Γλείψιμο του NKVD* και καριερισμός: τι κοινό έχουν PCU και ανακαινιστές

Σχεδόν κάθε μέρα μαθαίνουμε για τις κατασχέσεις ορθόδοξων εκκλησιών από υποστηρικτές της PCU ή ότι κάποια κοινότητα της UOC έχει μεταβεί στη νέα θρησκευτική οργάνωση που δημιουργήθηκε από τον Πρόεδρο, το Κοινοβούλιο, τους σχισματικούς και τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο.

Αυτές οι ειδήσεις μοιάζουν με αναφορές από στρατόπεδο. Κάθε μέρα γινόμαστε μάρτυρες βιαιότητας και ταπεινότητας εναντίον των κληρικών και των πιστών της UOC, βλέπουμε και ακούμε πώς προσβάλλεται η ιεροσύνη και συκοφαντείται η Εκκλησία μας. Όλα αυτά όχι μόνο αναστατώνουν τους Ορθόδοξους και τους προκαλούν ανησυχίες για τη μοίρα της Μητέρας Εκκλησίας, αλλά, πολύ χειρότερα, τους βυθίζουν σε κατάθλιψη.

Πράγματι, όλα όσα συμβαίνουν, θυμίζουν τις χειρότερες εποχές που έχει περάσει ποτέ η Εκκλησία μας, ειδικά εκείνες ενός αιώνα πριν. Παραλληλισμούς μπορεί να βρει κανείς πάρα πολλούς για να μείνουν απαρατήρητοι. Έχουν ήδη περιγράψει επανειλημμένα σε διάφορες εκκλησιαστικές βιβλιογραφίες (ιδιαίτερα στα όμορφα άρθρα του κορυφαίου ειδικού της ιστορίας της ρωσικής εκκλησίας του 20ού αιώνα, του ιερέα Αλέξανδρου Μαζίριν (Mazyrin), τα οποία θα αναφέρουμε παρακάτω). Ωστόσο, στο πλαίσιο της σύγχρονης ουκρανικής πραγματικότητας, θα είναι χρήσιμο για άλλη μια φορά να επιστήσουμε την προσοχή σε ορισμένες ενδιαφέρουσες και συμβολικές στιγμές. Αφού, όπως είναι γνωστό, όσοι δεν έχουν μάθει τα διδάγματα της ιστορίας είναι καταδικασμένοι να τα επαναλαμβάνουν.

Ίδρυση της «Ζώσας Εκκλησίας»

Το 1917, ως αποτέλεσμα της επανάστασης και του ένοπλου πραξικοπήματος, στην εξουσία στη Ρωσική Αυτοκρατορία ήρθαν οι άνθρωποι, που κατέστρεψε τόσο την ίδια την αυτοκρατορία όσο και όλες τις παραδόσεις και τον πολιτισμό χάρη στα οποία υπήρχε. Όλα αυτά έγιναν κάτω από το σύνθημα «Θα χτίσουμε το δικό μας καινούριο κόσμο».

Με το ίδιο σύνθημα, η νέα κυβέρνηση, η οποία αργότερα άρχισε να αυτοαποκαλείται Κομμουνιστικό Κόμμα των μπολσεβίκων, ανέλαβε την καταστροφή, όπως πίστευε, του κύριου εχθρού της – της Εκκλησίας. Σχεδόν τα πρώτα διατάγματα του Λένιν σχετίζονται με εκκλησιαστικά και θρησκευτικά ζητήματα.

Επιπλέον, σχεδόν από την αρχή, οι μπολσεβίκοι εδίωκαν τους ιερείς, κατηγορώντας τους για έλλειψη πατριωτισμού, της αφοσίωσης προς τη νέα κυβέρνηση και για αντι-επαναστατικά συναισθήματα. Ήδη στα πρώτα χρόνια του «νέου τους κόσμου» σκοτώθηκαν πολλοί ιερείς. Ο πρώτος από αυτούς ήταν ο Μητροπολίτης Βλαντίμιρ (Μπογοιάβλενσκι), τον οποίο ο πλήθος από μεθυσμένους ναύτες έσκισε στα κομμάτια στα τείχη της Κίεβο-Πετσέρσκα Λάβρα.

Ταυτόχρονα, οι Κομμουνιστές συνειδητοποιούσαν πολύ καλά ότι απτά αποτελέσματα στον αγώνα ενάντια στην Εκκλησία μπορούν να επιτευχθούν με έναν μόνο τρόπο – καταστρέφοντάς την από το εσωτερικό, την καρδιά της, την πίστη στον Χριστό. Αποφάσισαν να το πράξουν μέσα από μια ομάδα που υπήρχε ήδη μέσα στην Εκκλησία και πίστευε ότι η Εκκλησία χρειάζεται να ανανεωθεί, καθώς οι παραδόσεις, τα έθιμα και τα τελετουργικά της έχουν παλαιώσει από καιρό. Αυτή η ομάδα έχει δηλώσει την πλήρη υποστήριξή της για το υφιστάμενο πολιτικό καθεστώς και τις μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιούνται από αυτό το καθεστώς. Το κύριο καθήκον των «ανακαινιστών» (όπως ονομαζόταν αργότερα) ήταν ο «εκσυγχρονισμός» της Ρωσικής Ορθοδοξίας και η προσαρμογή της στις απαιτήσεις της εποχής.

Εκκλησιαστική ανανέωση ή πολιτική Ορθοδοξία;

Ωστόσο, όπως πολύ σωστά παρατήρησε ο πατέρας Αλέξανδρος Mazyrin, «το κύριο, ουσιαστικό χαρακτηριστικό του ανακαινιστικού σχίσματος δεν είναι ο μοντερνισμός, αν και έχει απορροφήσει ορισμένο αριθμό ιδεολογικών μοντερνιστών. Στην πραγματικότητα, το ανακαινιστικό σχίσμα συνίστατο κυρίως από άτομα που δεν αναζητούσαν καμία ανανέωση και εκκλησιαστικές μεταρρυθμίσεις, ίσως με την πιθανή εξαίρεση των παντρεμένων επισκόπων και άδειας διγαμίας. Ακόμα και στην μετάφραση των λειτουργιών στις σύγχρονες γλώσσες οι Ανακαινιστές στην πραγματικότητα είχαν σε μεγάλο βαθμό αρνητική στάση και τελούσαν παλιές λειτουργίες, καθώς και εξωτερικώς προσπαθούσαν να μην διαφέρουν από τους ορθόδοξους. Η κύρια διαφορά τους από τους "Τίχονοβτσι", όπως άρχισαν να ονομάζονται τότε οι ορθόδοξοι, ήταν η εξυπηρέτησή τους στις σοβιετικές αρχές».

Σχεδόν την ίδια άποψη υπερασπίζεται ο ιερέας Ηλίας Σολοβιέφ: «το κύριο περιεχόμενο του ανακαινιστικού σχίσματος δεν ήταν καθόλου λειτουργικές μεταρρυθμίσεις, αλλά συμβιβασμός με τις σοβιετικές αρχές, αναζήτηση μιας νέας "συμφωνίας" με το κράτος, η προσαρμογή σε αυτό. Οι ανακαινιστές ακολούθησαν την πορεία της κρατικοποίησης της Εκκλησιάς».

Από την άλλη πλευρά, όπως αναφέρει ο πατέρας Ηλίας, οι μπολσεβίκοι, που στην ουσία δημιούργησαν την ανακαινιστική «Εκκλησία», επιδίωκαν τους δικούς τους στόχους: «Ο κυριότερος στόχος τους κύριους οργανωτές του σχίσματος – μπολσεβίκων – δεν ήταν με κανένα τρόπο μεταρρύθμιση της Εκκλησιάς, αλλά ο διαχωρισμός μέσα της και η "καταδίκη της αντεπανάστασης"».

Ορθόδοξη Εκκλησία στην ΕΣΣΔ

Είναι ενδιαφέρον ότι μέχρι το 1922 οι περισσότεροι ανακαινιστές δεν πήγαιναν σε ανοιχτή αντιπαράθεση και διαχωρισμό με την Εκκλησία. Υπήρχαν μέσα στην εκκλησιαστική οργάνωση της εποχής εκείνης και κήρυσσαν τις ιδέες τους μεταξύ των ορθόδοξων χριστιανών. Φυσικά, πολλοί πιστοί ήταν αγανακτισμένοι με τις δραστηριότητές τους και πολύ συχνά αναρωτιόταν γιατί η ιεραρχία δεν αντιδράει στο καθαρά αντιεκκλησιαστικό κήρυγμα των μελλοντικών ανακαινιστών.

Αλλά το 1922, όταν οι μπολσεβίκοι κατευθύνθηκαν προς τη φυσική εξαφάνιση της Εκκλησίας, για την υλοποίηση αυτού του στόχου, αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθούν στο μέγιστό τους οι ανακαινιστές. Για το λόγο αυτό ήταν απαραίτητο να τους φέρουν σε διαχωρισμό με την ανώτατη εκκλησιαστική εξουσία (κάτι που αποκαλείται σχίσμα στην Ορθόδοξη Εκκλησία) και με τη βοήθειά τους να δημιουργηθεί μια εντελώς νέα θρησκευτική δομή που θα ελεγχόταν πλήρως από τις κρατικές αρχές τόσο στο κέντρο όσο και στους δήμους.

Πίσω από αυτή την ιδέα από τους μπολσεβίκους ήταν ο Λέων Τρότσκι και από την πλευρά του Ανακαινισμού – τρεις ιερείς του Πετρογκράντ (της Πετρούπολης), οι οποίοι για κάποιο διάστημα ήταν ήδη υπό στενή παρακολούθηση των σοβιετικών υπηρεσιών πληροφοριών.

Δεν πρόκειται να εμβαθύνουμε σε όλες τις λεπτομέρειες της δημιουργίας της νέας «Εκκλησίας», θα πούμε μόνο ότι από το 1922 έως το 1926 το κίνημα ανακαινισμού ήταν η μόνη επίσημη ορθόδοξη οργάνωση που αναγνωριζόταν από την κυβέρνηση της Ρωσική ΣΟΣΔ (η δεύτερη τέτοια οργάνωση το 1926 ήταν ένα άλλο σχίσμα – λεγόμενο Ανώτατο Συμβούλιο Εκκλησιών του Γρηγοριανού). Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η θρησκευτική ομάδα αυτοονομάστηκε Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία (αν και δεν είχε καμία σχέση με την πραγματική Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία με επικεφαλής τον Πατριάρχη Τίχον), ενώ η νομική ονομασία αυτής της οργάνωσης ήταν... η Ορθόδοξη Εκκλησία στην ΕΣΣΔ. Η ομοιότητα με την PCU είναι κάτι περισσότερο από προφανής.

Το Φανάρι και το σχίσμα

Αλλά δεν είναι τέλος ακόμα. Το θέμα είναι ότι για κάποιο χρονικό διάστημα η Ανακαινιστική «Εκκλησία» αναγνωρίστηκε από κάποιες Τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Από την αρχή, ήταν σημαντικό για τους Ανακαινιστές να λάβουν την υποστήριξη ολόκληρου του Ορθόδοξου κόσμου, διότι μόνο έτσι θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν την ύπαρξη και την πραγματική τους μάχη ενάντια στην κανονική Εκκλησία. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο προσπάθησαν με όλα τα διαθέσιμα μέσα να δημιουργήσουν όσο το δυνατόν στενότερους δεσμούς με τις αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες που υπήρχαν τότε. Και το πρώτο σε αυτή τη σειρά, δυστυχώς, ήταν το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.

Ήδη στις πρώτες ημέρες υπάρξεως του ανακαινιστικού σχίσματος, ο εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης στη Μόσχα, Αρχιμανδρίτης Βασίλειος (Δημόπουλος), συλλειτούργησε τους σχισματικούς και συμμετείχε ενεργά σε όλες τις εκδηλώσεις ανακαινιστών. Την ίδια θέση έλαβε και ο εκπρόσωπος του Πατριάρχη Αλεξανδρείας, Αρχιμανδρίτης Παύλος (Καταπόδης). Τελικά, σ’ αυτούς προσαρτήθηκε και το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Εκτός από την επικοινωνία με τους σχισματικούς παρέμεινε μόνο ο Πατριάρχης Αντιοχείας, ο οποίος εκείνη την εποχή δεν ήταν στην τροχιά της επιρροής του Φαναρίου.

«Bon Courage» του Βασίλη Δημόπουλου

Ενώ η προσωπικότητα και η δραστηριότητα του Αρχιμανδρίτη Βασιλείου είναι τόσο ενδιαφέρουσα (στο πλαίσιο της συζήτησης μας για τη σύγκριση με το τι συμβαίνει τώρα με αυτό που συνέβαινε τότε) ότι είμαστε απλώς αναγκασμένοι να το εξετάσουμε λεπτομερέστερα.

Ο πατήρ Βασίλιος ήταν δόκιμος και μαθητής της μονής Βατοπεδίου στο Άγιο Όρος. Από το 1924 είναι αντιπρόσωπος του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης στην ΕΣΣΔ. Μέχρι εκείνη την εποχή οι Φαναριώτες βίωναν σοβαρές παρενοχλήσεις από την τουρκική κυβέρνηση και ήταν έτοιμοι να ζητήσουν βοήθεια ακόμη και από την ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτή, με τη σειρά της, απαίτησε φιλονομία στη νέα «Εκκλησία».

Μετά από λίγο καιρό οι αρχιμανδρίτες Βασίλειος και Παύλος έγιναν επίτιμοι μέλη της ανακαινιστικής «Συνόδου» και αργότερα παρέμειναν στην ευχαριστιακή κοινωνία μόνο με τους ανακαινιστές. Επιπλέον, υπάρχουν μαρτυρίες που λένε ότι ο Αρχιμανδρίτης Βασίλειος «ξανάγιαζε» για τη Σοβιετική «Εκκλησία» εκείνους τους ναούς που είχαν αγιαστεί από τον Πατριάρχη Τίχον.

Την 1η Ιουνίου τα σοβιετικά ΜΜΕ ανέφεραν ότι «ο Οικουμενικός Πατριάρχης απαγορεύει στον πρώην Πατριάρχη Τίχον τη διοίκηση της Ρωσικής Εκκλησίας». Μαζί με αυτήν την «απαγόρευση», το Φανάρι αναγνώρισε την ανακαινιστική «Σύνοδο» της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην ΕΣΣΔ. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ εξήγησε την απόφασή του με την επιθυμία «ειρηνοποίησης και τερματισμού της παρούσας ανωμαλίας». Ζήτησε από τον Πατριάρχη Τίχον «να θυσιάσει τον εαυτό του για χάρη της ενότητας των σχισματικών και του ποιμνίου, αμέσως αποσυρόμενος από τη διοίκηση της Εκκλησιάς».

Από αυτή την άποψη, είναι δύσκολο να μην θυμηθούμε ότι ακόμη και σήμερα ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης εξηγεί τις αντικανονικές ενέργειές του με την επιθυμία να επιτευχθεί ειρήνη στην Ουκρανία και «να θεραπευθεί η πληγή του εκκλησιαστικού σχίσματος» που αποκόπτει την ουκρανική κοινωνία. Μπορούμε επίσης να υπενθυμίσουμε ότι ο Μητροπολίτης Ονούφριος έλαβε επιστολή από το Φανάρι, η οποία λέει σαφώς ότι μετά το Τόμο θα πάψει να φέρει τον τίτλο του Μητροπολίτη Κιέβου και θα υπαχθεί άμεσα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Φυσικά, ο Πατριάρχης Τίχον απέρριψε αυτές τις «επιθυμίες» του Φαναρίου ως ακατάλληλες, κάτι που, με τη σειρά του, οδήγησε στην πραγματική παύση της ευχαριστιακής κοινωνίας μεταξύ αυτού και του Πατριάρχη Γρηγορίου της Κωνσταντινούπολης. Ο Αρχιμανδρίτης Βασίλειος έκτοτε επικοινωνούσε και συλλειτουργούσε μόνο με τους ανακαινιστές. Μπορεί να υποτεθεί ότι μόνο ο κλειστός χαρακτήρας του νεαρού σοβιετικού κράτους εμπόδισε το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης να επικοινωνεί με σχισματικούς σε υψηλότερο επίπεδο.

Όντας απόλυτα πιστοί στην Σοβιετική εξουσία «εκκλησία», οι ανακαινιστές, και ειδικότερα ο Αρχιμανδρίτης Βασίλειος, κατηγορούσαν για υπερβολική πολιτικοποίηση του εκπροσώπους της λεγόμενης «παλαιάς», δηλαδή της κανονικής Εκκλησίας. Αναφερόμενος στις ελληνικές ενορίες υπάρχουσες στην ΕΣΣΔ, ο Βασίλειος (Δημόπουλος) έγραψε : «Προκειμένου να αποφευχθούν θλιβερές παρεξηγήσεις στο μέλλον, προειδοποιώ όλους τους ηγουμένους και τις κοινότητες των ελληνικών εκκλησιών να θυμούνται ότι οι ναοί και τα περιουσιακά στοιχεία που αποτελούν τον εθνικό πλούτο της ΕΣΣΔ δόθηκαν από την κυβέρνηση της ΕΣΣΔ για προσωρινή τη χρήση και αν παραβιαστεί η αμοιβαία σχέση με την Ιερά Σύνοδο και παρατηρηθεί κλίση προς το στρατόπεδο των παλαιών εκκλησιαστών, ως έντονα πολιτικό, εκθέτοντας έτσι ανεπιθύμητες σκιές πολιτισμού για τον εαυτό τους, κατά του οποίου ο ίδιος ο Παγκόσμιος Πατριάρχης εξεγέρνει».

Τον Μάιο του 1928, ο Αρχιμανδρίτης Βασίλειος (Δημόπουλος) διακρίθηκε και στο «Γ’ Τοπική Ιερά Σύνοδο της Ουκρανικής Ορθόδοξης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας», όπου εκλέχτηκε ακόμη και τιμητικό μέλος του Προεδρείου της.

Στη δεκαετία του 1930, όταν η κυβέρνηση έπαψε πλέον να υποστηρίζει ανοιχτά τους Αναστηλωτές και κατευθύνθηκε στην πλήρη καταστροφή οποιασδήποτε θρησκευτικότητας εν γένει, ο εκκλησιαστικός ιστορικός του εικοστού αιώνα, ο Μιχαήλ Γκουμπόνιν σημείωσε ότι «στο Ναό Αγ. Σεργίου στο Krapivkah … πρώην μετόχι του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη Μόσχα κανείς δεν πήγε να προσευχηθεί, ο λαός θεωρούσε ότι τον πάτερ Βασίλειος ήταν "κόκκινος", δηλ. ανακαινιστής-σχισματικός, ενώ η συνηθισμένη του σκαιότητα και αγένεια στην αντιμετώπιση των ανθρώπων μόνο άμπωναν. Φαίνεται ότι ήταν ένας καλός πότης, σε κάθε περίπτωση, φαινόταν πάντα κάπως "ελαφρώς μεθυσμένος" ή, εκφράζοντας πιο λεπτά, " Bon Courage" <...> Αυτός ήταν ο σεβαστός πληρεξούσιος στη Ρωσία "ο κύριος-κύριος" του Οικουμενικού Πατριάρχη, γνωστός σε όλη τη Μόσχα τη δεκαετία του 1920 ως "σακέλλιον Βασίλειος"».

Ο Αρχιμανδρίτης Βασίλειος πέθανε το 1934 και θάφτηκε στο νεκροταφείο του Vagankovo. Ποιος έψαλλε στην κηδεία είναι άγνωστο.

Ανακαινιστές – ποιοι είναι;

Είναι σαφές ότι μια τέτοια θέση του Φαναρίου μόνο επιδείνωσε την ήδη περίπλοκη εκκλησιαστική κατάσταση στη χώρα. Έχουν αρχίσει μαζικές «μεταβάσεις», πρώτα των μητροπολιτικών και στη συνέχεια των περιφερειακών κοινοτήτων, στον Ανακαινισμό. Κατασχέσεις των ναών, σφαγές ιερέων που δεν ήθελαν να μπουν στην κοινωνία με τους σχισματικούς και που δεν πρόδωσαν την εκκλησία τους, έγιναν συνηθισμένο πράγμα. Το πιο ενεργό μέρος στη δημιουργία ανομίας έλαβαν οι τοπικοί, πιο συχνά μην εκκλησιαζόμενοι, διανοούμενοι και νέοι μπολσεβίκοι, που εκτελούσαν επιτυχώς τις λειτουργίες των σύγχρονων ριζοσπαστών.

Ο αριθμός των ναών που διαπέρασαν στα χέρια των ανακαινιστών ήταν τεράστιος. Στη δεκαετία του 1920, από τους 96 υπάρχοντες ναούς μόνο στην Πετρούπολη (οι υπόλοιποι ήταν τελείως κλειστοί) 32 ανήκαν στους σχισματικούς. Σύμφωνα με τις χονδροειδείς εκτιμήσεις του ιστορικού ανακαινισμού (ο οποίος ο ίδιος άνηκε σε αυτό το κίνημα για αρκετό καιρό) του Ανατόλι Κρασνόφ-Λεβίτιν, το 1935 υπήρχαν 400 επίσκοποι ανακαινιστές αντί 280 Ορθόδοξων επισκόπων.

Ο ίδιος συγγραφέας δίνει μια ενδιαφέρουσα περιγραφή των ανακαινιστών, η οποία απαντά σε μεγάλο βαθμό στο ερώτημα γιατί τόσοι πολλοί ιερείς έχουν προδώσει την εκκλησία τους τότε και συνεχίζουν να την προδίδουν τώρα: «Δεν υπήρχαν μεταρρυθμίσεις τότε στον ανακαινισμό, και οι περισσότεροι από τους ιερείς πήγαν εκεί μόνο και μόνο επειδή η συμμετοχή σ’ αυτό το κίνημα ήταν ένα είδος habeas corpus act – εγγύηση από τη σύλληψη».

Γενικά, οι ανακαινιστές-κληρικοί μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις ομάδες: η πρώτη –η πιο πολυάριθμη ομάδα– είναι εκείνοι οι γκρίζοι ιερείς που απαιτούνται παραπάνω, τους οποίους αναφέραμε πιο πάνω (οι οποίοι βρέθηκαν στους ανακαινιστές τυχαία – συντ.). «Δεύτερη ομάδα είναι απατεώνες, οι οποίοι εντάχθηκαν στον Ανακαινισμό, επιδιώκοντας μια γρήγορη καριέρα, σπεύδοντας να επωφεληθούν απ’ την "ηθική ελευθερία" που επιτρεπόταν από τους ανακαινιστές. Σχετικά με αυτούς ο επίσκοπος Αντόνιν είπε: "Βόθρος της Ορθοδόξου Εκκλησίας". Σχεδόν όλοι τους ήταν πράκτορες της GPU. Τρίτη ομάδα είναι ιδεολογικοί μοντερνιστές, που ήθελαν ειλικρινά την ανανέωση της Εκκλησίας. Αυτοί ζούσαν μισοί λιμοκτονούντες, συσσωρευμένοι σε πάμπτωχες ενορίες, πιεζόμενοι από τις αρχές και τους πνευματικούς ηγέτες τους, χωρίς να αναγνωρίζονται από το λαό. Σχεδόν όλοι τους έχουν τελειώσει στα στρατόπεδα. Τέταρτη ομάδα είναι οι ιδεολόγοι του Ανακαινισμού. Λαμπροί, ταλαντούχοι, φιλόδοξοι άνθρωποι που βγήκαν έξω πάνω στην κορυφή του επαναστατικού κύματος. (ας το πούμε οι Βοναπάρτηδες  της Εκκλησίας). Μεταξύ αυτών, πολλοί (δυστυχώς!), αν και όχι όλοι, είχαν σχέση επίσης με τη GPU».

PCU ως κληρονόμοι της «Ζώσας Εκκλησιάς»

Οι «ιδεολογικοί μοντερνιστές», δηλαδή όσοι επιθυμούσαν πραγματικά την ανανέωση της Εκκλησιάς, ήταν μειονότητα. Όπως όμως και εκείνοι που συνεργάστηκαν στενά με τη GPU. Ως επί το πλείστον, Ανακαινιστές γίνονταν είτε αυτοί που φοβήθηκαν απλώς την καταστολή, είτε πραγματικά «απατεώνες» – άνθρωποι που έχουν απαγορευτεί στην κανονική Εκκλησία ή ήθελαν να κάνουν μια γρήγορη εκκλησιαστική σταδιοδρομία.

Περίπου η ίδια κατάσταση παρατηρείται και τώρα. Πολλοί από αυτούς που στερήθηκαν την δυνατότητα να λειτουργούν για συγκεκριμένα κανονιστικά εγκλήματα, πέρασαν πρώτα στην UOC-KP και στη συνέχεια έγιναν μέλη της PCU. Όπως ακριβώς μερικοί από τους πρώην κληρικούς της UOC πήγαν στο σχίσμα εξαιτίας της επιθυμίας να βελτιώσουν κάπως τη θέση τους ως κληρικοί.

Σε αυτή τη σειρά μπορούμε να θυμηθούμε τον Αρχιμανδρίτη Γαβριήλ Κριζίνα, ο οποίος, αφού έφυγε στους αυτοκεφαλιστές, έγινε σχεδόν αμέσως επίσκοπος ή και τον πρώην Μητροπολίτη Συμεών (Σωστάτσκυ) , ο οποίος ήλπιζε ότι, αφού προσχώρησε στους σχισματικούς, θα γινόταν επικεφαλής της νέας «Εκκλησίας». Μπορούμε να θυμηθούμε πολλούς άλλους.

Πολλούς παραλληλισμούς μεταξύ της σημερινής εκκλησιαστικής κατάστασης και των γεγονότων ενός αιώνα πριν μπορούμε να δούμε και στο πώς οι απλοί πιστοί αντιμετώπιζαν τους ανακαινιστές. Ας παραπέμψουμε τον αναγνώστη στα απομνημονεύματα του ίδιου Κρασνόφ-Λεβίτιν. Να πώς περιγράφει τη συνήθης «θεία λειτουργία» στην ανακαινιστική εκκλησία: «6 μ.μ. Σάββατο ή παραμονή εορτής. Όπως και σε όλες τις εκκλησίες χτυπάει η καμπάνα. Έξω από την εκκλησία, ωστόσο, σχεδόν δεν υπάρχουν ζητιάνοι: δεν έχει νόημα να πατήσουν εδώ, υπάρχουν πολύ λίγοι άνθρωποι εδώ. Μπαίνουμε στον ναό. Μας πιάνει ένα βαρύ συναίσθημα. Ένας τεράστιος, κρύος χώρος. Και άδειος. Γύρω στους είκοσι ενορίτες μοναχικά συρρέουν στο βωμό. Υπάρχουν μερικά κεριά στους πολυελαίους. Και σε αυτό το θαμπό φόντο μοιάζουν περίεργα τα φωτεινά άμφια, μίτρα πάνω στο κεφάλι του ιερέα, πρώτος διάκονος με καμηλαύκιον. Οι αρχές των ανακαινιστών ήταν πολύ γενναιόδωρες σε δώρα».

Τώρα το ίδιο κενό και σχεδόν απόλυτη απουσία των ενοριτών μπορεί να δει κανείς στους περισσότερους σύγχρονους σχισματικούς ναούς. Ακόμη και οι φαινομενικά σημαντικές «θείες λειτουργίες» γίνονται σχεδόν χωρίς τους πιστούς.

Για παράδειγμα, κατά την «ενθρόνιση» του Επιφάνειου, η πλατεία μπροστά από τον Καθεδρικό ναό της Αγίας Σόφιας ήταν τελείως κενή, σε αντίθεση με τις περιπτώσεις που σε τέτοιες εκδηλώσεις έφερναν κρατικούς υπάλληλους.

Είναι γνωστές οι περιπτώσεις όταν οι εκπρόσωποι της PCU έκανα κατάσχεση ορθόδοξης εκκλησίας, αλλά δεν «λειτουργούσαν» εκεί, λόγω της στοιχειώδους απουσίας εκείνων που θέλουν να προσευχηθούν.

Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις γι’ αυτό το φαινόμενο: είναι δύσκολο να εξαπατηθεί η ανθρώπινη καρδιά με διάφορα δυσάρεστα υποκατάστατα. Ένας πραγματικά θρησκευόμενος άνθρωπος δεν θα πάει να καταλάβει το ναό. Οι ακτιβιστές της PCU είναι πιο συχνά οι άνθρωποι που δεν έχουν καμία σχέση με την Εκκλησία, ούτε την πίστη στο Χριστό, έχοντας καταλάβει ναό, δεν πάνε εκεί, γιατί ούτε πριν ούτε μετά δεν προσεύχονται και δε θα προσευχηθούν.

Ως εκ τούτου, απολύτως δικαιολογημένο είναι το συμπέρασμα που έκανε ο Κρασνόφ-Λεβίτιν: «Εξαπάτηση γύρισε ο ανακανισμός: αντί πραγματικής ανανέωσης της Εκκλησιάς – γλείψιμο στο NKVD και καριερισμός».

Πράγματι, όλα όσα δεν είναι του Θεού είναι εξαπάτηση και ψέμα. Και συνήθως τελειώνει λυπηρά και άσχημα για όσους πίστεψαν τον πατέρα του ψέματος– τον Σατανά. Οι προσπάθειές τους έρχονται σε άπνοια και όλες οι αρχές καταρρέουν και μετατρέπονται σε σκόνη.

Η Εκκλησία του Χριστού θα υπάρχει μέχρι τη δεύτερη παρουσία του Σωτήρα. Ναι, δεν θα είναι, ίσως, όπως τώρα. Ο αριθμός των χριστιανών θα μειωθεί, πολλοί ναοί δεν θα υπάρχουν, η πίστη στο Θεό σχεδόν θα εξαφανιστεί στη γη. Αλλά η Εκκλησία θα παραμείνει. Επειδή ο Επικεφαλής της είπε: «Θα κτίσω την Εκκλησία Μου και οι πύλες της κόλασης δεν θα την εξουδετερώσουν».

Επομένως, όταν βλέπουμε γύρω αυτή την καταφανή ανομία που συμβαίνει τώρα, δεν πρέπει να απελπιζόμαστε και να πικραινόμαστε. Ας προσευχηθούμε καλύτερα στο Θεό να παραμείνουμε στην Εκκλησία Του και όλοι εκείνοι που την έχουν αφήσει να μετανοήσουν και να έρθουν στη γνώση της Αλήθειας. Επειδή ο Ελεήμων Θεός θέλει σωτηρία τους επίσης.

* NKVD – Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων, πιο γνωστό με το ακρωνύμιο Εν-Κα-Βε-Ντε