Απομόνωση Αντωνίου των Σπηλαίων, τι πρέπει να ξέρουν αναζητούντες μοναχισμό

Τμήμα με πρόσωπο του Αντωνίου της εικόνας της Παναγίας των Σπηλαίων (Σβένσκ) με προσευχόμενους τους Θεοδόσιο και Αντώνιο των Σπηλαίων, Κίεβο, 13ος αιώνα. Η παλαιότερη επιζούσα εικόνα του Αγ. Αντωνίου. Φωτογραφία: wikipedia.org

23 Ιουλίου είναι η ημέρα της μνήμης του μεγάλου μοναχού Αντωνίου των Σπηλαίων. Στα μάτια των συγχρόνων μας ο μοναχισμός μοιάζει με απόδραση από τον κόσμο. Όμως, είναι πραγματικά έτσι;

Στην κοσμική ζωή η ματαιοδοξία, τα προβλήματα και οι πειρασμοί είναι αναρίθμητα, αλλά πίσω από τα τείχη του μοναστηριού μπορείτε να κρύψετε από όλα αυτά και να ζήσετε μια ζωή, αν όχι γαλήνια, τότε σίγουρα μετρημένη, με ελάχιστη ευθύνη και άγχος, έτσι περίπου οι απλοί άνθρωποι φαντάζονται την ειρηνική μοναστική ζωή. Από την άποψη του μέσου Ορθόδοξου, μοναστήρι είναι τόπος ειδικών κατορθωμάτων και έντονου πνευματικού πολέμου, όπου πηγαίνουν εκείνοι που θέλουν να αποκτήσουν ιδιαίτερη χάρη. Ωστόσο, αρκεί να διαβάσετε προσεκτικά το βίο οποιουδήποτε οσίου για να καταλάβετε ότι το νόημα δεν είναι καθόλου σε φυγή από τον κόσμο και ακόμη λιγότερο στην επιθυμία να αποκτήσετε κάτι.

Βίος 

Όσιος Αντώνιος του Σπηλαίων γεννήθηκε στα τέλη του 10ου αιώνα. Τάση για μοναχισμό ήταν εγγενής στον άγιο από νεαρή ηλικία. Αφιέρωσε τα παιδικά του χρόνια στη ζωή στο Άγιον Όρος, όπου, στην ουσία, σχηματίστηκε ως μοναχός. Έχοντας εγκαταλείψει, με την ευλογία του ηγουμένου, τον Άγιο Όρος, ο όσιος έφτασε στη Ρους. Δεν μπορούμε να πούμε ότι πριν από την εμφάνισή του δεν υπήρχε καθόλου μοναχισμός στο έδαφος του παλαιού ρωσικού κράτους. Μέχρι τον ερχομό του οσίου Αντωνίου στη Ρους υπήρχαν και οι μοναχοί και τα μοναστήρια. Ωστόσο, στον ασκητή, που σχηματίστηκε από την ασκητική παράδοση του Άθω, το καταστατικό των ήδη υπαρχόντων μοναστηριών δεν φαινόταν αρκετά αυστηρό.

Και εδώ δεν πρόκειται τόσο για τον ασκητισμό, αλλά για το γεγονός ότι η παράδοση που έχει μεγαλώσει και διαμορφώσει τον μοναχό γίνεται γι’ αυτόν αυτονόητη. Έτσι, ως φορέας μιας συγκεκριμένης παράδοσης, σε οποιαδήποτε άλλη ο μοναχός μπορεί να δει δυνητικά λιγότερο πνευματικό όφελος για τον εαυτό του. Αρκεί να θυμηθούμε τη σοβιετική εποχή, όταν, ως αποτέλεσμα του κλεισίματος των μοναστηριών, μοναχοί στην ιεροσύνη βρίσκονταν στις ενορίες και εισήγαγαν πολλά στοιχεία της παράδοσης των μοναστηριών τους στην αρκετά συνηθισμένη λειτουργική ζωή των ενοριακών ναών.

Ακόμα πριν από περίπου τριάντα χρόνια ήταν γνωστές κοινές ενοριακές εκκλησίες με αυστηρές θείες λειτουργίες σύμφωνα με καταστατικό, που αντικατοπτρίζανε τις παραδόσεις των Λαύρων του Κιέβου ή του Ποτσάεφ, της Ερήμου Γκλινσκ ή του μοναστηριού Πσκοφ Σπηλαίων, όπου έλαβαν κουρά οι ηγούμενοι αυτών των ναών.

Έτσι, μη βρισκόμενος μοναστήρι που να αρέσει στην καρδιά του, ο όσιος Αντώνιος επιλέγει ένα μικρό σπήλαιο στην απότομη όχθη του Δνείπερου, κατάλληλο για αυστηρή και σιωπηλή ζωή, όπου στο τέλος εγκαθίσταται. Με την πάροδο του χρόνου μαθαίνουν για τον ασκητή. Κάποιος έρχεται για συμβουλές, κάποιος ζητά προσευχές, ενώ κάποιος ψάχνει το ίδιο πράγμα, αναζητώντας το οποίο ο ίδιος ο όσιος Αντώνιος ήρθε στις απότομες πλαγιές του Δνείπερου.

Σύντομα, στον χώρο των κατορθωμάτων του οσίου, εμφανίζεται ολόκληρο μοναστήρι και ο άγιος, το κύριο πράγμα για το οποίο δεν ήταν να διοικεί τους πολυάριθμους αδελφούς, αλλά η σιωπή της προσευχής, βρίσκει για τον εαυτό του άλλη σπηλιά, όπου αποσύρεται και πάλι. Με την πάροδο του χρόνου, όπως και στο προηγούμενο μέρος, έρχονται νέοι μαθητές εκεί, και στο τέλος, την επιθυμητή και ήδη αιώνια απομόνωση με τον Θεό ο όσιος αποκτά μόνο μετά την ευλογημένη κοίμησή του.

Έτσι, με τα κόπια του αγίου ασκητή, εμφανίστηκε μοναστήρι, το οποίο σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε ένα από τα πνευματικά κέντρα της παλιάς Ρους και απέκτησε για τον ιδρυτή του τη δόξα του ιδρυτή ρουσικού μοναχισμού.

Προσπάθεια αρχή του παντός

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο όσιος Αντώνιος δεν έθεσε στόχο ίδρυση μοναστηριού ή σχηματισμού ανεξάρτητης μοναστηριακής παράδοσης στη Ρους. Ο ασκητής αναζητούσε το κατόρθωμα και βρήκε ευκαιρία για αυτόν. Ωστόσο, η πνευματική του εμπειρία, ο πλούτος της ψυχής και η ασκητική στάση κατάφεραν να προσελκύσουν πολλούς ανθρώπους σε αυτόν, καθένας από τους οποίους, χάρη στην εμπειρία της επικοινωνίας με τον μοναχό, ζωής μαζί του και φροντίδας του, κατάφερε επίσης να κοινωνήσει της ζωντανής ασκητικής παράδοσης, να ξεκινήσει ενεργά το δρόμο της μετάνοιας, να εμπλουτίσει τον εαυτό του πνευματικά.

Ωστόσο, μπορείτε να πάρετε οτιδήποτε μόνο από κάποιον που έχει ο ίδιος. Η τεράστια πνευματική εμπειρία του οσίου Αντωνίου ήταν το αποτέλεσμα της πνευματικής του ζωής, του ασκητισμού και των ηρωικών πράξεών του. Η αρχή του κατορθώματος τέθηκε από τη νεανική προσπάθεια του οσίου για τη μοναστική ζωή. Αυτή η τάση, και με κανέναν τρόπο απόδραση από τον κόσμο, ο φόβος των πειρασμών και των προβλημάτων ή η επιθυμία να αποφευχθεί οποιαδήποτε ευθύνη, καθοδηγεί τον άνθρωπο που έρχεται στο μοναστήρι με τη σωστή πνευματική τάξη.

Μην κάνει λάθος στον παραλήπτη, αποφεύγοντας προβλήματα

Φυσικά, σε όλους τους καιρούς στα μοναστήρια έρχονταν και αυτοί που ήθελαν να κρυφτούν από προβλήματα, βίωναν προσωπική τραγωδία, ή, με τα λόγια του Βλαντίμιρ Βισότσκι (Ρώσος ηθοποιός του κινηματογράφου, ποιητής, και μουσικός – συντ.), «δραπέτευε από τον εαυτό του όπως από την πανούκλα» ήρθαν στα μοναστήρια. Δεν είναι τυχαίο που οι κανόνες του κοινοβίου του μοναστηριού προβλέπουν μια μακρά περίοδο δοκιμασίας πριν ο άνθρωπος θεωρηθεί έτοιμος να ενταχθεί στις τάξεις των αδελφών του μοναστηριού.

Η μονότονη, γεμάτη κόπους και ταπεινοφροσύνη ζωή του δόκιμου αργά ή γρήγορα βοηθάει να συνέλθει και να ηρεμήσει ο καθένας που έρχεται στο μοναστήρι όχι από τη δίψα για τον Θεό και την επιθυμία για ασκητική ζωή, αλλά από προβλήματα, δράματα και αποτυχία στην κοσμική ζωή. Ως αποτέλεσμα, έχοντας ηρεμήσει, έχουν συνειδητοποιήσει ότι ο μοναχισμός είναι πέρα από τη δύναμή τους, καθώς και εκείνοι που έχουν κάνει λάθος στον παραλήπτη, επιστρέφουν στον κόσμο.

Παραμένουν μόνο εκείνοι...

Στο μοναστήρι παραμένουν μόνο εκείνοι που παραιτήθηκαν από τον κόσμο όχι λόγω έλλειψης εκπλήρωσης, αλλά ακριβώς το αντίθετο, επειδή έμαθαν, καταλάβαιναν και πέτυχαν. Αλλά στο τέλος ο κόσμος για αυτούς έχει εξαντλήσει τον εαυτό του και δεν χρειάζονται τίποτα εκτός από τον Θεό στη ζωή τους.

Παραμένουν επίσης εκείνοι που δεν έχουν έρθει απλώς αναζητώντας κατόρθωμα. Η επιθυμία για ασκητισμό, προσπάθεια για αυστηρό ασκητισμό, αγνόηση για οτιδήποτε δεν είναι πνευματική ζωή, –φιλοδοξίες που έχουν συχνά τα νεόφυτα, νέοι Χριστιανοί, ανώριμοι και άπειροι. Τέτοιοι άνθρωποι επίσης δεν μένουν σε μοναστήρια για πολύ. Μια γόνιμη επιθυμία για κατόρθωμα πρέπει να συνδέεται με την εμπειρία. Ας είναι αρχική και ατελής, αλλά σίγουρα με την προσωπική εμπειρία της προσπάθειας για τον Θεό και την ανταπόκριση του Θεού σε αυτήν την προσπάθεια. Εμπειρία της δράσης του Θεού στην ψυχή και στη ζωή του ανθρώπου.

Μόνο εκείνος την καρδιά του οποίου έχει ήδη αγγίξει ο Θεός, όπως ήταν και με τον όσιο Μοναχό Αντώνιο, είναι σε θέση να πραγματοποιήσει την προσπάθεια ασκητισμού όχι ως απόδραση από τον κόσμο για να αποκτήσει κάτι για την ψυχή, αλλά ως απόσυρση σε ένα περιβάλλον όπου υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες να μην τη χάσω.

Μην χάσουμε το δώρο του Θεού

Όλοι γνωρίζουμε με τι ειρήνη επισκέπτεται ο Κύριος την ψυχή του ανθρώπου που έχει μετανοήσει ειλικρινά στις αμαρτίες του ή, με ταπεινότητα, δέχθηκε τα Άγια Μυστήρια του Χριστού. Και ο καθένας από εμάς, δυστυχώς, επίσης γνωρίζει πόσο εύκολο είναι να χάσετε το δώρο του Θεού αμαρτάνοντας, επιδίδοντας στο πάθος, βυθίζοντας στη ματαιοδοξία.

Όταν ο άνθρωπος μαθαίνει να εκτιμά την παρουσία της χάρης στην ψυχή του, να εκτιμά το δώρο του Θεού και να αντιστέκεται σε οποιαδήποτε κλίση στην αμαρτία, ώστε να μην χάσει την πολύτιμη εμπειρία της επίσκεψης του Θεού, τότε θα είναι έτοιμος για πολλά, αν όχι για όλα, προκειμένου να διατηρήσει αυτό το δώρο μέσα του. Αυτό καθοδήγησε πολλούς ασκητές που εγκατέλειψαν τον κόσμο, πήγαν στις ερήμους και τα βουνά, αναζητώντας απομόνωση σε σπηλιές, ανάμεσα στα δάση και στις όχθες του ποταμού. Σίγουρα κέρδισαν πολλά και η ανεκτίμητη αξία της ασκητικής τους εμπειρίας εκτιμήθηκε από πολλούς οπαδούς και μαθητές. Αλλά η βάση ήταν πάντοτε αυτή η γεμάτη χάρης εμπειρία, από το φόβο να χάσει την οποία άνθρωπος αποφάσιζε να κάνει μοναχική, ασκητική ζωή με μετάνοια.

* * *

Πρέπει να θυμόμαστε ότι στο μοναστήρι δεν τρέχουν να κρυφτούν από προβλήματα και δυστυχίες, καθώς και δεν αναζητούν κάτι στο μοναχισμό που είναι εντελώς ξένο για την ψυχή. Τον κόσμο απαρνούνται συχνά εκείνοι που γνωρίζουν καλά τον κόσμο και που έχουν καλές προοπτικές σε αυτόν. Αφιερώνουν τη ζωή τους στο Θεό όχι αναζητώντας άγνωστη αγιότητα και χάρη, αλλά από την επιθυμία να μην χάσουν τη χάρη την οποία κατάφεραν να αποκτήσουν, επειδή φοβούνται να χάσουν αν και μικρή, αλλά ήδη υπάρχουσα εμπειρία της δράσης του Θεού στη ζωή και στην ψυχή, να βοηθήσει ο όσιος πατέρας μας Αντώνιος των Σπηλαίων σε όλους που επιθυμούν μοναχισμό!