Ποιος διαχειρίζεται την UOC, ή ανάλυση της εμπειρογνωμοσύνης του DESS από την άποψη της κοινής λογικής

Τόμας Μπρέμερ. Φωτογραφία: ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου του Münster

Ένας πολύ έγκυρος καθολικός θεολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Münster, ο Thomas Bremer, κατόπιν αιτήματος των «λαϊκών», έκανε μια ανάλυση της εμπειρογνωμοσύνης της κρατικής εθνοπολιτικής σχετικά με τους «δεσμούς» της UOC με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, στην οποία αποκάλεσε το έγγραφο DESS «προκατειλημμένο», «διαστρεβλωτή των γεγονότων» και γενικά δήλωσε ότι δεν μπορούσε σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ως επιβεβαίωση των δεσμών της UOC με τον βουλευτή.

Ο θεολόγος επέκρινε πολύ σκληρά την εξέταση υπό την εποπτεία του Β. Ζελένσκι. Και προτείνουμε να εξετάσουμε λεπτομερώς γιατί αντέδρασε με αυτόν τον τρόπο στο έγγραφο, βάσει του οποίου ξεκίνησαν πραγματικές καταστολές εναντίον της UOC στην Ουκρανία.

Την 1η Δεκεμβρίου 2022, ο Πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι, με διάταγμά του, έθεσε σε ισχύ την απόφαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας, το οποίο υποχρέωσε την Κρατική Υπηρεσία Εθνοπολιτικής και Ελευθερίας της Συνείδησης να διεξαγάγει θρησκευτική εξέταση του Χάρτη για τη διαχείριση της UOC εντός δύο μηνών για την παρουσία εκκλησιαστικής-κανονικής σύνδεσης με το Πατριαρχείο Μόσχας και, εάν είναι απαραίτητο, «να εφαρμόσει τα μέτρα που προβλέπονται από τον νόμο».

Στις αρχές του 2023, η Κρατική Υπηρεσία Εθνοπολιτικής και Ελευθερίας της Συνείδησης διεξήγαγε αυτήν την εξέταση.

Ως αποτέλεσμα, οι «ειδικοί» που διορίστηκαν από το SESS κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η UOC δεν έχει ανεξαρτησία και αποτελεί μέρος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Σχεδόν αμέσως, το νομικό τμήμα της UOC αντέδρασε σε αυτή την εξέταση. Ο επικεφαλής της, πρωθιερέας Αλέξανδρος Μπάχοφ, επέστησε την προσοχή στο γεγονός ότι το θέμα της έρευνας μετατοπίστηκε στο έγγραφο και αντί να «δημιουργήσουν μια εκκλησιαστική-κανονική σύνδεση», οι εμπειρογνώμονες «μεταπήδησαν στην εξάρτηση / ανεξαρτησία, αυτοκεφαλία / μη αυτοκεφαλία». Σύμφωνα με τον δικηγόρο, ολόκληρη η εξέταση είναι «μια συγκεκριμένη ερμηνεία των ειδικών στη φιλοσοφία και την ιστορία του οράματός τους για την εκκλησιαστική-κανονική σύνδεση στον χάρτη για τη διαχείριση της UOC». Είπε επίσης ότι διαβάζοντας τα συμπεράσματά της, είχε την εντύπωση ότι οι εμπειρογνώμονες «έλαβαν οδηγίες από τη Ρωσία και το αντικείμενο της μελέτης ήταν ο Χάρτης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας» και όχι ο Χάρτης της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Λίγο αργότερα, ο δικηγόρος της Λαύρας των Σπηλαίων του Κιέβου, πρωθιερέας Nikita Chekman, υπέβαλε αγωγή στο Περιφερειακό Διοικητικό Δικαστήριο του Κιέβου σχετικά με την παρανομία της εξέτασης που διεξήγαγε το DESS, επισημαίνοντας πολλές παραβιάσεις κατά τη διεξαγωγή του.

Μία από αυτές τις παραβιάσεις ήταν, σύμφωνα με τον πατέρα του Νικήτα, το γεγονός ότι η μελέτη διεξήχθη από «προκατειλημμένα άτομα που εξέφρασαν επανειλημμένα αρνητική στάση απέναντι στην UOC». Εξέφρασε επίσης την ελπίδα «για μια νόμιμη, αμερόληπτη και δίκαιη δίκη». Είναι σαφές ότι στις σύγχρονες συνθήκες οι πιστοί της UOC δεν χρειάζεται να υπολογίζουν στην «αμεροληψία» του δικαστηρίου.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ΜΚΟ «Miriane» αποφάσισε να ξεκινήσει μια ανάλυση των συμπερασμάτων της «επιτροπής εμπειρογνωμόνων» του DESS. Μια αγαπημένη τεχνική όλων των αντιπάλων της UOC είναι να βρουν το «χέρι της Μόσχας» σε οποιαδήποτε «άβολα» υλικά. Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση, δεν θα είναι δυνατό να γίνει αυτό με όλη την επιθυμία. Είναι αδύνατο να κατηγορήσουμε τον Bremer για προκατάληψη ή ενδιαφέρον για τα αποτελέσματα της μελέτης, τα οποία, παρεμπιπτόντως, στην αρχή της απάντησής του στους λαϊκούς, τόνισε ο ίδιος ο καθηγητής, δηλώνοντας ότι «ως ρωμαιοκαθολικός θεολόγος από τη Γερμανία, δεν ανήκω σε καμία από τις πλευρές αυτού του ζητήματος». Έτσι, τα συμπεράσματά του πρέπει να ακουστούν προσεκτικά.

Η απάντηση του Bremer χωρίζεται σε τέσσερις παραγράφους, καθεμία από τις οποίες έχει πολλές υποπαραγράφους.

Καταστατικό της UOC
Η πρώτη παράγραφος είναι αφιερωμένη στην ανάλυση του νέου Χάρτη της UOC, που εγκρίθηκε στο Συμβούλιο στη Θεοφανία στις 27 Μαΐου 2022. Ο Bremer υπενθύμισε ότι μέχρι αυτό το σημείο ήταν μια «αυτοδιοικούμενη Εκκλησία με δικαιώματα ευρείας αυτονομίας» εντός της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και οι κύριοι δεσμοί περιελάμβαναν τη συμμετοχή του επικεφαλής της UOC στη Σύνοδο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και τη συμμετοχή των επισκόπων της UOC στις Επισκοπικές και Τοπικές Συνόδους της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Επίσης, σημείωσε ο καθηγητής, η UOC έλαβε μύρο από τη Μόσχα.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο θεολόγος, στο νέο Καταστατικό της UOC «δεν υπάρχει πλέον καμία αναφορά ότι ανήκει στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία» και η Σύνοδος στη Θεοφανία εισήγαγε μια νέα μορφή εορτασμού, αποφάσισε να ανοίξει ενορίες στο εξωτερικό και μύρο.

Μεθοδολογικά προβλήματα
Ο Bremer επεσήμανε ότι υπάρχουν «μεθοδολογικές ελλείψεις» στην έκθεση της επιτροπής εμπειρογνωμόνων του DESS.

Πρώτον, γράφει ο θεολόγος, οι ισχυρισμοί της επιτροπής για «θόλωση» του καθεστώτος της UOC στην παγκόσμια Ορθοδοξία «στο κανονικό δίκαιο μπορούν να αποτελέσουν μόνο κριτήριο για μια αξιολόγηση που είναι ομολογιακή, δηλαδή γίνεται από θεολογική ή ενδοεκκλησιαστική θέση». Δηλαδή, εξηγεί ο καθηγητής, η «θόλωση» του καθεστώτος της UOC είναι εσωτερική υπόθεση της Εκκλησίας, η οποία «δεν μπορεί να επηρεάσει την ελευθερία της θρησκείας με κανέναν τρόπο». Υπενθύμισε ότι «η UOC δεν είναι η μόνη Ορθόδοξη Εκκλησία στον κόσμο που είναι οργανωμένη με τρόπο ασυνήθιστο για τους κανόνες» και «οι εκκλησίες ποτέ δεν λειτουργούν τέλεια σύμφωνα με όλους τους κανόνες και κανονισμούς».

Επιπλέον, ο Bremer πιστεύει ότι η επιτροπή DESS παραβίασε τη «λογική της επιχειρηματολογίας» επειδή σκοπός της είναι να μελετήσει τα αποδεικτικά στοιχεία της ρήξης των δεσμών μεταξύ της UOC και της ROC και όχι να «μαντέψει και να κάνει υποθετικές υποθέσεις».

Τόνισε ότι προκειμένου να αναλυθεί η τρέχουσα κατάσταση της UOC, είναι απαραίτητο να ληφθεί υπόψη μόνο ο Χάρτης που εγκρίθηκε στη Σύνοδο της Θεοφανίας και όχι «προηγούμενα έγγραφα που συντάχθηκαν σε μια εποχή που η UOC δεν κήρυξε την ανεξαρτησία της από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία». Αυτό σημαίνει, γράφει, ότι «ούτε ένα έγγραφο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν μπορεί να αποτελέσει απόδειξη για οτιδήποτε σε σχέση με την UOC».

Επιπλέον, σύμφωνα με τον Γερμανό θεολόγο, «είναι αδύνατο να βασιστούμε σε έγγραφα, καταστατικά και άλλες πηγές από τη Ρωσία και τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία», «δεδομένου ότι η ρωσική οργάνωση μπορεί έτσι να επηρεάσει τις ουκρανικές πολιτικές και διοικητικές αποφάσεις».

Ο Bremer επεσήμανε επίσης ότι εάν η Επιτροπή καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η UOC εξακολουθεί να είναι μέρος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, τότε πρέπει να το επιβεβαιώσει, «βασιζόμενη στο υλικό που έχει στη διάθεσή της και όχι στην υπόθεση για κάτι ανύπαρκτο».

Εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών
Εκτός από τις μεθοδολογικές ελλείψεις, σύμφωνα με έναν λέκτορα στο Πανεπιστήμιο του Münster, «η Επιτροπή ερμηνεύει επίσης ορισμένα γεγονότα και έγγραφα με τέτοιο τρόπο ώστε όλα να φαίνονται μη πειστικά», δεδομένου ότι «βασίζεται σε αμφιλεγόμενες και, ως εκ τούτου, αμφίβολες θεολογικές προϋποθέσεις».

Υπενθύμισε ότι «ακόμη και αν η UOC προτιμά να έχει ένα καθεστώς που δεν είναι ούτε αυτόνομο ούτε αυτοκέφαλο, αλλά «αυτοδιοικούμενο και ανεξάρτητο», η Επιτροπή, ως κρατικό όργανο, «δεν έχει το δικαίωμα να κρίνει εάν αυτό είναι σύμφωνο με το εκκλησιαστικό δίκαιο και να συναγάγει συμπεράσματα από αυτό».

Ο Bremer τόνισε ότι όλες οι απαιτήσεις και οι οδηγίες του κράτους σχετικά με το τι ακριβώς έπρεπε να κάνει η UOC για να γίνει «αυτοκέφαλη» είναι «άμεση παραβίαση της ελευθερίας της θρησκείας», δεδομένου ότι «ένας κρατικός θεσμός δεν έχει το δικαίωμα να διατάξει μια μέθοδο οργάνωσης μιας θρησκευτικής κοινότητας».

Ο καθηγητής είναι βέβαιος ότι το DESS δεν λαμβάνει ουδέτερη θέση σχετικά με την ορθόδοξη εκκλησιολογία, πράγμα που σημαίνει ότι τα συμπεράσματά του στην περίπτωση αυτή είναι προκατειλημμένα. Σύμφωνα με τον Bremer, οι δηλώσεις των εμπειρογνωμόνων ότι «μια ανεξάρτητη εκκλησία χρειάζεται έναν τόμο» φαίνονται επίσης περίεργες, δεδομένου ότι η UOC-KP «υπήρχε στην Ουκρανία για περισσότερα από 25 χρόνια χωρίς τόμο, διεκδικούσε αυτοκεφαλία και ήταν σε πλήρη συμμόρφωση με την ουκρανική νομοθεσία».

Επισημαίνοντας ότι η UOC άλλαξε τη φόρμουλα του εορτασμού μετά τη Σύνοδο της Θεοφανίας, την οποία οι εμπειρογνώμονες δεν σημείωσαν στην έκθεσή τους, ο Γερμανός καθηγητής τόνισε ότι «ούτε μία Τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν αντιτίθεται στην απόφαση της UOC να ανοίξει ενορίες στο εξωτερικό» και οι ιερείς της UOC που ζουν και υπηρετούν εδώ στη Γερμανία επικοινωνούν με ιερείς και επισκόπους άλλων Ορθοδόξων Εκκλησιών. «Αυτό δεν θα είχε συμβεί αν οι ενορίες και οι ιερείς της UOC δεν θεωρούνταν νόμιμοι», δήλωσε ο Bremer.

Νομικό πρόβλημα
Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Münster υπενθύμισε ότι σύμφωνα με την ουκρανική νομοθεσία, η UOC είχε κάθε δικαίωμα να συμμετάσχει στη διαδικασία της θρησκευτικής εμπειρογνωμοσύνης. Πράγματι, ο κρατικός θεσμός κάλεσε την Εκκλησία να στείλει τον εκπρόσωπό της. Ωστόσο, η σύνθεση της Επιτροπής ήγειρε αντιρρήσεις από την UOC, στις οποίες DESS ουδόλως αντέδρασε. Επιπλέον, η Επιτροπή δέχθηκε ως αντικείμενο προς εξέταση δύο επιστολές του Προκαθημένου της UOC, οι οποίες συντάχθηκαν πριν γίνει γνωστό ότι η Επιτροπή θα συνέτασσε έκθεση. Έτσι, πιστεύει ο Bremer, είναι πιθανό τα συμπεράσματα της εξέτασης «να συντάχθηκαν κατά παράβαση της ουκρανικής νομοθεσίας».

Μετά την ανάλυση της έκθεσης της επιτροπής εμπειρογνωμόνων, ο καθηγητής Bremer κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το έγγραφο αυτό έχει σημαντικές ελλείψεις τόσο μεθοδολογικά όσο και πραγματικά. Σημείωσε ότι DESS «λαμβάνει υπόψη γεγονότα που μιλούν υπέρ ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος και αγνοεί άλλα» και «η αξιολόγηση είναι προκατειλημμένη και διαστρεβλώνει τα γεγονότα που δίνονται», χωρίς να δίνει «καμία απόδειξη προς την κατεύθυνση ότι η UOC εξακολουθεί να είναι μέρος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας».

Κατά συνέπεια, σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου του Münster, το συμπέρασμα της επιτροπής εμπειρογνωμόνων δεν μπορεί να θεωρηθεί ως επιβεβαίωση της εκκλησιαστικής-κανονικής σύνδεσης μεταξύ της UOC και της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και τα συμπεράσματά της «δεν είναι πειστικά».