Κονκορδάτο με το Βατικανό: αιτίες και αποτελέσματα

Στις 9 Φεβρουαρίου 2022, ένα προσχέδιο κονκορδάτου (συμφωνίας) μεταξύ της Ουκρανίας και του κράτους του Βατικανού, το οποίο ρυθμίζει το νομικό καθεστώς των Καθολικών στη χώρα μας, εμφανίστηκε στον Ιστό.

Εάν το έγγραφο υπογραφεί επίσημα, θα φέρει την Καθολική και την Ελληνική Καθολική Εκκλησία της Ουκρανίας σε ιδιαίτερη θέση, αφού το κράτος μας δεν έχει συμφωνήσει σε τίποτα με άλλες χριστιανικές εκκλησίες και δόγματα.

Είναι σαφές ότι καθένα από τα μέρη βλέπει το δικό του όφελος στο κονκορδάτο και ελπίζει σε ορισμένα προνόμια. Ποια; Ας αναλύσουμε.

Αναζωογόνηση «αρμοβίρα»;

Πριν από τις προεδρικές εκλογές, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι τόνισε την ουδέτερη στάση του απέναντι στα θρησκευτικά ζητήματα στην Ουκρανία. Έχοντας γίνει Πρόεδρος της χώρας, παρέμεινε πιστός στη θέση του για αρκετό καιρό - να μην ανακατεύεται στα ζητήματα της Εκκλησίας.

Ωστόσο, μετά από λίγο καιρό, ο Βολοντίμιρ Αλεξάντροβιτς άρχισε να αλλάζει τη θρησκευτική του πολιτική. Ίσως, με φόντο την πτώση της λαϊκής υποστήριξης, ίσως μετά από διαβουλεύσεις με «ειδικούς», αλλά ο Πρόεδρος άρχισε πολύ στενή επικοινωνία τόσο με το Φανάρι όσο και με το Βατικανό. Ναι, εξακολουθεί να μην συμμετέχει (όπως ο Ποροσένκο) στις Θείες λειτουργίες οποιασδήποτε ομολογίας, αλλά δεν χρειάζεται να μιλάμε πλέον  για ουδετερότητα η οποία ανήκει πια στο παρελθόν.

Ένα πράγμα είναι σίγουρο, ότι ο ευνοούμενος του Ζελένσκι δεν είναι σίγουρα η UOC. Αλλά το ποιον θα επιλέξει - τους Καθολικούς (οι Ουνίτες είναι επίσης μέρος της RCC) ή την OCU - είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Τώρα υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτή η επιλογή δεν θα είναι υπέρ των Ντουμενκοβιτών. Και το κυριότερο είναι ένα πιθανό κονκορδάτο με το Βατικανό.

Πρώτον, ο Ζελένσκι γνωρίζει ότι κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών, η OCU υποστήριξε πολύ ενεργά τον Ποροσένκο και ορισμένοι από τους εκπροσώπους του εξακολουθούν να μιλούν υποτιμητικά τόσο για τον ίδιο τον Ζελένσκι όσο και για την ομάδα του. Δεν αξίζει να ελπίζουμε ότι η επιθετική ρητορική τους προς τον Υπηρέτη του Λαού θα αλλάξει. Δεν θα αλλάξει. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα υπάρξει υποστήριξη από την OCU στις μελλοντικές εκλογές.

Δεύτερον, στον Ζελένσκι πιθανότατα πέρασαν την άποψη ότι υπογράφοντας το κονκορδάτο θα μπορούσε να κερδίσει τους ψηφοφόρους της δυτικής Ουκρανίας, οι οποίοι, στη συντριπτική πλειοψηφία, εκπροσωπούν την UGCC και τη RCC. Ναι, υποστήριζαν και τον Ποροσένκο στο παρελθόν, αλλά η αγκαλιά του Ζελένσκι με το Βατικανό μπορεί να αλλάξει τα πάντα τώρα.

Τρίτον, η συμφωνία με το Βατικανό όχι μόνο ακούγεται «πιο φρέσκια», αλλά φαίνεται και πιο «ευρωπαϊκή» από τον Τουρκο-ουκρανικό Tόμo. Αυτό σημαίνει ότι θα δώσει στους ψηφοφόρους μια σαφή εντύπωση ότι η Ουκρανία κινείται με σιγουριά προς ένα «λαμπρό ευρωπαϊκό μέλλον».

Τέταρτον, εάν ο αρχηγός του κράτους υπογράψει συμφωνία με την Αγία Έδρα, θα έχει το δικαίωμα να υπολογίζει σε σοβαρή υποστήριξη από το Βατικανό.

Η συμφωνία με το Βατικανό όχι μόνο ακούγεται «πιο φρέσκια», αλλά φαίνεται και πιο «ευρωπαϊκή» από τον Τουρκο-ουκρανικό Tόμo.

Από την άλλη πλευρά, πρέπει να πληρώσει κανείς για υποστήριξη και, προφανώς, το τέλος έχει ήδη εκχωρηθεί.

Πώς θα πληρώσει η Ουκρανία στο Βατικανό;

• Θα πρέπει να αποκατασταθούν θρησκευτικά κτίρια της Καθολικής Εκκλησίας σε βάρος του κρατικού προϋπολογισμού. Τα καθολικά εκπαιδευτικά ιδρύματα θα χρηματοδοτηθούν από τον ίδιο τον προϋπολογισμό της Ουκρανίας.
• Το πιστοποιητικό γάμου που εκδίδεται μετά την τελετή στην Καθολική ή την Ελληνική Καθολική Εκκλησία ισοδυναμεί με πιστοποιητικό γάμου κοσμικού γάμου (άλλες ονομασίες στερούνται τέτοιου προνομίου - σύμφωνα με το μέρος 3 του άρθρου 21 του Οικογενειακού Κώδικα της Ουκρανίας).
• Η στρατιωτική ιεροσύνη στο έδαφος της Ουκρανίας θα πραγματοποιείται από στρατιωτικό επίσκοπο εγκεκριμένο από την Αγία Έδρα.

Αλλά το κύριο συμφέρον της RCC είναι το άρθρο 14 του μελλοντικού εγγράφου, το οποίο προβλέπει «να γίνει διαπραγμάτευση για μια απόφαση αποδεκτή από τα μέρη σχετικά με την περιουσία που κατασχέθηκε από τις σοβιετικές αρχές από την Καθολική Εκκλησία». Με απλά λόγια, το κράτος θα δώσει στους Ουνίτες και στους Καθολικούς όλη την περιουσία που πήρε η σοβιετική κυβέρνηση.

Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι δεν υπάρχει ακόμη νόμος για την αποκατάσταση στην Ουκρανία, αυτό το στοιχείο μπορεί να προκαλέσει σοβαρά διαθρησκειακά προβλήματα, καθώς η RCC διεκδικεί ήδη ορισμένα αντικείμενα στη χώρα. Μιλάμε για τα ιερά που ανήκουν στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Για παράδειγμα, οι Ουνίτες έχουν δηλώσει επανειλημμένα τα δικαιώματά τους στη Λαύρα του Πότσαεφ. Φυσικά, αυτοί οι ισχυρισμοί είναι εντελώς αβάσιμοι, αλλά η πρόσφατη ενεργοποίησή τους δεν είναι τυχαία.

Το κράτος θα δώσει στους Ουνίτες και στους Καθολικούς όλη την περιουσία που αφαιρέθηκε από τη σοβιετική κυβέρνηση.

Όπως και να έχει, αλλά ακόμη και από αυτή τη σύντομη ανασκόπηση ορισμένων σημείων του εξασέλιδου εγγράφου, είναι προφανές ότι η υπογραφή του κονκορδάτου θα ενισχύσει σημαντικά τη θέση των Καθολικών και των Ουνιτών στην Ουκρανία. Σε ολόκληρη τη χώρα, θα μπορούν να ενεργούν με τον τρόπο που ενεργούν τώρα στα δυτικά του κράτους - ευθαρσώς, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους δημοκρατικούς κανόνες και τα δικαιώματα άλλων θρησκευτικών δογμάτων. Υπό αυτή την έννοια, πρέπει να θυμόμαστε ότι οι Ουνίτες κάνουν τον κόπο να μοιάζουν με «Ευρωπαίους» μόνο όπου είναι μειοψηφία. Το πώς φαίνονται σε άλλες περιπτώσεις, η κατάσταση στην Κολομία, στο Ζολοτοτσέβε ή το Ιβανο-Φρανκίβσκ θα βοηθήσει να θυμηθούμε.

Με άλλα λόγια, το κονκορδάτο θα ενισχύσει σημαντικά τις θέσεις των Καθολικών (Ουνιτών) στον αγώνα τους κατά της Ορθοδοξίας.

Οικουμενισμός και Drang nach Osten

Ωστόσο, οι Καθολικοί και οι Έλληνες Καθολικοί χρειάζονται ένα κονκορδάτο όχι μόνο για να εξασφαλίσουν ειδικά δικαιώματα στην Ουκρανία, αλλά και για να συνεχίσουν την «επίθεσή τους προς την Ανατολή», δηλαδή για να προχωρήσουν σε εκείνες τις περιοχές της χώρας όπου δεν είχαν ποτέ ιστορικά.

Ακόμα το 2016, στο κήρυγμά του με την ευκαιρία της εορτής της Πεντηκοστής, ο επικεφαλής των Ουκρανών Ουνιτών, Σβιατοσλάβ Σεβτσούκ, ανακοίνωσε την ανάγκη να «μετακομίσει» στα ανατολικά της Ουκρανίας, όπου, κατά τη γνώμη του, η άφιξη των «πιστεύων Χριστιανοί» αναμένεται. Σύμφωνα με τον Σεβτσούκ, αυτή η πρόθεση εγκρίθηκε προσωπικά από τον Πάπα Φραγκίσκο και τον Καρδινάλιο Πιέτρο Παρολίν.

Η θέση του Σεβτσούκ επιβεβαιώθηκε και ενισχύθηκε από τον νεοδιορισθέντα πρέσβη της Ουκρανίας στο Κράτος του Βατικανού, Andriy Yurash. Σύμφωνα με τον ίδιο, η Αποστολική Έδρα χρειάζεται τη χώρα μας για να εκπληρώσει την αποστολή της σε όλη την Ανατολική Ευρώπη: «Είμαι πεπεισμένος ότι η Ουκρανία, χωρίς να βρίσκεται σε επικοινωνία, σε αλληλεπίδραση, σε συνεχή ανταλλαγή μηνυμάτων, πνευματικών μηνυμάτων με το Βατικανό, δεν θα μπορεί να υπάρχει».

Με άλλα λόγια, ο καθολικισμός της Ανατολικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων εδαφών της Ρωσίας, είναι αδύνατος χωρίς την Ουκρανία.

Επίσης, η υπογραφή του κονκορδάτου θα βοηθήσει το Βατικανό να εμπλέξει πιο ενεργά την Ουκρανία στην ανάπτυξη οικουμενικών σχέσεων με το Φανάρι. Υπό αυτή την έννοια, οι Ουκρανοί Ουνίτες θα πρέπει να πάρουν τις ηγετικές θέσεις. Σύμφωνα με τον Σβιατοσλάβ Σεβτσούκ, «το επόμενο βήμα (μετά τη δημιουργία της OCU – Εκδ.) είναι ένας οικουμενικός διάλογος μεταξύ την UGCC και της ενωμένης Ουκρανικής Ορθοδοξίας προς την αποκατάσταση της αρχικής ενότητας αυτής της Εκκλησίας». Και αν νωρίτερα οι υποστηρικτές της OCU δήλωναν ότι οι Έλληνες Καθολικοί θα προσχωρούσαν στη νεοσύστατη εκκλησία, τότε αργότερα έγινε σαφές ότι το οικουμενικό κίνημα του Ντουμένκο και η δομή του είχαν δευτερεύοντα ρόλο. Όλα αποφασίζονται στο Βατικανό και στο Φανάρι.

Ταυτόχρονα, η υπογραφή του κονκορδάτου θα στερήσει από την OCU όχι μόνο την πρωτοβουλία στο θέμα της ένωσης με τους Καθολικούς, αλλά και το καθεστώς της «κρατικής εκκλησίας», την οποία φαντάζεται πλέον αυτή η δομή. Μετά τη συμφωνία μεταξύ Βατικανού και Ουκρανίας, οι Ουνίτες είναι αυτοί που θα αναλάβουν τις τρέχουσες λειτουργίες της OCU στις σχέσεις με τις αρχές και επιπλέον θα μπορούν να ενεργούν από θέση ισχύος στον «διάλογο» με τους Ντουμενκοβίτες. Επιπλέον, ο απώτερος στόχος αυτού του «διαλόγου» υποδεικνύεται πολύ ξεκάθαρα - η αναγνώριση της υπεροχής της Ρώμης.

Τι μπορεί να περιμένει η UOC;

Καταρχάς, τονίζουμε ότι το κονκορδάτο έρχεται σε άμεση σύγκρουση με το Άρθρο 5 του Νόμου της Ουκρανίας «Για την ελευθερία της συνείδησης και τις θρησκευτικές οργανώσεις».

Εάν υπογραφεί το κονκορδάτο, τότε σε γενικές γραμμές ο Νόμος για την Ελευθερία της Συνείδησης και τις Θρησκευτικές Οργανώσεις θα πάψει εκ των πραγμάτων να υφίσταται.

Εξάλλου, ο Νόμος της Ουκρανίας ορίζει ότι «η Εκκλησία (θρησκευτικές οργανώσεις) στην Ουκρανία είναι χωρισμένη από το κράτος» και «το κράτος δεν χρηματοδοτεί τις δραστηριότητες οποιωνδήποτε οργανώσεων που δημιουργούνται με βάση τη στάση απέναντι στη θρησκεία» (θυμηθείτε ένα από τα σημεία του κονκορδάτου, που αναφέρεται στη χρηματοδότηση καθολικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ). Αλλά το κυριότερο είναι ότι «όλες οι θρησκείες, τα δόγματα και οι θρησκευτικές οργανώσεις είναι ίσες ενώπιον του νόμου» και «δεν επιτρέπεται η θέσπιση οποιωνδήποτε πλεονεκτημάτων ή περιορισμών μιας θρησκείας, δόγματος ή θρησκευτικής οργάνωσης έναντι άλλων».

Δηλαδή, αν υπογραφεί το κονκορδάτο, τότε κατά γενική ομολογία ο Νόμος για την Ελευθερία της Συνείδησης και τις Θρησκευτικές Οργανώσεις θα πάψει de facto να υφίσταται.

Αυτό σημαίνει ότι η ήδη δύσκολη κατάσταση της Εκκλησίας μας μόνο θα χειροτερέψει. Και αν σήμερα, στον αγώνα κατά της UOC, ο Νόμος της Ουκρανίας ουσιαστικά δεν έχει ληφθεί υπόψη, τότε η συμφωνία με το Βατικανό θα λειτουργήσει ως έναυσμα για μια πιο ισχυρή επίθεση στην Εκκλησία. Έτσι, η απειλή της αποκατάστασης θα δώσει στις αρχές έναν ακόμη μοχλό πίεσης στην UOC και οι Ουνίτες θα μπορούν να δικαιολογήσουν τις ορέξεις τους με αναφορά στο κονκορδάτο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα γίνουν προσπάθειες να αφαιρεθούν από τους πιστούς της κανονικής Εκκλησίας τα ιερά τους. Είναι εύκολο να μαντέψει κανείς σε τι θα οδηγήσουν αυτές οι προσπάθειες - στην αύξηση της θρησκευτικής αντιπαράθεσης και της βίας.

Επιπλέον, η συμφωνία Βατικανού-Ουκρανίας όχι μόνο δίνει στους Ουνίτες και στους Καθολικούς ειδικά δικαιώματα, αλλά χρησιμεύει επίσης ως ένα άλλο εμπόδιο που καταστρέφει την πολιτιστική και πνευματική ενότητα των ορθόδοξων σλαβικών λαών. Ίσως γι' αυτόν τον λόγο ο Andriy Yurash διορίστηκε πρεσβευτής της Ουκρανίας στο κράτος του Βατικανού, ένας άνθρωπος που είχε αποδείξει τον εαυτό του καλά στον αγώνα κατά της Εκκλησίας. Σε κάθε περίπτωση, τίποτα καλό δεν μπορεί να περιμένει κανείς από το κονκορδάτο της UOC.

Η παρηγοριά σε αυτή την κατάσταση μπορεί να είναι το γεγονός ότι τα όποια προβλήματα κάνουν μόνο την Εκκλησία και τους πιστούς ισχυρότερους. Και τα πρόσφατα γεγονότα γύρω από τον Τόμο το απέδειξαν για άλλη μια φορά.