Ήταν η UOC φιλορωσική; Η άποψη ενός ξένου

Η UOC ψάλλει δέηση στη Βλαντιμίρσκαγια Γκόρκα. Φωτογραφία: ΟΑΕ

Είμαι Λευκορώσος. Τώρα ζω και εργάζομαι στη Λιθουανία. Δεν είμαι μέλος της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Και στο Βίλνιους επισκέπτομαι μια κοινότητα που αναζητά προσέγγιση με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Η Επισκοπή Βίλνιους-Λιθουανίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας τη θεωρεί σχισματική επισκοπή. Δεν έχω κανένα κίνητρο να πάρω σκόπιμα θέση. Οι ομολογιακές και θρησκευτικές μου απόψεις δεν θα υποφέρουν καθόλου από κριτική άποψη της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ούτε από κριτική στάση απέναντι στους αντιπάλους της (την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας και άλλους).

Στην απάντηση για αυτήν τη δημοσίευση, μπορει δικαίως κανείς να μου παρατηρήσει: «Δεν σε αφορά αυτό εσένα!». Αλήθεια είναι, δεν με αφορά. Αλλά πιστεύω ότι ακριβώς για αυτόν τον λόγο είναι πολύτιμη μια άποψη του ανθρώπου που δεν βυθίζεται στον βρασμό της εσωτερικής ουκρανικής θρησκευτικής πολεμικής, που δεν είναι διεφθαρμένο από καμία από τις πλευρές της.

***

Στη μαζική συνείδηση κυκλοφορεί η άποψη ότι πριν από την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία στη σύγκρουση στα νοτιοανατολικά της Ουκρανίας υποστήριξε την πλευρά της Ρωσίας και του LDNR και μόνο ο πόλεμος την ανάγκασε να λάβει φιλοουκρανική πατριωτική θέση. Συνήθως, αυτή η άποψη της κριτικής της UOC υποστηρίζεται από παραδείγματα από τις δηλώσεις και τις ενέργειες μεμονωμένων ποιμένων και ιεραρχών της UOC. Ωστόσο, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι κάθε ενέργεια ή γνώμη ενός ιερέα ή επισκόπου δεν εκφράζει την επίσημη θέση της Εκκλησίας.

Για να μάθουμε την πραγματική επίσημη στάση της UOC στη σύγκρουση στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας, είναι λογικό να θυμηθούμε τη συνέντευξη του προσώπου που είναι εξουσιοδοτημένο να εκφράσει την επίσημη θέση της Εκκλησίας ως δημόσιου θεσμού - του προέδρου του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων (ΤΕΕΣ) της UOC, Μητροπολίτη Λουγκάν και Αλτσέφσκ Μητροφάν (τώρα αποβιώσαντος), που  δόθηκε στη δημοσίευση «Επιχειρήματα και γεγονότα» τον Απρίλιο του 2017. Το πλήρες κείμενο παρέχεται από την ιστοσελίδα της Ουκρανικής Εκκλησίας. Αυτό το γεγονός επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά: αυτό που είπε ο Βλαδίκα εγκρίθηκε από την ηγεσία της εκκλησίας.

Το απόσπασμα που μας ενδιαφέρει είναι έτσι:

« - Πολλές ομολογίες, ιδιαίτερα η UOC-KP και η UGCC, δηλώνουν συνεχώς ότι είναι μαζί με τον λαό μας. Η Εκκλησία σας κατηγορείται για συμπάθεια προς τη Ρωσία και είναι εναντίον του ουκρανικού λαού. Πώς θα σχολιάζατε τέτοιους ισχυρισμούς;

- Αυτές δεν είναι με ολόκληρο τον λαό μας, αλλά με ένα μέρος του ουκρανικού λαού. Βασικά, με το δυτικό τμήμα του ουκρανικού λαού. Στην Ανατολική και Νότια Ουκρανία, οι ενορίες τους είτε δεν υπάρχουν, είτε η παρουσία τους εκεί είναι ελάχιστη. Ενώ η UOC είναι πραγματικά με τον λαό της Ουκρανίας. Εξάλλου, κανείς στη χώρα μας δεν θα αρνηθεί το γεγονός ότι ο πληθυσμός της Κριμαίας και του Ντονμπάς είναι μέρος του λαού της Ουκρανίας. Ο λαός είναι διχασμένος από τον πόλεμο και την προπαγάνδα και αυτό επηρεάζει τη ζωή της Εκκλησίας.

Σήμερα, η Εκκλησία μας ζει και δρα σε τρία κοινωνικοπολιτικά πλαίσια: στο πλαίσιο του ουκρανικού κράτους, στο πλαίσιο της Κριμαίας και στο πλαίσιο του Ντονμπάς, το οποίο καίγεται στις φλόγες του πολέμου. Δεν υπάρχει πλέον ούτε μία ομολογία στην Ουκρανία που θα ήταν πλήρως παρούσα σε αυτές τις τρεις πραγματικότητες. Και αυτό εξηγεί τη θέση μας στα κύρια ζητήματα της κοινωνικοπολιτικής ύπαρξης της Ουκρανίας.

Προσπαθούν να εργαλειοποιήσουν την Εκκλησία μας, με άλλα λόγια, να την καταστήσουν εργαλείο στον πολιτικό ή ιδεολογικό αγώνα, να τη χρησιμοποιήσουν για τους δικούς τους σκοπούς, και τέτοιες προσπάθειες γίνονται από διαφορετικές πλευρές. Ωστόσο, η δουλειά της εκκλησίας είναι να υπηρετεί τον Θεό και τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το πού ζουν ή ποιες πολιτικές απόψεις έχουν. Οι πολιτικοί και οι άνθρωποι εκτός της Εκκλησίας δεν κατανοούν την αληθινή φύση της Εκκλησίας και γι' αυτό προσπαθούν να επιβάλουν τα δικά τους πρότυπα στην Εκκλησία.

- Είστε επικεφαλής της επισκοπής Λουχάνσκ, η οποία βρίσκεται σε μια από τις πιο δύσκολες περιοχές της Ουκρανίας σήμερα. Ποιες είναι οι διαθέσεις των ανθρώπων;

- Το πρώτο και σημαντικότερο πράγμα που θέλω να πω είναι ότι οι άνθρωποι που ζουν σε εδάφη που δεν ελέγχονται από την Ουκρανία δεν είναι εχθροί της Ουκρανίας, όπως τους αποκαλούσαν εδώ. Δεν είναι εναντίον της Ουκρανίας, είναι υπέρ της Ουκρανίας, αλλά υπέρ της Ουκρανίας που γνωρίζουν και θυμούνται πριν από τον πόλεμο. Για εκείνη την παγκόσμια Ουκρανία, όπου ο καθένας θα μπορούσε να μιλήσει ελεύθερα τη γλώσσα του, να διατηρήσει την ταυτότητά του, να ζήσει σύμφωνα με τις δικές του περιφερειακές αξίες. Πολλοί άνθρωποι εδώ μπορεί να μην θέλουν να το ακούσουν αυτό, αλλά αυτό πιστεύουν οι άνθρωποι εκεί στο Ντονμπάς. Οι άνθρωποι είναι πολύ κουρασμένοι από τον πόλεμο, οι άνθρωποι θέλουν απλώς ειρήνη.

- Πώς βλέπετε τη λύση στη στρατιωτική σύγκρουση στο Ντονμπάς;

- Το πρόβλημα με αυτόν τον πόλεμο αυτή τη στιγμή είναι ότι και από τις δύο πλευρές αυτός ο πόλεμος ιεροποιείται. Χύθηκε αίμα και από τις δύο πλευρές. Το μόνο πράγμα που νομίζω ότι μπορεί να βοηθήσει να ξεπεραστεί αυτή η εχθρότητα και ο διχασμός είναι η συγχώρεση. Αμοιβαία συγχώρεση. Και αν είναι η συγχώρεση τότε είναι μια ηθική κατηγορία που εμπίπτει στην αρμοδιότητα της Εκκλησίας. Μάλλον θα πω σκληρά λόγια, αλλά θα πω. Ηθικά, το Ντονμπάς θα πρέπει να ζητήσει συγχώρεση από το Κίεβο και το Κίεβο, με τη σειρά του, από το Ντονμπάς. Χωρίς όρους, χωρίς δικαιολογίες, χωρίς αποδείξεις για την αθωότητά τους. Τα παιδιά, οι αδελφοί, οι αδελφές, οι μητέρες και οι σύζυγοι που σκοτώθηκαν και από τις δύο πλευρές δεν μπορούν να επιστραφούν και επομένως, αντί να ζουν με αμοιβαίο μίσος και κακία, είναι καλύτερο να βρούμε τη δύναμη να συγχωρήσουν. Και οι δύο πλευρές. Άλλωστε, αυτό μας διδάσκει ο ίδιος ο Κύριος Ιησούς Χριστός. «Και χάρισέ μας τα χρέη των αμαρτιών μας, όπως κι εμείς τα χαρίζουμε στους δικούς μας οφειλέτες», λέμε στην Κυριακή Προσευχή. Η συγχώρεση πρέπει να είναι άνευ όρων. Και να ξεκινήσουμε τη μελλοντική μας ζωή μαζί από το μηδέν».

Όπως είναι σαφές, πρώτον, η Ουκρανική Εκκλησία γνώριζε ότι ενώνει ενορίες που ζουν σε τρεις διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές πραγματικότητες: μία στα εδάφη που ελέγχονται από το Κίεβο, μια άλλη στα εδάφη του λεγόμενου LDNR, μια τρίτη στην Κριμαία.

Δεύτερον, αξίζει να σημειωθεί ότι η Ουκρανική Εκκλησία, σε αντίθεση με τη ρωσική θέση και προπαγάνδα, θεωρούσε τους πιστούς της Κριμαίας ενορίτες της και μέρος του ουκρανικού λαού.

Για άλλη μια φορά: «Εξάλλου, κανείς στη χώρα μας δεν θα αρνηθεί το γεγονός ότι ο πληθυσμός της Κριμαίας και του Ντονμπάς είναι μέρος του λαού της Ουκρανίας».

Τονίζουμε ότι αυτές οι θέσεις εκφράστηκαν το 2017 από τον κυβερνώντα επίσκοπο της επισκοπής Λουχάνσκ που κατελήφθη από φιλορωσικές δυνάμεις.

Τρίτον, η UOC θεωρεί επίσης τους κατοίκους των αυτονομιστικών δημοκρατιών ενορίτες της και επίσης μέρος του λαού της Ουκρανίας.

Στις συνθήκες εσωτερικής κοινωνικοπολιτικής διαίρεσης των ενοριτών, η οποία δεν έχει καμία σχέση με ζητήματα πίστης και κανονικής ενότητας, η Ουκρανική Εκκλησία αποφάσισε να παραμείνει ανοιχτή σε όλους τους πιστούς, ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές τους προτιμήσεις, λαμβάνοντας μια συνεπή θέση ειρήνευσης.

Αυτό εκφράστηκε στο γεγονός ότι:

1) η UOC απηύθυνε έκκληση και στις δύο πλευρές να σταματήσουν την ένοπλη σύγκρουση υπέρ μιας διπλωματικής λύσης στη σύγκρουση.

«Η Εκκλησία μας κάλεσε και συνεχίζει να καλεί τους ανθρώπους και στις δύο πλευρές της στρατιωτικής σύγκρουσης να θυμούνται ότι είμαστε όλοι παιδιά ενός Θεού και ο Κύριος μας δημιούργησε όχι για εχθρότητα ή δολοφονία, αλλά για μια ζωή αγάπης για τον Θεό και ο ένας για τον άλλον», δήλωσε, για παράδειγμα, ο Προκαθήμενος της UOC, ο Μακαριώτατος Μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας κ.κ. Ονούφριος σε επίσημη ομιλία την 1η Αυγούστου 2020.

2) η UOC τίμησε με προσευχή τους πεσόντες στρατιώτες και τα ειρηνικά θύματα όχι μόνο από τους φιλορώσους, αλλά και από τις δύο πλευρές της σύγκρουσης.

«Ο Μητροπολίτης Κριβίι Ρίγ και Νικόπολης κ.κ. Εφραίμ τέλεσε τη Θεία Λειτουργία στην Εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο Κριβίι Ρίγ . Σύμφωνα με την επισκοπή, με αφορμή την Ημέρα Πένθους για τους Νεκρούς στη ζώνη της αντιτρομοκρατικής επιχείρησης, ο κυβερνών Επίσκοπος προσευχήθηκε για την αιώνια ανάπαυση των ψυχών των Ορθοδόξων στρατιωτών που πέθαναν στη ζώνη ATO.

Στην επιμελή εκτενή, ο Σεβασμιώτατος προσευχήθηκε για την ενότητα της Αγίας Ορθοδοξίας, καθώς και για τη συμφιλίωση των αντιμαχόμενων στην Πατρίδα μας. Ο αρχιεπίσκοπος προσέφερε επίσης μια προσευχή στον Κύριο για τους στρατιώτες και τα μέλη των εθελοντικών σχηματισμών που πέθαναν στον αγώνα για την ανεξαρτησία, την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας».

3) η UOC παρείχε φιλανθρωπική βοήθεια ανεξάρτητα από την πλευρά της σύγκρουσης στην οποία βρίσκονταν οι άποροι·

«Το 2015, σύμφωνα με το Συνοδικό Τμήμα Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Θεμάτων, οι προσπάθειες των πιστών διαφορετικών επισκοπών της UOC έστειλαν 3850 τόνους ανθρωπιστικής βοήθειας αξίας τουλάχιστον 33,7 εκατομμυρίων UAH στην Ανατολή για αμάχους. Περίπου 130.000 κάτοικοι των περιοχών Ντονέτσκ και Λουχάνσκ έλαβαν αυτή τη βοήθεια», δήλωσε ο Προκαθήμενος της UOC.

Παράλληλα, σημειώθηκε ότι συγκεντρώθηκαν 1366 τόνοι ανθρωπιστικής βοήθειας αξίας τουλάχιστον 5,5 εκατομμυρίων εθνικού νομίσματος για τους στρατιώτες των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας. «Ποικίλη βοήθεια παρέχεται επίσης σε στρατιώτες σε νοσοκομεία και νοσοκομεία», δήλωσε ο Μακαριώτατος Μητροπολίτης κ.κ. Ονούφριος. «Κατά τη διάρκεια του περσινού έτους, περίπου 320 τόνοι φαρμάκων και ιατρικού εξοπλισμού έχουν δωριστεί για τη θεραπεία των τραυματιών».

«Τα τελευταία δύο χρόνια, παρέχεται επίσης τακτική ανθρωπιστική βοήθεια σε εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα από τις ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας. Για αυτούς, οι πιστοί της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας συγκέντρωσαν 1304 τόνους ανθρωπιστικής βοήθειας συνολικού ύψους 5,7 εκατομμυρίων UAH». («Ο Μακαριώτατος Μητροπολίτης κ.κ. Ονούφριος μίλησε για την ανθρωπιστική βοήθεια της Εκκλησίας προς τον άμαχο πληθυσμό του Ντονμπάς και τον ουκρανικό στρατό» – δημοσίευση στην ιστοσελίδα της UOC στις 04.02.2016)

Για να αποδείξουν ότι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία υιοθετεί μια αντιπατριωτική φιλορωσική θέση, οι επικριτές αποσύρθηκαν μονόπλευρα και απέσυραν μόνο εκείνα τα γεγονότα που σχετίζονται με την ανθρωπιστική υποστήριξη της UOC για τους κατοίκους του LDNR ή προσευχές για θύματα στο πλευρό των αυτονομιστών.

Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι

όλα αυτά τα χρόνια, η επίσημη ρητορική της UOC δεν υποστήριξε ποτέ την παραβίαση της κρατικής ακεραιότητας της Ουκρανίας. Αντίθετα, υποστήριξε την ιδέα της ενότητας και της ακεραιότητας της χώρας μέσω της συμφιλίωσης ενός λαού διχασμένου από προπαγάνδα και ένοπλες ενέργειες.

«Ο λαός είναι διχασμένος από τον πόλεμο και την προπαγάνδα», δήλωσε ο αποθανών επίσκοπος της επισκοπής Λουχάνσκ σε συνέντευξή του που παραθέσαμε. Και τελειώνει με το γεγονός ότι για να τερματίσουμε τη σύγκρουση, πρέπει να συγχωρήσουμε ο ένας τον άλλον «και να ξεκινήσουμε την περαιτέρω ζωή μας μαζί από το μηδέν».

Τον Μάιο του 2016, σε συνέντευξή του στην ηλεκτρονική έκδοση Radio Liberty, ο Πρωθιερέας Mykola Danilevich, Αναπληρωτής Πρόεδρος του ΤΕΕΣ της UOC, περιέγραψε με σαφήνεια τη φιλοουκρανική πατριωτική θέση της UOC:

«Η επίσημη θέση της εκκλησίας μας αντικατοπτρίζεται στις δηλώσεις της Ιεράς Συνόδου. Αυτή η θέση είναι ότι η UOC υποστηρίζει την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Αν μεταφραστεί από τη διπλωματική γλώσσα σε απλή γλώσσα, αυτό σημαίνει ότι θεωρούμε ότι τόσο η Κριμαία όσο και το Ντονμπάς είναι τα εδάφη της Ουκρανίας. Και ο ίδιος ο Μητροπολίτης κ.κ. Ονούφριος, ιδιαίτερα στη Σύνοδο των Επισκόπων της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας, είπε στην ομιλία του ότι είμαστε κατά των αποσχιστικών τάσεων».

Τι έχει αλλάξει λοιπόν στην επίσημη θέση της UOC σχετικά με μια ρωσική εισβολή πλήρους κλίμακας σε σύγκριση με τη ρητορική σχετικά με τον εμφύλιο πόλεμο που πυροδοτήθηκε από τη Ρωσία και υποστηρίχθηκε από τη Ρωσία που ξέσπασε το 2014; (Εκτός από την αλλαγή στάσης απέναντι στο Πατριαρχείο Μόσχας, αυτό είναι ένα ξεχωριστό θέμα.)

Πρώτα απ 'όλα, από τις πρώτες ημέρες της εισβολής, η UOC έδωσε μια σαφή ηθική εκτίμηση για το ποιος είναι το θύμα και ποιος είναι ο επιτιθέμενος.

Προηγουμένως, απέφευγε τέτοιες εκτιμήσεις, δεδομένου ότι και στις δύο πλευρές της σύγκρουσης, οι ενορίτες και οι κληρικοί της έχουν διαφορετικές ιδέες για τις διαδικασίες που πυροδότησαν τα γεγονότα του 2014.

«Η καταστροφή χτύπησε. Προς μεγάλη λύπη, η Ρωσία ξεκίνησε στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Ουκρανίας. Υπερασπιζόμενοι την κυριαρχία και την ακεραιότητα της Ουκρανίας, απευθύνουμε έκκληση στον Πρόεδρο της Ρωσίας και σας ζητούμε να σταματήσετε αμέσως τον αδελφοκτόνο πόλεμο. Ο ουκρανικός και ο ρωσικός λαός βγήκαν από την κολυμβήθρα του Δνείπερου και ο πόλεμος μεταξύ αυτών των λαών είναι μια επανάληψη της αμαρτίας του Κάιν, ο οποίος σκότωσε τον ίδιο του τον αδελφό από φθόνο. Ένας τέτοιος πόλεμος δεν έχει καμία δικαιολογία ούτε στον Θεό ούτε στους ανθρώπους». (Χαιρετισμός του Μακαριωτάτου Μητροπολίτη κ.κ. Ονούφριου προς τους πιστούς και τους πολίτες της Ουκρανίας, 24.02.2022)

Δεύτερον, οι προσευχές για τη νίκη του ουκρανικού στρατού, τον οποίο η Ουκρανική Εκκλησία ευλογεί ως υπερασπιστή της πατρίδας, έχουν προστεθεί στις προσευχές για ειρήνη στην ουκρανική γη.

«Την 1η Μαρτίου 2022, στην Ιερά Εκκλησία Προστασίας του Λουτσκ, προσευχήθηκαν για τη νίκη του ουκρανικού στρατού στον πόλεμο με τη Ρωσική Ομοσπονδία... Κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας, προσφέρθηκαν ειδικές ικεσίες και προσευχές για το τέλος του πολέμου και τον πολύπαθο ουκρανικό λαό». («Οι Αρχιεπίσκοποι προσευχήθηκαν για τη βοήθεια των Ουκρανών Λαϊκών Μαρτύρων στη Ρωσική Ομοσπονδία» – δημοσίευση στην επίσημη ιστοσελίδα της Επισκοπής Βόλυν της UOC).

Το δεύτερο προκύπτει από το πρώτο. Πριν από την εισβολή του 2022, δεν υπήρχαν αυτονόητοι δείκτες για το ποιος είναι το θύμα και ποιος είναι ο επιτιθέμενος. Υπήρχαν πάρα πολλές αποχρώσεις, γεγονότα και αμοιβαίες προκλήσεις. Στο τέλος, οι άνθρωποι πολέμησαν στο πλευρό του LDNR, το οποίο η UOC θεωρούσε επίσης παιδί της και μέρος του ουκρανικού λαού. Ως εκ τούτου, και υπό τις προηγούμενες συνθήκες, απηύθυνα έκκληση για συμφιλίωση και στις δύο πλευρές.

Αλλά μετά την ανοιχτή παράνομη διέλευση των συνόρων της Ουκρανίας από τα ρωσικά στρατεύματα, μια κρίση για το ποιος είναι το θύμα και ποιος είναι ο επιτιθέμενος έγινε δυνατή χωρίς την παρουσία ορισμένων πολιτικών προτιμήσεων. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η ειρηνευτική δύναμη έχει το ηθικό δικαίωμα να καλέσει μόνο τον επιτιθέμενο να σταματήσει. Εξάλλου, το να ζητάμε τον τερματισμό της αντίστασης κάποιου που σκοτώνεται, ληστεύεται ή βιάζεται είναι ανήθικο.

Συμπεράσματα

1. Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία από το 2014 μέχρι σήμερα κατέχει φιλοουκρανική πατριωτική θέση. Ειδικότερα, υποστηρίζει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και την ενότητα του ουκρανικού λαού, συμπεριλαμβανομένων των κατοίκων της Κριμαίας και του LDNR.

2. Η κατευθυντήρια αρχή της UOC από το 2014 μέχρι σήμερα παραμένει συνεπής διατήρηση της ειρήνης. Οι αλλαγές στην επίσημη ρητορική δεν συνδέονται με προδοσία της προηγούμενης αρχής, αλλά με αλλαγή των εξωτερικών συνθηκών, η οποία απαιτούσε νέες αντιδράσεις προκειμένου να παραμείνει πιστή στην προηγούμενη αρχή διατήρησης της ειρήνης.

Είναι προφανές ότι το κράτος, το οποίο βρίσκεται σε πόλεμο με έναν εξωτερικό επιτιθέμενο, ενδιαφέρεται περισσότερο από ποτέ να παγώσει τις εσωτερικές διαφωνίες και να εδραιώσει την κοινωνία. Προχωρώντας από αυτό, από το εξωτερικό φαίνεται να είναι ένα είδος ανατρεπτικών, αντιουκρανικών ενεργειών δυνάμεων που προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα εσωτερικό σχίσμα, οργανώνοντας μια πλήρη δίωξη της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, μέχρι την υποβολή προτάσεων για την αντιπροσωπεία της.

Στην πραγματικότητα, η UOC είναι η πολυπληθέστερη ορθόδοξη ομολογία στην Ουκρανία με μια εντελώς φιλοουκρανική πατριωτική θέση και πρακτικές δραστηριότητες. Χρειάζεται η Ουκρανία έναν εσωτερικό πόλεμο με μία από τις μεγαλύτερες πατριωτικές δυνάμεις στο εσωτερικό της χώρας απέναντι στην εξωτερική επιθετικότητα; Το ερώτημα, νομίζω, είναι ρητορικό. Το ερώτημα ποιος το χρειάζεται, το αφήνω ανοιχτό.