριν από τον θάνατο φυσικό, το Βυζάντιο ήταν ήδη πνευματικά νεκρό. Δεν ήταν οι Τούρκοι που το κατέστρεψαν, αλλά οι ίδιοι οι Έλληνες. Όλες οι παραπάνω πληροφορίες είναι αξιόπιστες και αποτελούν αποδεδειγμένα γεγονότα που πολλοί από τους υπερήφανους Έλληνες σήμερα προτιμούν να αποσιωπούν.
Κάποτε τρανή Αυτοκρατορία έπεσε, ο τελευταίος αυτοκράτοράς της πέθανε στη μάχη, ο επιζών πληθυσμός εν μέρει διασκορπίστηκε, εν μέρει υποδουλώθηκε... ως συνήθως στην ανθρώπινη ιστορία.
Η άλωση του Βυζαντίου ως «γιορτή του ελληνικού πολιτισμού»
Απομένει να προσθέσουμε λίγα λόγια για την «εμφάνιση» του ελληνικού πολιτισμού. Οι Τούρκοι λεηλάτησαν τον Καθεδρικός Ναός της Αγίας Σοφίας, αυτό το «άρμα των χερουβείμ», τα λειτουργικά σκεύη χρησιμοποιήθηκαν για οικιακή χρήση, οι εικόνες σπάστηκαν, ρίχτηκαν κάτω από τα πόδια, κάηκαν ή έγιναν αναλώσιμα για κουζίνες και στάβλους. Στο τέλος οι πλούσιες τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά διαγράφηκαν ή βάφτηκαν από πάνω, ενώ ο ίδιος ο ναός, με προσωπικό διάταγμα του Μωάμεθ, μετατράπηκε σε τζαμί.
Σύμφωνα με ορισμένα έγκυρα στοιχεία, οι βυζαντινές βιβλιοθήκες έχασαν περίπου 120 χιλιάδες χειρόγραφα. Όμως, ακόμη και αν αυτά τα στοιχεία είναι ανακριβή, και χάθηκαν κατά το ήμισυ, σε κάθε περίπτωση, ο αριθμός αυτός είναι πολύ μεγάλος και αυτές οι απώλειες είναι ανεπανόρθωτες. Πραγματικά θρίαμβος του πολιτισμού και της πνευματικότητας!
Πόσο κυνικός πρέπει να είναι κανείς για να μετατρέψει αυτήν την καταστροφή, αυτή την ντροπή και την αμορφία σε γιορτή; 29 Μαΐου 1453 αντιλαμβανόμουν και αντιλαμβάνομαι ως ιστορική τραγωδία, η οποία πρέπει να μας γίνει επιστήμη. Δεν τείνω στη συναισθηματικότητα, αλλά με τις αναμνήσεις της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, κάτι «τσιμπήματα» νιώθω μέσα μου, χάθηκε Μεγαλοπρεπές Χριστιανικό Κράτος.
Μπορώ να δικαιολογήσω ωστόσο τη χαρά των εκπροσώπων του Φαναρίου αυτήν την ημέρα με έναν μόνο λόγο: όλοι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί που απέμειναν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία συγκεντρώθηκαν στο λεγόμενο ρουμ μιλλέτ, μια συγκεκριμένη κοινωνική και νομική ομάδα, πνευματικός και κοσμικός επικεφαλής της οποίας ο Σουλτάνος Μεχμέτ Β΄ διορίζει τον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης. Έτσι, όλα τα υπόλοιπα ανατολικά πατριαρχεία τον υπάκουαν ακούσια. Σε αυτό, αμιγώς ιστορικό, στην πραγματικότητα, γεγονός χρωστάνε οι φαναριώτες που φιλοδοξούν να δικαιολογήσουν κάπως τους ισχυρισμούς εξουσίας τους.
Πιστεύω και ελπίζω ότι δεν είναι όλοι οι Έλληνες έτσι και, μαζί με εκείνους που έχουν διατηρήσει την νηφαλιότητα και τη λογική, θρηνούν το χαμένο μεγαλείο της χριστιανικής αυτοκρατορίας.
