Υπηρετώντας αυτοκρατορίες: που θα οδηγήσουν το Φανάρι οι νέοι προστάτες

Το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης σε όλη την ιστορία του αναζητούσε ισχυρούς κοσμικούς προστάτες. Φωτογραφία: ΕΟΔ

Η συνάντηση του επικεφαλής του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών Μάικ Πομπέο με τον επικεφαλής της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας Επιφάνιο Ντουμένκο στο Κίεβο, καθώς και η επιδεικτική υποστήριξη αυτής της δομής από τους Αμερικανούς μας κάνουν να μιλάμε για ένα φαινόμενο το οποίο, με την πρώτη ματιά, δεν συνδέεται με αυτή τη συνάντηση. Φυσικά, όλοι καταλαβαίνουμε ότι το ενδιαφέρον του Στέιτ Ντιπάρτμεντ στο έργο της ΟCU οφείλεται κυρίως στον «αντιρωσικό» χαρακτήρα αυτής της θρησκευτικής δομής και προφανώς εντάσσεται στον παγκόσμιο αγώνα των ΗΠΑ με τον κύριο ανταγωνιστή του στη διεθνή σκηνή. Υπάρχει όμως και ένα άλλο βαθύτερο στρώμα στις σχέσεις μεταξύ του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και της ΟCU, οι οποίες είναι ήδη πολύ στενές.

Γνωρίζουμε ότι η νέα Ουκρανική «Εκκλησία» είναι η υποτελής δομή του Φαναρίου. Αυτή η υποτέλεια δεν αποτελεί μυστικό για κανένα. Αναγράφεται σαφώς στον διαβόητο Τόμο Αυτοκεφαλίας και είναι σαφώς ορατή στις καθημερινές σχέσεις της ΟCU με το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Και είναι αδύνατο να εξεταστούν οι σχέσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ με την ΟCU χωρίς να αναφερθούν οι στενές σχέσεις με τις ΗΠΑ του ίδιου του Οικουμενικού Θρόνου.

Θα εξετάσουμε τα χαρακτηριστικά της ψυχολογίας της Εκκλησίας, η οποία ισχυρίζεται ότι είναι η Κεφαλή της Ορθοδοξίας. Της Εκκλησίας, η οποία δημιουργήθηκε στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας ως «αυλική», δημιούργησε το μεγαλείο της σε στενή σχέση με την αυτοκρατορική δύναμη και ακόμα και μετά την κατάρρευση της αυτοκρατορίας δεν έχασε την παράδοξη ψυχολογία.

Το παράδοξο είναι ότι ο «Οικουμενικός Θρόνος» είναι σίγουρος για την ανωτερότητά του έναντι των άλλων Εκκλησιών και ταυτόχρονα αναζητά απεγνωσμένα έναν καινούργιο «αυτοκράτορα», μια δύναμη που θα του δώσει βάση να υλοποιήσει αυτή την ανωτερότητα στη ζωή.

Η γέννηση του μεγαλείου

Η Κωνσταντινούπολη έγινε ένα μεγάλο εκκλησιαστικό κέντρο τον 4ο αιώνα, αφού ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Μέγας έδωσε προσοχή σε μια μικρή επαρχιακή πόλη του Βυζαντίου, καθιστώντας την πρωτεύουσά του. Η εγγύτητα στην εξουσία, βεβαίως, εγγυάται επιρροή, αλλά υποχρεώνει ταυτόχρονα.

Η γειτνίαση στην αυτοκρατορική αυλή σε όλη την ιστορία της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης υποχρέωνε τους προκαθημένους της να επικεντρώνονται στις απόψεις, τις επιθυμίες και τα συμφέροντα του αυτοκράτορα. Και οι πατριάρχες επικεντρώνονται. Συχνά ομολογώντας τον Αρειανισμό, αν στο θρόνο ήταν ο αυτοκράτορας που συμπαθούσε τους Αρειανιστές, ή υποστηρίζοντας τους εικονομάχες, αν ο αυτοκράτορας το εμφύτευε.

Τι αξίζει ο Πατριάρχης Σέργιος, ο οποίος διατύπωσε το μονοφυλετικό δόγμα για να ευχαριστήσει τον αυτοκράτορα Ηράκλειο, ο οποίος προσπάθησε να εξομαλύνει τις δογματικές αντιφάσεις με τους Μονοφυλετές της Αιγύπτου.

Οι αυτοκράτορες επέβαλαν τη θέλησή τους στους πατριάρχες, οι αυτοκράτορες άλλαζαν τους πατριάρχες όπως ήθελαν. Ας θυμηθούμε έστω την ιστορία των πατριαρχών Ιγνατίου και Φωτίου, οι οποίοι διαδέχθηκαν ο ένας τον άλλον πολλές φορές στην έδρα κατά τη διάρκεια ολόκληρου του δεύτερου μισού του 9ου αιώνα, ανάλογα με το ποιον ήθελαν να δουν ως πατριάρχη στην αυλή: πρώτα τον ατυχή αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ’ Μέθυσος και στη συνέχεια τον ιπποκόμο που έγινε αυτοκράτορα Βασίλειο Α΄ ὁ Μακεδών.

Η γειτνίαση στην αυτοκρατορική αυλή σε όλη την ιστορία της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης υποχρέωνε τους προκαθημένους της να επικεντρώνονται στις απόψεις, τις επιθυμίες και τα συμφέροντα του αυτοκράτορα.

Αν οι αυτοκράτορες ήθελαν ένωση με τη Ρώμη, οι πατριάρχες συμφωνούσαν με την ένωση και αν ο πατριάρχης ξαφνικά έδειχνε να έχει δική του γνώμη, όπως ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος ή ο Μιχαήλ Κηρουλάριος, τότε ο ατίθασος προκαθήμενος είχε κάθε ευκαιρία να αποκηρυχτεί και να πεθάνει κάπου στην εξορία στην Αρμενία ή στο πλοίο στο δρόμο προς την εξορία.

Για χάρη της αλήθειας, αξίζει να σημειωθεί ότι όχι όλοι οι προκαθήμενοι της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης ήταν οπορτουνιστές, που ενεργούσαν αποκλειστικά με εντολή του βυζαντινού αυτοκράτορα. Η ιστορία της μητροπολιτικής έδρας γνωρίζει πολλούς αξιόλογους ανθρώπους που ηγούταν την Εκκλησία σε διαφορετικούς καιρούς. Υπάρχουν πολλοί άγιοι μεταξύ τους.

Ωστόσο, ακόμη και οι άγιοι δεν έβλεπαν πάντοτε την ανάγκη να καταπολεμηθεί η συνήθης κατάσταση των πραγμάτων στην αυτοκρατορική πρωτεύουσα, ειδικά όταν ο αυτοκράτορας και ο πατριάρχης, όπως λένε, έπνεαν τον ίδιο αέρα.

Ο ίδιος ο Γρηγόριος ο Θεολόγος κατέλαβε της Έδρα της Κωνσταντινούπολης κατόπιν άμεσου αιτήματος του αυτοκράτορα Θεοδόσιου Μεγάλου. Από τη μια πλευρά, η βοήθεια του αυτοκράτορα συνέβαλε πολύ στην επιτυχία της δραστηριότητας του αγίου στην πόλη, όπου οι Ορθόδοξοι στην αρχή δεν είχα χώρο να συγκεντρωθούν, εκτός από έναν μόνο ναό έξω. Από την άλλη πλευρά, η ίδια βοήθεια αργότερα έγινε πρόσχημα για να κατηγορηθεί ο άγιος ότι κατέλαβε παράνομα την έδρα.

Η Ρους ως αντικαταστάτης των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων

Η κατάσταση θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά με την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453, αλλά, δυστυχώς, οι παραδόσεις που διαμορφώθηκαν για περισσότερο από χίλια χρόνια αποδείχθηκαν ισχυρότερες από την πολιτική κατάσταση. Και αν η αιώνια ανεξαρτησία των προκαθημένων της Κωνσταντινούπολης φάνηκε χρήσιμη στο σχηματισμό των σχέσεων με την Οθωμανικό Αυτοκρατορία, σε αναζήτηση εισόδημα και οφελών, οι πρώην αυλικοί πατριάρχες έστρεψαν τα μάτια προς κάποτε φωτισμένη από τους Έλληνες, πλούσια και σταδιακά κερδευόμενη πολιτικό βάρος Ρωσία.

Οι πατριάρχες της Κωνσταντινούπολης ζητούσαν ελεημοσύνη στη Ρωσία σε τακτική βάση. Σύμφωνα με το σοβαρό εκκλησιαστικό ιστορικό Αντώνιο Καρτασόφ, το ποσό της ετήσιας βοήθειας από τη Μόσχα μετά την κατάρρευση της αυτοκρατορίας ήταν περίπου 500 χρυσά ρούβλια. Ακόμη και μια τέτοια εκδήλωση εποχής, όπως η προσωπική επίσκεψη στη Μόσχα του Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Ιερεμία Β’ το 1588, είχε ως σκοπό την αναπλήρωση του πατριαρχικού ταμείου. Επειδή η πατριαρχία, η οποία λίγο πριν εκδιώχθηκε από τους Τούρκους από τον καθεδρικό ναό και τα μοναστήρια της, χρειαζόταν απεγνωσμένα χρήματα, τα οποία θα μπορούσε να πάρει μόνο από τη Ρωσία.

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η φιλία των Πατριαρχών της Κωνσταντινούπολης με τη Μόσχα ήταν ισχυρή, μακροχρόνια και καρποφόρα. Μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα, όταν η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 μετέτρεψε την κάποτε ισχυρή αυτοκρατορία σε μια φτωχή χώρα με αιμοδιψείς κυβερνήτες και συστηματικά καταστρεφόμενη Εκκλησία.

Φλερτάρισμα με τους Μπολσεβίκους

Η επόμενη απότομη αναστροφή της ιστορίας δεν βρήκε το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης απροετοίμαστο. Χρησιμοποιώντας την αβοήθητη κατάσταση της Ρωσικής Εκκλησίας η οποία βρέθηκε στα πρόθυρα της επιβίωσης, οι πρόσφατοι φίλοι το 1922 χωρίς σκιά αμηχανίας αναγνώρισαν την ανακαινισμένη Ανώτατη Εκκλησιαστική Διοίκηση ως τη μόνη κανονική εκκλησιαστική αρχή στη Ρωσία. Ένα χρόνο αργότερα δήλωσαν αξιώσεις στη διάδοση της δικαιοδοσίας τους σε ολόκληρη την ορθόδοξη διασπορά.

Ταυτόχρονα, η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης άρχισε να ψάχνει για άλλη αυτοκρατορία, τα συμφέροντά της οποίας, με ετοιμότητα και όχι χωρίς όφελος για τον εαυτό της, θα μπορούσε να εξυπηρετήσει. Αξίζει να εκπλαγεί κανείς ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση η επιλογή έπεσε στις Ηνωμένες Πολιτείες; Οι παραδόσεις μιας μακράς, ισχυρής και αμοιβαία ωφέλιμης φιλίας στο αρχαίο Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης είναι ισχυρές.

Χρησιμοποιώντας την αβοήθητη κατάσταση της Ρωσικής Εκκλησίας η οποία βρέθηκε στα πρόθυρα της επιβίωσης, οι φαναριώτες χωρίς σκιά αμηχανίας αναγνώρισαν τους ανακαινιστές ως τη μόνη κανονική εκκλησιαστική αρχή στη Ρωσία.

Και ήδη από το 1948 η διοίκηση του Προέδρου Τρούμαν με τα χέρια των τουρκικών και ελληνικών αρχών, διενήργησε ολόκληρη επιχείρηση για να αντικαταστήσει τον Πατριάρχη Μάξιμο, που δεν βόλευε την Αμερική, στον Αμερικανό Αρχιεπίσκοπο Αθηναγόρα, ο οποίος τρεις χρόνια μετά την εκλογή ήδη δήλωσε ανοιχτά στον Τύπο ότι «ως ακρογωνιαίο λίθο της δραστηριότητάς του ως πατριάρχης βλέπει την προώθηση των αμερικανικών ιδεωδών», ενώ ο ίδιος «θα ζει και θα κηρύσσει αμερικανικά ιδεώδη».

Ο Γενικός Πρόξενος των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη Ρόμπερτ Μακάτι ήταν τόσο αμήχανος από την ειλικρινή υπέρ αμερικανική ρητορεία του πατριάρχη που έγραψε γι’ αυτό στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ: «Η έκφραση του θαυμασμού του για τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μερικές φορές τόσο υπερβολική που μου έφερνε σχεδόν αμηχανία. Δεν θα μπορούσα να ξεφύγω από την αίσθηση ότι αν οι απόψεις του ως Τούρκου πολίτη εκφράζονταν εξίσου ανοιχτά σε μη Αμερικανούς, θα τον βαφτίζανε αμέσως ένα άτομο σαν επαγγελματικό εκπρόσωπο των αμερικανών συμφερόντων, η επιρροή του στην Τουρκία και μεταξύ των Ορθοδόξων θα μειωνόταν αντίστοιχα και κάποιος θα θεωρούσε τα σχόλιά του ως απλή εκπομπή αμερικανικής προπαγάνδας».

Αμφισβητούμενος Χριστιανισμός του νέου προστάτη του Οικουμενικού Θρόνου

Τώρα, μισό αιώνα αργότερα, βλέπουμε την ειλικρινή συνεργασία της ιεραρχίας του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης με το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών. Η σύνταξη του άρθρου δεν προϋποθέτει την απαρίθμηση των πολυάριθμων γεγονότων των συναντήσεων και της αμοιβαίας υποστήριξης εκπροσώπων Φαναρίου και ανώτερων αξιωματούχων των ΗΠΑ. Υπάρχουν πάρα πολλά από αυτά τόσο στην ΕΟΔ όσο και σε άλλους ειδησεογραφικούς πόρους, βασικά, δεν τα κρύβει κανείς.

Και στις σχέσεις μεταξύ της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης και του σημερινού ηγεμόνα της παγκόσμιας πολιτικής, όλα είναι όπως τους προηγούμενους αιώνες: μη ανεξαρτησία στις αποφάσεις, εξυπηρέτηση των συμφερόντων ισχυρού προστάτη, υπερβολικές φιλοδοξίες, προδοσία, κυνισμός...

Ένα μόνο πράγμα ξεχωρίζει σοβαρά την τρέχουσα κατάσταση από όλες τις προηγούμενες. Παλαιότερα, όλα τα κράτη, τα συμφέροντα των οποίων εξυπηρετούσε σε ένα ή άλλο βαθμό και την βοήθεια των οποίων χρησιμοποιούσε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ήταν χριστιανικά: η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, το Πριγκιπάτο της Μόσχας, η Ρωσική Αυτοκρατορία... Ακόμη και οι ΗΠΑ στην «χρυσή εποχή» του 1945-1973, παρά την επιθετική εξωτερική πολιτική, ρατσισμό και σεξουαλική επανάσταση, ήταν, ωστόσο, κράτος με βαθιές χριστιανικές παραδόσεις και ισχυρές ηθικές αρχές.

Όμως τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε εισέλθει σε νέα εποχή – μεταχριστιανική. Στην πρώτη γραμμή της σύγχρονης μεταχριστιανικής κοινωνίας σήμερα είναι ακριβώς οι Ηνωμένες Πολιτείες. Παθολογική ανεκτικότητα, επιθετική επιβολή της ιδεολογίας της κοινότητας των ΛΟΑΤ, η επιθυμία να καταστραφεί ο θεσμός της οικογένειας με την παραδοσιακή του έννοια, οι θρησκευτικές διακρίσεις, η υποτίμηση της θρησκείας ως τέτοιας – αυτές είναι οι «αξίες» που η Αμερική προωθεί ενεργά σε όλο τον κόσμο.

Στις σχέσεις μεταξύ της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης και του σημερινού ηγεμόνα της παγκόσμιας πολιτικής, όλα είναι όπως τους προηγούμενους αιώνες: μη ανεξαρτησία στις αποφάσεις, εξυπηρέτηση των συμφερόντων ισχυρού προστάτη, υπερβολικές φιλοδοξίες, προδοσία, κυνισμός...

Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων των ΗΠΑ; Τι θα κοστίσει στον Ορθόδοξο κόσμο το φλερτάρισμα του «πρώτο μεταξύ ίσων», που πιστεύει ότι είναι «πρώτος χωρίς ίσους», μπροστά από σαφώς αντιχριστιανικές δυνάμεις; Τι μπορεί να αντιταχθεί στις βλαβερές διαδικασίες στη Παγκόσμια Ορθοδοξία από υγιείς εκκλησιαστικές δυνάμεις που δεν υπέκυψαν στην επιρροή του Πατριάρχη Βαρθολομαίου; Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης δεν ανησυχεί καν για αυτά τα θέματα.

Τελείως μάταια ωστόσο. Η ιστορία της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης έχει αποδείξει πολλές φορές: η εξάρτηση από τις πολιτικές δυνάμεις αναγκάζει την Εκκλησία να κάνει ό, τι υποδεικνύεται σε αυτήν. Μόνο ένα παράδειγμα της Ένωσης Φερράρας - Φλωρεντίας με τη Ρώμη μιλάει πλήρως για αυτό.

Τρομάζω να φανταστώ τι είδους πληρωμή μπορούν να ζητήσουν οι σημερινοί μεταχριστιανοί πολιτικοί για την υποστήριξή τους. Μπορούμε μόνο να πούμε με βεβαιότητα ότι θα πρέπει να πληρώσουν για υποστήριξη. Και οι Ουκρανοί σχισματικοί, ως υποτακτικοί του «Οικουμενικού Θρόνου», συμμετέχουν επίσης σε αυτό το παγκόσμιο θρησκευτικό και πολιτικό παιχνίδι.

Ως εκ τούτου, εκείνοι που λαμβάνουν στα σοβαρά τη φωτεινή διαφήμιση της ΟCU ως «Εκκλησίας των εκπληρωμένων αιώνιων φιλοδοξιών του ουκρανικού λαού» δεν θα έβλαπτε να το σκεφτούν.