Συνοδική σιωπή: Γιατί η ΕΟΕ δεν μίλησε για την Αφρική και τον Φιλάρετο

Η Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος σιώπησε για τη δημιουργία της Εξαρχίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αφρική. Φωτογραφία: ΕΟΔ

Στις 7-8 Φεβρουαρίου 2022 πραγματοποιήθηκαν τακτικές συνεδριάσεις της Ιεράς Συνόδου της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος στην Αθήνα. Αναμενόταν ότι οι Έλληνες συνοδικοί θα έπαιρναν πολλές αποφάσεις, μεταξύ των οποίων η σημαντικότερη για την παγκόσμια Ορθοδοξία θα ήταν η αντίδραση της ΕΟΕ στη συγκρότηση της Εξαρχίας της Ρωσικής Εκκλησίας στην Αφρική, καθώς και η αντίδραση στις ενέργειες του Φιλάρετου Ντενισένκο, που υποδέχτηκε τους Παλαιοημερολογίτες της Ελλάδας.

Αναμονή για αποφάσεις και κατάρρευση ελπίδων

Πολλά αναμένονταν από τη συνεδρίαση της Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Την 1η Φεβρουαρίου 2022, στις σελίδες της έγκυρης ελληνικής έκδοσης Dogma εμφανίστηκε ένα άρθρο, ο συγγραφέας του οποίου κάλεσε την Εκκλησία της Ελλάδος να «βγεί μπροστά» και να πάρει ξεκάθαρη θέση για το θέμα της Εξαρχίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αφρική, «καθώς μια πιθανή υιοθέτηση ουδέτερης στάσης, εκτός των άλλων, θα απομονώσει την Εκκλησία της Ελλάδος και θα διαταράξει τις εκκλησιαστικές σχέσεις της με Φανάρι και Αλεξάνδρεια». Επιπλέον, στην Ελλάδα ήταν βέβαιοι ότι το επόμενο χρονικό διάστημα που θα ακολουθήσει τη Σύνοδο «θα είναι κρίσιμο, με την Εκκλησία της Ελλάδος να καλείται να διαχειριστεί άμεσα ζητήματα και υποθέσεις που θα καθορίσουν το μέλλον της».

Την παραμονή της Συνόδου, ο Μητροπολίτης Περιστερίας κ. Γρηγόριος, μιλώντας στο ελληνορθόδοξο τηλεοπτικό κανάλι Orthodox TV, δήλωσε ότι η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία προετοιμάζεται να δημιουργήσει τις δομές της στην επικράτεια της Ελλάδας και της Τουρκίας, πρότεινε να στερηθεί η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία την αυτοκεφαλία για πέντε χρόνια, και επίσης να συγκαλέσει αμέσως Πανορθόδοξη Σύνοδο για να επιλύσει το «ρωσικό σχίσμα».

Η δήλωση του κ. Γρηγορίου προκάλεσε αίσθηση στην Ελλάδα και επέτρεψε στα ελληνικά ΜΜΕ να υποθέσουν ότι και άλλοι επίσκοποι της ΕΟΕ θα υποστηρίζουν αυτή την ιδέα, η οποία «θα περιορίζει και θα καταδικάζει τις μονομερείς ενέργειες της Ρωσίας και θα αναστείλει την επιρροή της ROC στις αυτοκέφαλες Εκκλησίες».

Στις 7 Φεβρουαρίου 2022, δηλαδή την ίδια μέρα της πρώτης συνοδικής συνόδου, ο Έλληνας θεολόγος Αναστάσιος Μαρίνης τόνισε ότι το θέμα της δημιουργίας της Εξαρχίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αφρική πρέπει να είναι «κυρίαρχο» για την Ελληνική Εκκλησία, αφού «απειλεί άμεσα την ενότητα ολόκληρου του Ορθόδοξου κόσμου».

Από αυτή τη σύντομη ανασκόπηση των δηλώσεων μεμονωμένων επισκόπων, θεολόγων και δημοσιογράφων της Ελλάδος, γίνεται σαφές ποιες ελπίδες και προσδοκίες διατέθηκαν στις επερχόμενες συνοδικές συνεδριάσεις της ΕΟΕ. Και όχι μόνο από την πλευρά των Ελλήνων, αλλά πρώτα από την πλευρά της Αλεξανδρινής Εκκλησίας και του Φαναρίου. Δικαιώθηκαν αυτές οι ελπίδες; Οχι. Στο τελικό ανακοινωθέν της Συνόδου δεν ειπώθηκε ούτε μια λέξη για την Εξαρχία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αφρική. Τίποτα. Αυτό σημαίνει ότι η Ελληνική Εκκλησία δεν φοβήθηκε να «χαλάσει» τις σχέσεις της με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και δεν στήριξε τον Πατριάρχη κ. Θεόδωρο, του οποίου η Εκκλησία ουσιαστικά χρηματοδοτείται από τον προϋπολογισμό της Ελλάδας. Γιατί;

Σιωπή για τη Ρωσική Εκκλησία

Υπάρχουν αρκετές απαντήσεις στο ερώτημα γιατί η Ελληνική Εκκλησία αρνήθηκε να απαντήσει ή τουλάχιστον με κάποιο τρόπο να σχολιάσει τη συγκρότηση της Εξαρχίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αφρική. Είναι σαφές ότι όλα είναι υπό όρους και υποκειμενικά, αλλά υπάρχει επαρκής αριθμός γεγονότων και επιχειρημάτων που μας επιτρέπουν να παραδεχτούμε το δικαίωμά τους να υπάρχουν.

Ο πρώτος λόγος σιωπής είναι η επίγνωση της τρωτότητας της σημερινής τους θέσης από τη σκοπιά των κανόνων της Εκκλησίας. Όπως γνωρίζετε, μια αντίδραση συνεπάγεται μια απόφαση. Δεν αρκεί απλώς να «καταδικάζουμε» την παραβίαση (όπως πιστεύει η ΕΟΕ) των ορίων δικαιοδοσίας μιας άλλης Εκκλησίας – εδώ χρειάζεται μια κανονική απάντηση. Και κάθε απάντηση που βασίζεται στους κανόνες της Εκκλησίας προϋποθέτει τόσο τη δήλωση του γεγονότος ενός σχίσματος στην παγκόσμια Ορθοδοξία όσο και το γεγονός ότι προκλήθηκε από τη νομιμοποίηση των Ουκρανών σχισματικών. Και οι Φαναριώτες και οι Έλληνες το αρνούνται πεισματικά.

Ο δεύτερος λόγος προκύπτει από τον πρώτο - δεν πιστεύουν όλοι οι επίσκοποι της Ελληνικής Εκκλησίας ότι η Ρωσική Εκκλησία πρέπει να καταδικαστεί. Υπάρχουν εκείνοι που είναι σίγουροι ότι η αιτία της κρίσης δεν είναι στη ROC, αλλά στην παρανομία του Τόμου της OCU. Δηλαδή, πρέπει πρώτα να καταδικαστεί άσετε συνοδικά η ψευδή αυτοκεφαλία της OCU, και μόνο μετά να λυθεί το θέμα της Εξαρχίας της Αφρικής.

Ένας τρίτος πιθανός λόγος σιωπής είναι η αναμονή. Η Ελληνική Εκκλησία απλώς περιμένει τις ενέργειες του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Για παράδειγμα, ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος δήλωσε ωμά ότι το Φανάρι είναι αυτό που «θα αποφασίσει πώς και με ποια μέσα θα επιλυθεί αυτό το ζήτημα». Ο Μητροπολίτης Καμερούν κ. Γρηγόριος είπε τι θα σημαίνουν αυτά: σύγκληση της Πενταρχίας (δηλαδή των προκαθημένων των πέντε ελληνικών Εκκλησιών: Κωνσταντινούπολης, Ελλάδος, Αντιόχειας, Ιερουσαλήμ και Κύπρος) στο Φανάρι, Άθως ή Chambesy και την κατάργηση του αυτοκεφαλία της Ρωσικής Εκκλησίας. Αυτή η «πενταρχική σύνοδος» προγραμματίζεται να πραγματοποιηθεί πριν από το Πάσχα, πράγμα που σημαίνει ότι μέχρι τότε η Ελλαδική Εκκλησία έχει τη δυνατότητα να απέχει από τις δικές της κρίσεις.

Ο τέταρτος πιθανός λόγος είναι το «εμπόριο». Οι Έλληνες σιωπούν για την Εξαρχία, επομένως υπολογίζουν σε παραχωρήσεις από το Φανάρι σε αρκετά προβληματικά ζητήματα:

• μια διαμάχη για την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στα Πατήσια της επισκοπής Αθηνών, την οποία οι Έλληνες θεωρούν δική τους και οι Φαναριώτες - δική τους.
• συνεχή προβλήματα με τις επισκοπές των Νέων Χωρών, που βρίσκονται στην Ελλάδα, αλλά υπάγονται στο Φανάρι.
• Διορισμός νέου εκπροσώπου του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως υπό τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών σε αντικατάσταση του έκπτωτου Μητροπολίτη Αδριανούπολης κ. Αμφιλόχιου.

Όλα αυτά τα ερωτήματα είναι αρκετά οξυμένα και παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον για την Ελληνική Εκκλησία. Ίσως η θέση της ΕΟΕ για την Εξαρχία στην Αφρική να εξαρτάται από τη «σωστή» απόφασή τους.

Ο πέμπτος λόγος της σιωπής είναι ο φόβος της υποδοχής στις μητροπόλεις που έχουν αναγνωρίσει την OCU, ανάλογο της Αφρικανικής Εξαρχίας. Και, αν δει κανείς προσεκτικά τη θρησκευτική κατάσταση στην Ελλάδα, τέτοιοι φόβοι των επισκόπων της ΕΟΕ δεν είναι αβάσιμοι.

Τα ελληνικά ΜΜΕ γράφουν ότι μόνο σύμφωνα με πρόχειρους υπολογισμούς, η εξαρχία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ελλάδα «μπορεί ήδη να αριθμεί έως και 400.000 πιστούς». Εδώ αναφέρονται υποστηρικτές του παλιού στυλ, αλλά εκτός από αυτούς, μεταξύ των Ελλήνων υπάρχει αρκετός αριθμός όσων είναι δυσαρεστημένοι με την αναγνώριση των Ντουμενκοβιτών από την Ελληνική Εκκλησία. Επιπλέον, μεταξύ των επισκόπων της ΕΟΕ υπάρχουν αρκετοί μάλλον έγκυροι ιεράρχες που είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν τη Ρωσική Εκκλησία, και «κάποια μοναστήρια του Αγίου Όρους δείχνουν επίσης συμπάθεια για τη θέση της Ρωσίας».

Έλληνες δημοσιογράφοι υποστηρίζουν ότι ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης και ο υπουργός Εξωτερικών Δένδιας «έχουν ήδη ενημερωθεί από τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο και τους μητροπολίτες για την εθνική κλίμακα της «ρωσικής» εισβολής στην Ελλάδα».

Σιωπή για την OCU και τον Φιλάρετο

Αναμενόταν ότι η Σύνοδος της Ελλαδικής Εκκλησίας θα ανταποκρινόταν και στην κατάσταση που είχε δημιουργηθεί σε σχέση με τη μετάβαση των Παλαιοημερολογιτών της Ελλάδος στην UOC-KP. Και το θέμα δεν είναι καν ότι, λίγο πριν από τη Σύνοδο, ο Επιφάνιος Ντουμένκο ζήτησε από τους Έλληνες να αναθεματίσουν τους νέους Φιλαρετικούς «επισκόπους», αλλά και ότι η Εκκλησία της Ελλάδος έπρεπε να δώσει μια κανονική εκτίμηση για το τι συνέβαινε. Δηλαδή να ξεκαθαρίσουμε ποιοι είναι οι Έλληνες που πήγαν στον Φιλάρετο - «επίσκοποι» ή σχισματικοί;

Ωστόσο, οι συνοδικοί περιορίστηκαν στο να ακούσουν μόνο την αναφορά του Ντουμένκο, η οποία ανέφερε ότι οι Έλληνες του Φιλαρέτου είναι «απατεώνες» και «δεν λαμβάνουν καμία κανονικότητα από την OCU». Να τονιστεί εδώ ότι η έκθεση του Επιφανίου δεν έλαβε καμία αξιολόγηση από τη Σύνοδο της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος. Γιατί;

Απλώς γιατί όποια θέση κι αν πάρει η Σύνοδος στο θέμα αυτό, η ΕΟΕ είναι χαμένη.

Εάν οι Έλληνες «ιεράρχες» που «χειροτονήθηκαν» από τον Φιλάρετο είναι όντως ιεράρχες, τότε η Ελληνική Εκκλησία θα αναγκαστεί να κοινωνήσει μαζί τους (τους οποίους θεωρεί σχισματικούς). Και αν όχι, τότε, έχοντας αναγνωρίσει την OCU (και τη νομιμότητα του Φιλάρετου), οι συνοδικοί θα είχαν παραδεχτεί τη νομιμοποίηση του σχίσματος, που γεννά πλέον νέους σχισματικούς ήδη στην Ελλάδα.

Επομένως, η Ελληνική Εκκλησία δεν έχει άλλη επιλογή από το να σιωπήσει.

***

Αν συνοψίσουμε τι συμβαίνει τώρα στον ορθόδοξο κόσμο γενικά και στην ελληνική εκκλησία ειδικότερα, μπορούμε να δούμε ότι οι Εκκλησίες που έχουν αναγνωρίσει τους Ουκρανούς σχισματικούς είναι πλέον αναγκασμένες να υποφέρουν (όπως η Εκκλησία της Αλεξάνδρειας) και όλη την ώρα να κάνουν συμβιβασμούς - και με άλλες Εκκλησίες, και με πιστούς και με αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία.

Το χειρότερο όμως είναι ότι αναγκάζονται να συμβιβαστούν με τη συνείδησή τους. Και αυτός ο συμβιβασμός, όπως γνωρίζετε, δεν οδηγεί σε τίποτα καλό, γιατί απομακρύνει από τον Θεό και καταστρέφει την ίδια την Εκκλησία. Ως προς αυτό, οι Έλληνες ιεράρχες θα πρέπει να προσέξουν τα λόγια του αδελφού τους Μητροπολίτη Πειραιώς κ. Σεραφείμ, ο οποίος ζήτησε την καταδίκη του Τόμου της OCU για να μην εξαλειφθεί η Τοπική Εκκλησία της Ελλάδος από προσώπου γης, όπως αφανίστηκαν οι επτά Τοπικές Εκκλησίες της Μικράς Ασίας».