«Εναλλακτικό σχέδιο» πορείας της UOC

Πριν από λίγες ημέρες, ο αντιπρύτανης της Θεολογικής Ακαδημίας και Σχολής του Κιέβου, Volodymyr Burega, σε συνομιλία με τον Βούλγαρο δημοσιογράφο Momchil Metodiyev, δήλωσε ότι η UOC δεν έχει αποφασίσει για την «ταυτότητα» της και φέρεται να χωρίζεται σε ορισμένα κόμματα, καθένα από τα οποία έχει το δικό του συμφέρον και θέλει κάτι.

Δεδομένου ότι ο Burega δεν είναι άνθρωπος του δρόμου, οι δηλώσεις του λαμβάνονται σοβαρά υπόψη από πολλούς «αναλυτές» και ανθρώπους γενικά που απέχουν πολύ από την εσωτερική πραγματικότητα της UOC. Τι κρύβεται πραγματικά πίσω από αυτές τις δηλώσεις;

Καθεστώς της UOC

Η συνέντευξη του Volodymyr Burega μπορεί υποθετικά να χωριστεί σε διάφορες βασικές θέσεις, η πρώτη από τις οποίες είναι «το πρόβλημα με την ταυτότητα της UOC». Ο Αντιπρύτανης της KDA λέει ότι οι αποφάσεις του Συμβουλίου στη Θεοφανία δημιούργησαν «ένα σοβαρό πρόβλημα με την ταυτότητα της UOC, δεδομένου ότι σήμερα το καθεστώς της δεν είναι ούτε αυτοκεφαλία ούτε αυτονομία και ο όρος που χρησιμοποιείται δεν είναι παραδοσιακός στο κανονικό δίκαιο, επειδή ένας τέτοιος όρος δεν υπάρχει εκεί». Ταυτόχρονα, ο Burega τόνισε ότι ο όρος «αυτοκεφαλία» επίσης δεν υπάρχει στα διατάγματα των Οικουμενικών Συνόδων και «δεν ορίζεται σαφώς στους κανόνες της Εκκλησίας».

Αλλά αυτό δεν εμπόδισε ορισμένους σχολιαστές να δηλώσουν ότι ο αντιπρύτανης της KDA παραδέχτηκε ότι η UOC υπάρχει σε κάποιο είδος «γκρίζας κανονικής ζώνης». Ωστόσο, αυτό το συμπέρασμα δεν είναι αλήθεια.

Πράγματι, υπάρχει ένα πρόβλημα με την «ταυτότητα» της UOC. Αλλά είναι κάπως διαφορετικής τάξης από ό,τι φαίνεται σε εκείνους τους επικριτές της UOC που μιλούν για «γκρίζα κανονική ζώνη». Ας προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε.

Κατά τη Σύνοδο της Θεοφανίας, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας δήλωσε ότι θεωρεί τον εαυτό της ανεξάρτητο από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Αυτή η ανεξαρτησία έχει διοικητικό χαρακτήρα και οι αποφάσεις του Συμβουλίου απλώς επιβεβαίωσαν την πραγματική κατάσταση.

Ταυτόχρονα, κανείς από την ηγεσία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν αμφισβήτησε αυτές τις αποφάσεις, πράγμα που σημαίνει ότι η UOC δεν έχει προβλήματα με το κανονικό της καθεστώς. Το «πρόβλημα με την ταυτότητα» του Burega δεν είναι μια «γκρίζα κανονική ζώνη» για τον Govorun και αυτές οι θέσεις δεν πρέπει να συγχέονται.

Επειδή ο Burega δηλώνει ξεκάθαρα τι εννοεί: «Εντός της UOC, κατά τη γνώμη μου, είναι αδύνατο να μιλήσουμε για μια ενιαία ταυτότητα. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν διάφορες ομάδες στην UOC που ερμηνεύουν τις αποφάσεις του «συμβουλίου» της 27ης Μαΐου 2022 με διαφορετικούς τρόπους. Υπάρχει επίσης μια ομάδα που πιστεύει ότι αυτές οι αποφάσεις έχουν οδηγήσει σε πλήρη διακοπή των δεσμών και ότι η UOC είναι de facto αυτοκέφαλη, αν και δεν χρησιμοποιεί τον όρο. Υπάρχει επίσης ένας μεγάλος αριθμός ιερέων και λαϊκών που είναι απλώς μπερδεμένοι, οι οποίοι δεν καταλαβαίνουν ποιο είναι το καθεστώς της Εκκλησίας μας».

Με άλλα λόγια, μιλάμε για διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα εντός της UOC και οι οποίες είναι δύσκολο να μεταφερθούν προς τα έξω. Η «γκρίζα κανονική ζώνη» είναι ακριβώς η εξωτερική αντίληψη της Εκκλησίας μας.

Αλλά δεν υπάρχει απολύτως κανένα πρόβλημα εδώ. Επειδή ούτε ένας ιερέας της UOC δεν έχει ακούσει ακόμα αυτό που ακούν οι «ιερείς» της OCU: «δεν είστε κανονικοί» ή «η κατάστασή σας είναι ασαφής και δεν θα τελέσω τη Λειτουργία μαζί σας». Για παράδειγμα, όταν πέθανε ο Βούλγαρος Πατριάρχης Νεόφυτος και ο Ντουμένκο ήρθε στην κηδεία του, ο Μητροπολίτης Βάρνας και Βελικόπρεσλαβ Ιωάννης είπε ότι η άφιξη του Επιφανίου θα μπορούσενα ανησυχήσει κάποιους», καθώς η κατάστασή του δεν έχει ακόμη καθοριστεί».

Και γενικά, μπορεί κάποιος να εξηγήσει τι σημαίνει η φράση "γκρίζα κανονική ζώνη"; Διότι, κατ' αναλογία με την OCU, υπάρχουν Εκκλησίες που δεν αναγνωρίζουν τον Ντουμένκο, υπάρχουν εκείνοι που το αναγνωρίζουν και υπάρχουν εκείνοι για τους οποίους βρίσκεται «στη γκρίζα ζώνη». Βλέπουμε το ίδιο πράγμα με την UOC; Όχι. Αναγνωρίζεται ως κανονική Εκκλησία από όλες τις Εκκλησίες του κόσμου. Σε ποια «ζώνη» βρίσκεται; Η απάντηση είναι προφανής.

Κατεύθυνση της κίνησης

Περαιτέρω, στο πλαίσιο συζήτησης για το ίδιο Συμβούλιο στη Θεοφανία, ο Vladimir Burega είπε ότι με τις αποφάσεις του, «η ηγεσία έχει καθορίσει την κατεύθυνση προς την οποία κινούμαστε. Η κατεύθυνση είναι προς την πλήρη ανεξαρτησία της UOC».

Και σε αυτή την περίπτωση, ο Burega δεν είπε τίποτα ανατρεπτικό. Η κατεύθυνση της κίνησης δεν είναι το τέλος της. Δεν υπάρχει τίποτα κακό στην κίνηση προς την «πλήρη ανεξαρτησία» της Εκκλησίας. Είναι ανόητο να ποινικοποιούμε ή να αρνούμαστε την ιδέα της αυτοκεφαλίας μόνο και μόνο επειδή κάποτε δυσφημίστηκε από τον Φιλάρετο Ντενισένκο.

Ας θυμηθούμε ότι οι Εκκλησίες, πολύ μικρότερες σε αριθμό και πολύ λιγότερο ιστορικά σημαντικές από την UOC, έχουν τις δικές τους αυτοκεφαλίες. Επιπλέον, τις γιορτάζουν σε μεγάλη κλίμακα.

Για παράδειγμα, φέτος στη Ρουμανία έχει ανακηρυχθεί έτος του Πατριαρχείου Ρουμανίας και το ίδιο έτος, το 2024, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Πολωνίας θα γιορτάσει την 100ή επέτειο της αυτοκεφαλίας της υπό την αιγίδα του Προέδρου της χώρας Andrzej Duda. Εάν η αυτοκεφαλία είναι τόσο κακή για μερικούς (για εμάς), τότε γιατί είναι τόσο καλή για άλλους (για τους Πολωνούς, για παράδειγμα); Αυτό σημαίνει ότι το πρόβλημα δεν είναι στο αυτοκέφαλο ως φαινόμενο, αλλά στο πώς και με ποιους τρόπους αποκτάται, τι κάνει η ιεραρχία της Εκκλησίας για να διασφαλίσει ότι η αντίληψή του δεν εξαρτάται από το «είπαν οι πρεσβύτεροι», αλλά από τη θεολογική και διανοητική επανεξέταση γενικά.

Το αυτοκέφαλο δεν είναι πανάκεια, ούτε «διόρθωση ιδεών», αλλά μόνο ένα εργαλείο που βοηθά την Εκκλησία να φέρει εις πέρας την αποστολή της στον κόσμο. Από αυτήν την πλευρά πρέπει να το εξετάσουμε. Με άλλα λόγια, αν η UOC λάβει αυτοκεφαλία, θα τη βοηθήσει πνευματικά και ιεραποστολικά; Έτσι πρέπει να τεθεί το ερώτημα.

Ταυτόχρονα, τα λόγια του Burega σχετικά με την «κατεύθυνση» της κίνησης προς την πλήρη αυτοκεφαλία της UOC δίνουν ελπίδα ότι η επίτευξη του αποτελέσματος θα πραγματοποιηθεί με κανονικό τρόπο και όχι μέσω της ανομίας, όπως στην περίπτωση του Ντενισένκο. Αν η «ηγεσία» ήθελε αυτοκεφαλία με κάθε κόστος, θα είχε ήδη ανακηρυχθεί. Αλλά το γεγονός είναι ότι η ηγεσία δεν θέλει αυτοκεφαλία με οποιοδήποτε κόστος.

«Εναλλακτικό Σχέδιο»

Και εδώ ερχόμαστε στο πιο ενδιαφέρον μέρος. Ο Burega λέει ότι «το τμήμα της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας που υποστηρίζει την πλήρη ανεξαρτησία από τη Μόσχα, την αυτοκεφαλία, περιγράφει κάποιο είδος "εναλλακτικού σχεδίου"».

Εναπόκειται στην UOC να αποκαταστήσει πρώτα τις σχέσεις με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, οι οποίες έχουν πλέον διακοπεί, και να αποκαταστήσει την ευχαριστιακή κοινωνία με την Κωνσταντινούπολη.

Επιπλέον, αυτό το τμήμα της UOC θέλει να στείλει μια αντιπροσωπεία στην Κωνσταντινούπολη και να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για τη διευθέτηση του καθεστώτος της UOC, και ταυτόχρονα, στο εσωτερικό της Ουκρανίας, η UOC θα πρέπει επίσης να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με την OCU.

Δηλαδή, υπάρχει ένα «κομμάτι» μέσα στην Εκκλησία μας που υποστηρίζει την ανεξαρτησία από τη Μόσχα. Δεν διαφωνούμε, υπάρχει. Και αρκετά μεγάλο. Δεν υπάρχουν ερωτήσεις εδώ.

Ερωτήματα προκύπτουν όταν διαβάζουμε για αυτό το πολύ «εναλλακτικό σχέδιο», το οποίο περιλαμβάνει την επανέναρξη των σχέσεων με το Φανάρι και έναν διάλογο με την OCU.

Αλλά, πρώτα απ' όλα, είναι κακό πράγμα η αποκατάσταση της ευχαριστιακής κοινωνίας; Οι συνθήκες υπό τις οποίες είναι δυνατόν είναι άλλο θέμα. Εξάλλου, η ρήξη της ευχαριστιακής κοινωνίας μεταξύ της UOC και του Φαναρίου δεν είναι ιδιοτροπία ενός ατόμου ή μιας μικρής ομάδας ανθρώπων, αλλά μια οδυνηρή απόφαση που προκλήθηκε από την αναγνώριση της νομιμότητας της OCU από τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Και δεν μπορεί απλά να «αποκατασταθεί».

Δεύτερον, η διευθέτηση του καθεστώτος της UOC με το Φανάρι είναι μια πολύ αμφίβολη προοπτική, επειδή ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχει ήδη διορίσει κάποιον που θεωρεί ότι είναι ο «Μητροπολίτης» του Κιέβου – και αυτός δεν είναι ο Μητροπολίτης Ονούφριος.

Τρίτον, δεν είναι σαφές τι είδους «διαπραγματεύσεις» μπορούν να διεξαχθούν με την OCU, παρακάμπτοντας τις αποφάσεις του Συμβουλίου στη Θεοφανία, στις οποίες αναφέρεται συνεχώς ο Burega; Όλα είναι σαφώς διατυπωμένα εκεί έξω. Και μέχρι σήμερα, η προοπτική οποιουδήποτε διαλόγου με την OCU είναι τόσο μακρινή όσο η εφαρμογή του «εναλλακτικού σχεδίου» που εξέφρασε ο Burega. Ο ίδιος το καταλαβαίνει αυτό όταν λέει ότι «δεν υπάρχει εποικοδομητικός διάλογος μεταξύ της UOC και της OCU σήμερα».

Επομένως, το «εναλλακτικό σχέδιο» είναι μια μυθοπλασία. Επιπλέον, είναι εντελώς ασαφές ποιος βρίσκεται πίσω από αυτό, πράγμα που σημαίνει ότι δεν είναι σαφές ποιος θα το «εφαρμόσει».

Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι;

Έχει κανείς την εντύπωση ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που υποστηρίζουν την πλήρη ανεξαρτησία της UOC από τη Μόσχα κάνουν αυτόματα «σχέδια» για την αποκατάσταση της ευχαριστιακής κοινωνίας με την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης και είναι αυτοί που ήδη συγκεντρώνουν αντιπροσωπεία στο Φανάρι και προετοιμάζονται για διαπραγματεύσεις με τον Dumenko. Ποιοι είναι όμως αυτοί οι άνθρωποι;

Ο Μακαριώτατος σίγουρα δεν είναι ένας από αυτούς. Ό,τι μπορούσε να κάνει και ό,τι ήθελε να κάνει, το είχε ήδη κάνει. Δεν θα υπάρξει τίποτα μεγαλύτερο από τη Θεοφανία.

Το να υπολογίζουμε στο γεγονός ότι οι «υποστηρικτές της αυτοκεφαλίας» όχι μόνο κάνουν «εναλλακτικά σχέδια», αλλά και προσπαθούν να τα εφαρμόσουν πίσω από την πλάτη του Μακαριωτάτου, σημαίνει να αγνοούμε εντελώς την πραγματικότητα στην οποία ζει η Μητρόπολη Κιέβου. Γιατί αυτοί που κάνουν «εναλλακτικά σχέδια» δεν μπορούν να τα εφαρμόσουν, γιατί δεν αποφασίζουν τίποτα. Ακόμη και αν μιλούσαμε για συνοδικούς, ή για κάποια ομάδα επισκόπων ενωμένων από την ιδέα της αυτοκεφαλίας, τότε ακόμη και τότε θα υποβάλλαμε την εφαρμογή του «σχεδίου» που εξέφρασε ο Burega με τις πιο σοβαρές αμφιβολίες. Είναι εξωπραγματικό, είναι φανταστικό και δεν αξίζει το χαρτί στο οποίο είναι γραμμένο. Και όχι μόνο επειδή «θα προκαλέσει μια έντονη αντίδραση από τη Μόσχα με τη μορφή ενός εκκλησιαστικού δικαστηρίου, απαγορεύσεων ή ακόμα και αφορισμού», όπως το θέτει ο Burega. Αλλά πρώτα απ' όλα, επειδή η Εκκλησία μας, όπως φαίνεται, έχει παραιτηθεί από αυτό που συμβαίνει. Με την πρώτη ματιά, η ηγεσία της είναι απλά σιωπηλή και δεν κάνει τίποτα. Και ακόμα κι αν δεν «φαίνεται» να είναι, αλλά είναι, ας αναρωτηθούμε, είναι καλό ή κακό;

Κρίνετε μόνοι σας. Στις συνθήκες στις οποίες ζει τώρα ο λαός της Ουκρανίας, στις οποίες βρίσκεται η UOC, δεν μπορούν να υπάρξουν σκόπιμες, ισορροπημένες και, κυρίως, κανονικά επαληθευμένες αποφάσεις.

Η αυτοκεφαλία, εάν κηρυχθεί, δεν θα αναγνωριστεί από ορισμένες κατά τόπους Εκκλησίες. Αυτή η θέση εκφράζεται επίσης από τον Burega: «Η UOC σκόπιμα αρνήθηκε να ανακηρύξει αυτοκεφαλία για να μην έρθει σε σύγκρουση με άλλες Τοπικές Εκκλησίες, διότι εάν είχε κηρύξει αυτοκεφαλία, τότε μπορεί να προβλεφθεί με βεβαιότητα ότι δεν θα είχε αναγνωριστεί από καμία Τοπική Εκκλησία και αυτό θα είχε οδηγήσει σε ρήξη στις σχέσεις μεταξύ της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και άλλων Τοπικών Εκκλησιών».

Για όσους δεν καταλαβαίνουν, θα εξηγήσουμε. Τουλάχιστον, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και η Σερβική Εκκλησία θα είναι μεταξύ εκείνων που δεν την αναγνωρίζουν. Αλλά ούτε οι Έλληνες αναγνωρίζουν την αυτοαποκαλούμενη αυτοκεφαλία, επειδή για το Φανάρι, την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αφρική, η Ουκρανία έχει ήδη «αυτοκεφαλία» – την OCU. Η αυτοκεφαλία της UOC επίσης δεν αναγνωρίζεται στην Ιερουσαλήμ, την Αντιόχεια, την Αλβανία και τη Βουλγαρία. Άλλες Εκκλησίες παραμένουν επίσης υπό αμφισβήτηση. Και όλα αυτά όχι επειδή κανείς δεν θα θέλει να διαφωνήσει με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά επειδή η αυτοανακήρυξη της αυτοκεφαλίας της UOC θα επιδεινώσει μόνο την ήδη προβληματική κατάσταση στον ορθόδοξο κόσμο. Γιατί, λοιπόν, πρέπει να διακηρυχθεί; Μόνο για να πείσει τον Γιελένσκι για την ανεξαρτησία του από τη Μόσχα; Πιστέψτε με, αυτό το επιχείρημα δεν θα είναι πειστικό γι' αυτόν. Τότε για ποιον λόγο; Για να σταματήσει η κατάληψη ναών; Αλλά οι κατασχέσεις μπορούν να σταματήσουν μόνο εάν οι ουκρανικές αρχές θυμηθούν ότι υπάρχει νόμος ή όταν η OCU θυμηθεί τι είναι το Ευαγγέλιο, κάτι που είναι αμφίβολο και στις δύο περιπτώσεις. Τότε τι κερδίζουμε με την κήρυξη αυτοκεφαλίας; Απολύτως τίποτα. Και ακόμη και ένα «εναλλακτικό σχέδιο» δεν θα βοηθήσει εδώ.

Και τι θα βοηθήσει; Τι πρέπει να κάνουμε;

Κάντε ό,τι κάνει ο Μακαριώτατος – προσευχηθείτε. Από έξω, φαίνεται ότι έχει επιλέξει την τακτική της αδράνειας. Αλλά στην πραγματικότητα, ο Μητροπολίτης Ονούφριος ενεργεί ακριβώς όπως έγραψε για τον εαυτό του ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Για μένα, το πιο σημαντικό πράγμα είναι η αδράνεια. Αν όλοι με μιμούνταν, δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα για τις Εκκλησίες και η πίστη δεν θα ανεχόταν τη βεβήλωση, την οποία ο καθένας μετατρέπει τώρα σε όπλο της αγάπης του για τη διαμάχη».

Στην «αδράνειά του», ο Προκαθήμενος της UOC επέλεξε την πιο ασυνήθιστη τακτική για τον σύγχρονο κόσμο – να αναζητήσει το Θείο θέλημα, να ζητήσει από τον Θεό να λύσει όλα τα προβλήματά μας. Φαίνεται σαν κάτι εντελώς «τρελό» και παράλογο. Επειδή είναι καλύτερο να βλέπουμε από έξω, και «κάτι πρέπει να γίνει». Αλλά το πρόβλημα είναι ότι αυτή τη στιγμή η UOC βρίσκεται σε κατάσταση zugzwang, όταν κάθε κίνηση θα επιδεινώσει μόνο την κατάστασή της. Τι απομένει; Προσευχηθείτε και περιμένετε. Δηλαδή, να κάνει ακριβώς αυτό που κάνει ο Μακαριώτατος.

Και πιστεύουμε ότι η προσευχή του σημαίνει περισσότερα από όλα τα «εναλλακτικά σχέδια» μαζί, και σίγουρα θα εισακουστεί.