O Πρωτοσύγκελος της UOC για σχέση με εξουσία, ΟCU και Πανορθόδοξη διάσκεψη

Ο Πρωτοσύγκελος της UOC Μητροπολίτης Αντώνιος. Φωτογραφία: Σεργκέι Ριζκόφ

- Σεβασμιώτατε, το 2019 στην εξουσία στην Ουκρανία ανέβηκε νέος Πρόεδρος, Βλαντίμιρ Ζελένσκι. Πώς αξιολογείτε τις σημερινές σχέσεις μεταξύ της Εκκλησίας και του κράτους;

- Δεν χρειάζεται να εφεύρουμε κάτι εδώ πέρα. Οι αντίστοιχες σχέσεις πρέπει να οικοδομούνται βάση Συντάγματος, όπου η αρχή του διαχωρισμού της Εκκλησίας από το κράτος είναι σαφώς καθορισμένη. Αυτό, με τη σειρά του, προϋποθέτει την μη παρέμβαση του τελευταίου στις εκκλησιαστικές υποθέσεις και διαδικασίες.

Εξάλλου, δεν είναι λογικό όταν οι εκπρόσωποι των αρχών αρχίζουν να καθορίζουν ποιος είναι κανονικός και ποιος δεν είναι κανονικός, ποιος μπορεί να ονομαστεί σχισματικός και ποιος δεν μπορεί, όταν οι υπάλληλοι δηλώνουν ότι είναι εντελώς αποδεκτό (και μάλιστα αξιέπαινο) να εισβάλλουν στη θρησκευτική σφαίρα δήθεν για να ικανοποιήσουν τα δικαιώματα μιας συγκεκριμένης κατηγορίας πιστούς.

Μπορώ να φανταστώ τι σκάνδαλο θα ήταν αν κάποια θρησκευτική οργάνωση άρχισε να ενεργεί με αυτόν τον τρόπο. Για παράδειγμα, να υπαγορεύει στο κράτος ποιο υπουργείο θεωρείται νόμιμο και ποιο όχι, ποιο διάταγμα υπογράφεται από τον Πρόεδρο και ποιο όχι, κ.α.

Δεν είναι λογικό όταν οι εκπρόσωποι των αρχών αρχίζουν να καθορίζουν ποιος είναι κανονικός και ποιος δεν είναι κανονικός. Μπορώ να φανταστώ τι σκάνδαλο θα ήταν αν κάποια θρησκευτική οργάνωση άρχισε να ενεργεί με αυτόν τον τρόπο. Για παράδειγμα, να υπαγορεύει στο κράτος ποιο υπουργείο θεωρείται νόμιμο και ποιο όχι, ποιο διάταγμα υπογράφεται από τον Πρόεδρο και ποιο όχι.

Ακριβώς για αυτό εκτιμούμε ιδιαίτερα τη θέση του σημερινού προέδρου της Ουκρανίας, ο οποίος σημείωσε ότι είναι απαραίτητο να μιλάμε με πολύ προσοχή για ευαίσθητα ζητήματα όπως η θρησκεία. Υποστηρίζουμε όλες τις ειρηνευτικές πρωτοβουλίες του Βλαντίμιρ Ζελένσκι, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό, και πιστεύουμε ότι το κλειδί για αποτελεσματικές σχέσεις μεταξύ Εκκλησίας και κράτους μπορεί να είναι μόνο η αντικειμενικότητα, η αμεροληψία και η ισότιμη στάση των αρχών απέναντι σε όλες τις θρησκείες.

- Η εξουσία έχει αλλάξει, αλλά οι προσπάθειες μετονομασίας της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν έχουν σταματήσει. Τι θα γίνει με αυτό το πρόβλημα;

- Το Δεκέμβριο του 2018 το Βερχόβνα Ράντα της Ουκρανίας ενέκρινε το νόμο υπ’ αριθ. 2662-VIII. Το όνομά του είναι αρκετά μακρύ, αλλά με λίγα λόγια σκοπεύει να ρυθμίσει την εφαρμογή αλλαγών στο επίσημο όνομα εκείνων των θρησκευτικών οργανώσεων το κέντρο ελέγχου των οποίων βρίσκεται σε ένα κράτος που αναγνωρίζεται ως επιθετικό προς την Ουκρανία.

Η απόφαση μετονομασίας της UOC δεν ήταν μόνο χειραγώγησιμη, αλλά υιοθετήθηκε με παράβαση της νομοθεσίας. Επιπλέον, σήμερα δεν υπάρχει κανένα νομικό έγγραφο που θα υποχρέωνε τις θρησκευτικές οργανώσεις της UOC να μετονομάσουν.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε αυτόν τον νόμο δεν υπάρχει καμία αναφορά ότι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία θα πρέπει να αλλάξει το όνομά της. Ως εκ τούτου, το υπουργείο Πολιτισμού της Ουκρανίας πραγματοποίησε εργασίες για τον προσδιορισμό των σχετικών οργανισμών στους οποίους εφαρμόζεται ο εν λόγω νόμος. Ως αποτέλεσμα, για κάποιο λόγο αποφάσισαν ότι όλες οι θρησκευτικές οργανώσεις που ανήκουν στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως και ολόκληρη η Εκκλησία, θα πρέπει να αλλάξουν το όνομά τους.

Γιατί ο οργανισμός αποφάσισε έτσι δεν είναι απολύτως σαφές για μένα. Άλλωστε το κέντρο ελέγχου της UOC βρίσκεται στο Κίεβο. Πιο αναλυτικά, τα όργανα της εκκλησιαστικής εξουσίας και διακυβέρνησης της Εκκλησίας μας είναι η Ιερά της Σύνοδος και η Ιεραρχία της Ι.Σ., υπό την ηγεσία του Προκαθήμενού της Μακαριωτάτου Μητροπολίτη Ονούφριου, οι οποίοι επίσης βρίσκονται στο Κίεβο.

Κατά τη γνώμη μας, η απόφαση μετονομασίας της UOC δεν ήταν μόνο χειραγώγησιμη, αλλά υιοθετήθηκε με παράβαση της νομοθεσίας. Επιπλέον, σήμερα δεν υπάρχει κανένα νομικό έγγραφο που θα υποχρέωνε τις θρησκευτικές οργανώσεις της UOC να μετονομάσουν. Ο κατάλογος που αναφέρουν υπάλληλοι του Υπουργείου Πολιτισμού και των περιφερειακών διοικήσεων δεν μας επιβάλλει τέτοιες υποχρεώσεις. Αλλά στην ερώτηση, πώς μία ή άλλη θρησκευτική κοινότητα της UOC βρέθηκε σε αυτόν τον κατάλογο, κανένας από αυτούς δεν μπορεί να απαντήσει.

Με βάση αυτά, θεωρούμε τις ενέργειες του Υπουργείου Πολιτισμού παράνομες και, ως εκ τούτου, τον Μάρτιο του 2019 απευθυνθήκαμε στο δικαστήριο για την προστασία των δικαιωμάτων μας. Στο πλαίσιο αυτής της αγωγής ζητήσαμε από το δικαστήριο να απαγορεύσει στο Υπουργείο Πολιτισμού και σε όλους τους πρωτοκολλητές να προβαίνουν σε οποιεσδήποτε τροποποιήσεις στα ονόματα των θρησκευτικών οργανώσεων της UOC. Το δικαστήριο άκουσε τα επιχειρήματά μας και ικανοποίησε το αίτημά μας, διότι οι ενέργειες του Υπουργείου Πολιτισμού και άλλων προσώπων μπορούν να οδηγήσουν σε αδικαιολόγητη κρατική παρέμβαση στη σφαίρα δραστηριότητας μιας θρησκευτικής οργάνωσης ως νομικής οντότητας.

Το Υπουργείο Πολιτισμού δεν συμφώνησε με μια τέτοια δικαστική απόφαση και άσκησε έφεση. Ωστόσο, στις 22 Ιουλίου 2019, το Έκτο Διοικητικό Εφετείο αρνήθηκε να ικανοποιήσει την προσφυγή του Υπουργείου Πολιτισμού, αναγνωρίζοντας και πάλι την πειστικότητα των επιχειρημάτων μας.

Και πάλι, διαφωνώντας με μια τέτοια απόφαση, το Υπουργείο Πολιτισμού αποφάσισε να προσφύγει στο Ανώτατο Δικαστήριο. Και ήδη στις 11 Δεκεμβρίου 2019 το Ανώτατο Δικαστήριο απέρριψε την αίτηση αναιρέσεως του Υπουργείου Πολιτισμού.

Σε γενικές γραμμές, η διαδικασία μετονομασίας της UOC που ξεκίνησε από το Υπουργείο μοιάζει με πραγματική ανοησία και έχει όλα τα σημάδια της κατάληψης επιδρομέων του μεγαλύτερου θρησκευτικού συλλόγου στην Ουκρανία υπέρ της νέας θρησκευτικής δομής της ΟCU. Αυτή η διαδικασία ξεκινά με την κλοπή του ονόματος της UOC και θα τελειώσει με την κατάληψη των ναών, των μοναστηριών και των επισκοπών της.

Θέλουν να αναγκάσουν τους πιστούς Ορθόδοξους Ουκρανούς να αρνηθούν να αποκαλούν τον εαυτό τους Ουκρανοί. Και τη Εκκλησία τους – ουκρανική. Επιπλέον, θέλουν να τους επιβάλουν ένα όνομα, το οποίο, όπως αναμένουν οι υποκινητές της μετονομασίας, θα εξασφαλίσει στην UOC μια οριακή κατάσταση εκτός κοινωνίας.

- Η εμφάνιση της λεγόμενης ΟCU επηρέασε κάπως τη ζωή της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας;

- Δεν επηρέασε με κανέναν τρόπο. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν αλλαγές στην εσωτερική ζωή της UOC. Η εκκλησία όπως ζούσε έτσι και συνεχίζει να ζει.

- Πώς άλλαξε ο αριθμός των ενοριών της UOC μετά τον σχηματισμό της ΟCU;

- Μέχρι σήμερα η Εκκλησία μας έχει χάσει 128 ναούς ως αποτέλεσμα επιθέσεων επιδρομών. Επιπλέον, το κύμα παράνομης επανεγγραφής των καταστατικών των θρησκευτικών κοινοτήτων στην ΟCU από τους υπαλλήλους των περιφερειακών διοικήσεων επηρέασε 220 τις ενορίες μας. Και μόνο 84 ενορίες πήγαν από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία στην ΟCU οικειοθελώς, σύμφωνα με όλους τους νομικούς προδιαγραφές. Πρώτα απ’ όλα, εννοώ την απόφαση που απαιτείται από το νόμο των δύο τρίτων των μελών της κοινότητας.

Τι μας λέει αυτό; Πρώτον, 84 κοινότητες είναι λιγότερο από το ένα τοις εκατό όλων των ενοριών της UOC. Αποδεικνύεται ότι χωρίς διοικητική υποστήριξη και επιθέσεις επιδρομών, η αντίστοιχη διαδικασία μετάβασης έχει ελάχιστη κλίμακα.

Η απόφαση της συνέλευσης του χωριού να μεταφέρει την εκκλησία της UOC στην ΟCU μοιάζει με την απόφαση των κατοίκων της εισόδου της πολυκατοικίας σας να δώσουν το διαμέρισμά σας σε ξένα χέρια. Ακόμη και χωρίς να ξέρετε εσείς και τα μέλη της οικογένειάς σας.

Δεύτερον, η κατάσταση με 84 ενορίες δείχνει ότι εάν υπάρχει πραγματική υποστήριξη ιδέας της μετάβασης στην ΟCU από την πλειοψηφία των πιστών της κοινότητας, αυτή η μετάβαση γίνεται χωρίς προβλήματα. Ενώ οι συγκρούσεις προκύπτουν μόνο όταν προσπαθούν να υποκινήσουν τεχνητά αυτή τη διαδικασία. Για παράδειγμα, όχι με την ψηφοφορία των μελών της θρησκευτικής κοινότητας, αλλά από τη βούληση των κατοίκων όλου του οικισμού στον οποίο βρίσκεται ο ναός αυτής της κοινότητας. Πρόκειται για άμεση παραβίαση του νόμου και πολύ συχνά χρησιμεύει ως βάση για την παράνομη επανεγγραφή των ενοριών μας στη δικαιοδοσία της ΟCU.

Τέτοιες ενέργειες μοιάζουν, για παράδειγμα, ότι απόφαση των κατοίκων της εισόδου της πολυκατοικίας σας να δώσουν το διαμέρισμά σας σε ξένα χέρια. Ακόμη και χωρίς να ξέρετε εσείς και τα μέλη της οικογένειάς σας. Και το μαθαίνετε μόνο όταν άγνωστοι άνθρωποι αρχίζουν να σπάνε κλειδαριές στην πόρτα σας, κρύβοντας πίσω από τα έγγραφα πιστοποιημένα από συμβολαιογράφο βάση πρακτικών ψηφοφορίας των κατοίκων της εισόδου της πολυκατοικίας σας.

- Τώρα οι εκκλησίες της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας εξακολουθούν να καταλαμβάνονται;

- Σε σύγκριση με την περίοδο της Προεδρίας του Ποροσένκο, η κατάσταση, δόξα τω θεώ, δεν είναι πλέον τόσο καταθλιπτική. Ωστόσο, πρέπει να αναγνωριστεί ότι σε ορισμένες περιοχές υπάρχει μια τάση προς την κατάληψη των ναών. Πρόκειται ειδικότερα για τις περιφέρεις του Ρίβνε και του Τσερνιβτσί. Στην περιφέρεια της Βινίτσας και του Βολίν συνεχίζεται το έπος με την παράνομη επανεγγραφή των κοινοτήτων μας.

Προσωπικά εγώ σοκαρίστηκε από τα μηνύματα των ΜΜΕ σχετικά με την κατάσταση στο χωριό Μίσεβ στην περιφέρεια Βολίν. Εκεί η θρησκευτική μας κοινότητα επιβεβαίωσε με τα πρακτικά της συνάντησής της ότι δεν σκοπεύει να μεταβεί στην ΟCU. Ωστόσο, οι υπάλληλοι δεν το αγνόησαν απλώς. Πήραν υπόψη άλλα πρακτικά, που δεν υπογράφηκαν στη  συνάντηση της πιο πάνω θρησκευτικής κοινότητας, αλλά, στην ουσία, άγνωστο από ποίον και με βάση αυτό πραγματοποίησαν επανεγγραφή.

Απαντώντας σε μια εύλογη ερώτηση από τους πιστούς σχετικά με τους λόγους αυτής της ανομίας, εκπρόσωποι των τοπικών αρχών δήλωσαν ότι θα έκαναν την επανεγγραφή ακόμα κι αν μόνο 3 άτομα θα υπογράφανε τα πρακτικά. Τα σχόλια, όπως λένε, είναι περιττά.

Φυσικά, δεν σκοπεύουμε να συμφωνήσουμε με τέτοια αδικήματα. Μόνο φέτος έχουν υποβληθεί περισσότερες από 150 αγωγές για σχετικά θέματα.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι σε πολλές περιοχές της Ουκρανίας η παράνομη εγγραφή ήταν ο λόγος για τις καταλήψεις από επιδρομείς της εκκλησιαστικής περιουσίας, που συνοδευόταν συχνά από ξυλοδαρμούς, ακόμη και αιματοχυσία. Έχουν ξεκινήσει περισσότερες από 250 ποινικές διαδικασίες σχετικά με τα γεγονότα των διαπραχθέντων αδικημάτων, καθώς και λόγω της παρεμπόδισης στην τέλεση λειτουργιών, της παράνομης διείσδυσης και της βλασφημίας των ιερών.

- Υπάρχει κάποια επικοινωνία με την ΟCU με σκοπό την επίλυση καταστάσεων σύγκρουσης;

- Στην ουσία υπάρχει η σύγκρουση των εκπροσώπων της ΟCU με μας και όχι το αντίθετο. Εξάλλου, δεν είμαστε εμείς που παίρνουμε τους ναούς απ’ αυτούς, αλλά αυτοί από εμάς, δεν προσπαθούμε να τους μετονομάσουμε, αλλά αυτοί υποκινούν αυτές τις μετονομασίες. Ως εκ τούτου, θα θέλαμε να συμπεριφέρονται χριστιανικά. Εξάλλου, η συμπεριφορά τους δεν μπορεί πάντα να ονομαστεί χριστιανική: βίαιες καταλήψεις ναών, συκοφαντία, πολιτικοποίηση και τα παρόμοια. Δυστυχώς, η αποχώρησή τους από την Εκκλησία μας στις αρχές της δεκαετίας του 1990 οδήγησε αρχικά σε σχίσμα στην Ουκρανία και η σημερινή «νομιμοποίηση» οδηγεί σε σχίσμα ήδη σε ολόκληρη την Παγκόσμια Ορθοδοξία.

- Ο πόλεμος στο Ντονμπάς συνεχίζεται. Πείτε μας για την εκκλησιαστική ζωή σε αυτήν την πολύπαθη περιοχή.

Οι περισσότερες από τις ανατολικές μητροπόλεις της UOC στο Ντονμπάς είναι χωρισμένες στα δύο. Ένα μέρος των επισκοπών βρίσκεται στο έδαφος που ελέγχεται από το Κίεβο, και το άλλο μέρος – στο έδαφος που δεν ελέγχεται από το Κίεβο. Γενικά, στη ζώνη της στρατιωτικής σύγκρουσης η UOC έχει περίπου 1000 ενορίες, πέντε μητροπόλεις και μοναστήρια.

Ελπίζουμε ότι το επόμενο έτος θα δούμε θετικές αλλαγές στην περιοχή αυτή. Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία προσεύχεται να σταματήσει το πυρ στη χώρα μας, να έρθει η ειρήνη και να σταματήσει η εχθρότητα.

Σε όλους τους ναούς της Εκκλησίας μας προσεύχονται για την Ουκρανία, μνημονεύεται ο Μητροπολίτης Κιέβου και, γενικά, η UOC είναι η μόνη δομή που ενώνει ανθρώπους και από τις δύο πλευρές της σύγκρουσης. Οι κληρικοί προσφέρουν κάθε δυνατή βοήθεια στους πολίτες του Ντονμπάς. Τοπικές αυτοανακηρυγμένες αρχές δεν παρεμβαίνει στις δραστηριότητές μας και δεν παρεμβαίνουν στη διακονία της Εκκλησίας.

Ελπίζουμε ότι το επόμενο έτος θα δούμε θετικές αλλαγές στην περιοχή αυτή. Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία προσεύχεται να σταματήσει το πυρ στη χώρα μας, να έρθει η ειρήνη και να σταματήσει η εχθρότητα. Οι πιστοί Ουκρανοί σε όλη τη χώρα επιδιώκουν αυτό, αλλά ιδιαίτερα την ειρήνη χρειάζονται οι άνθρωποι του Ντονμπάς, εξαντλημένοι από αυτόν τον πόλεμο που κρατάει σχεδόν έξι χρόνια.

- Τι κίνδυνοι προκύπτουν από την αποδοχή σε κοινωνία την ΟCU από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας και τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών;

- Αυτό σημαίνει απειλή σχίσματος στον Ορθόδοξο κόσμο. Βασικά είναι στην ουσία σχίσμα. Η κατάσταση στην Παγκόσμια Ορθοδοξία επιδεινώθηκε σημαντικά και η διχοτόμηση μεταξύ των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών βαθαίνει. Αφού υπάρχουν και θα υπάρχουν Εκκλησίες που δεν θα αναγνωρίσουν ποτέ την ΟCU.

Επομένως, τόσο εμείς όσο και η πλειοψηφία των Τοπικών Εκκλησιών βλέπουμε την επίλυση του προβλήματος μόνο στην Πανορθόδοξη Διάσκεψη για το θέμα αυτό. Οι Προκαθήμενοι των Εκκλησιών των Ιεροσολύμων, Αλβανίας, Τσεχίας και η Σλοβακίας έχουν ήδη ζητήσει την Πανορθόδοξη Σύναξη. Τώρα πάρα πολλοί αρχιερείς στις Τοπικές Εκκλησίες μιλούν για αυτό, και είναι προφανές ότι υπάρχει ανάγκη για μια τέτοια συνάντησης.

Ελπίζουμε ότι το προσεχές έτος 2020 θα μπορέσουμε να υλοποιήσουμε την πρόταση του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλου και να συγκαλέσουμε τη Σύναξη Προκαθημένων των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών στην Ιορδανία για να ξεπεραστεί η κρίση στην Παγκόσμια Ορθοδοξία.