Πώς γίνονταν δεκτοί στους κόλπους της Εκκλησίας από το Ανακαινιστικό σχίσμα

Ιερομάρτυρες των αρχών του εικοστού αιώνα. Φωτογραφία: ΕΟΔ

Η Εκκλησία είναι ουσιαστικά Μία. Δεν μπορεί να υπάρχουν δύο Εκκλησίες. Όποιος δεν είναι στην Εκκλησία μας, βρισκόμενος σε ρήξη μαζί Της, είναι έξω από την Εκκλησία. Πάντα ήταν και έτσι θα είναι.

Η πληγή του σχίσματος ροκανίζει τώρα την Ουκρανική Εκκλησία. Όμως το σχίσμα έπληξε το σώμα της Εκκλησίας όχι για πρώτη και, πιθανότατα, ούτε για τελευταία φορά. Αυτή είναι μια πραγματικότητα με την οποία θα πρέπει, αν όχι να αποδεχτείς, τότε, σε κάθε περίπτωση, κάπως να συνυπάρξεις μαζί της. Και κοιτάμε με ελπίδα τους αγίους νεομάρτυρες μας, που κάποτε πέτυχαν να ξεπεράσουν το σχίσμα των δεκαετιών 1920 και 1930.

Αφορίζοντας πρώτα και δεχόμενη ξανά στους κόλπους της, η Εκκλησία καθοδηγείται από την αρχή που της την έδωσε ο ίδιος ο Επικεφαλής της: «Σας βεβαιώνω πως ό,τι κρατήσετε ασυγχώρητο στη γη, θα είναι ασυγχώρητο και στον ουρανό· και ό,τι συγχωρήσετε στη γη, θα είναι συγχωρημένο και στον ουρανό» (Ματθαίος 18:18). Τα μέτρα αφορισμού δεν πρέπει να αποτελούν έκπληξη, αφού τέτοιοι κανόνες βασίζονται στα λόγια του Χριστού: «κι αν παρακούσει και την εκκλησία, τότε πια ας είναι για σένα όπως ο ειδωλολάτρης ή ο τελώνης» (Ματθαίος 18:17). Σύμφωνα με τον κανόνα του Μεγάλου Βασιλείου, οι σχισματικοί, λόγω της απλής ρήξης τους με την Ορθόδοξη Εκκλησία, γίνονται ήδη λαϊκοί, επιπλέον, δεν είναι πια Ορθόδοξοι.

Η ουσία του ανακαινιστικού σχίσματος μπορεί να περιοριστεί στην ιδεολογία που οι ζωντανοί εκκλησιαστικοί άρχισαν να προωθούν στην Εκκλησία για χάρη της κοσμικής εξουσίας. Το κράτος έλεγε: «Ο λαός αποτελείται από τάξεις. Και η μια τάξη έχει το δικαίωμα να εξοντώσει την άλλη». Η Εκκλησία διδάσκει ότι οι άνθρωποι αποτελούνται από αδέλφια. Και οι ανανεωτές αναγνώρισαν από κοινού τον καπιταλισμό ως θανάσιμο αμάρτημα. Στις ιδέες τους, οι σχισματικοί έφτασαν μέχρι την αναθεώρηση δογμάτων, όπου κατά τη γνώμη τους βασιλεύει ο καπιταλισμός και ο νεοπλατωνισμός. Η Τελευταία Κρίση, ο Παράδεισος και η Κόλαση ερμηνεύτηκαν ως αλληγορικές και ηθικές έννοιες και η δημιουργία του κόσμου θεωρήθηκε ως δημιουργία «με τη συμμετοχή των δυνάμεων της φύσης». Οι σχισματικοί αντιμετώπιζαν την ενορία και τους ενορίτες πρωτίστως ως «εργατική κομμούνα».

«Δεν μπορώ να είμαι προδότης της ορθόδοξης πίστης και δεν θέλω να ευχαριστήσω το σοβιετικό καθεστώς, όπως οι ανακαινιστές. Ο ανανεωτισμός είναι μια τάση εχθρική προς τη θρησκεία και στοχεύει στην καταστροφή της θρησκείας. Είμαι ο εχθρός αυτού».

Ιερομάρτυς Ηλίας (Βενεμάν)

Τέτοια τέρψη των αρχών δεν μπορούσε παρά να την αποκρούσει. Ο Ιερομάρτυρας Ηλίας (Βενεμάν) κατά τη διάρκεια της ανάκρισης εξέφρασε όλα τα αποτελέσματα μιας τέτοιας θρησκευτικής πολιτικής στο σχίσμα: «Δεν μπορώ να είμαι προδότης της Ορθόδοξης πίστης και δεν θέλω να ευχαριστήσω τη σοβιετική κυβέρνηση, όπως οι ανακαινιστές. Ο ανανεωτισμός είναι μια τάση εχθρική προς τη θρησκεία και στοχεύει στην καταστροφή της θρησκείας. Είμαι ο εχθρός αυτού».

Πολλοί έφυγαν για διάσπαση για πολιτικούς λόγους. Θέλοντας να είναι με τον «λαό», δηλ. «κόκκινη» εκκλησία. Ωστόσο, μετά από λίγο συνειδητοποίησαν ότι η Εκκλησία δεν μπορούσε να πάρει μια τόσο φωτεινή πολιτική θέση. Ένας από τους νεομάρτυρες έγραψε: «Η στάση μας απέναντι στην εξουσία, που διέταξε ο απόστολος, δεν έχει αλλάξει. Η εξουσία συχνά θέλει αυτό που ανήκει στον Θεό. Και από αυτό - παρεξηγήσεις στις σχέσεις με την Εκκλησία. Η Εκκλησία θα πάψει να είναι το Σώμα του Χριστού αν δώσει τη δύναμή της στον Καίσαρα και υποκύψει στα καθήκοντά του, ξεχνώντας το Ευαγγέλιο».

Η επισκοπική σοφία των καιρών των διωγμών δεν ήταν εσφαλμένη: πολλοί που έχουν περάσει σε σχίσμα, όταν καταλάβουν την πραγματική του ουσία, θα επιστρέψουν στην Εκκλησία. Επομένως, οι κληρικοί που έσφαλαν απαγορεύονταν με το υστερόγραφο «μέχρι μετάνοιας». Στην ίδια την απαγορευτική πράξη, είχε ήδη υποδειχθεί ο δρόμος από τον οποίο μπορούσαν να επιστρέψουν.

Ο Ιερομάρτυρας Θεόδωρος Κολέροφ επισκέφτηκε το σχίσμα και μάλιστα πήρε μέρος στο συνέδριο της «ζωντανής εκκλησίας» τον Αύγουστο του 1922. Όταν όμως κατάλαβε την αληθινή ουσία του Ανακαινισμού, έσπασε κάθε δεσμό μαζί τους και τον Νοέμβριο έφερε μετάνοια στον άγιο μάρτυρα Πέτρο (Ζβέρεβ), ο οποίος απαγόρευσε προσωρινά τον π. Θεόδωρο από την ιερατική υπηρεσία.

Όπως μαθαίνουμε από τη ζωή του Ιερομάρτυρα Παρθενίου (Μπριάνσκι), έγινε λόγος μεταξύ των επισκόπων ότι η Εκκλησία δεν κρίνει για εγκλήματα κατά του κράτους, πρόκειται για θέμα πολιτικής εξουσίας. Δεν υπάρχει αμαρτία που λέγεται «αντεπανάσταση» στην Εκκλησία. Όμως οι σχισματικοί δεν το πίστευαν. Δίδαξαν στον Ιερομάρτυρα Σεραφείμ (Σαμοΐλοβιτς) ότι οι Ορθόδοξοι πρέπει να είναι υποστηρικτές της κοινωνικής παγκόσμιας επανάστασης.

Οι σχισματικοί, από το γεγονός της εκούσιας αποχώρησής τους στο σχίσμα, έγιναν λαϊκοί όχι της Ορθόδοξης πίστης, και όλα τα «μυστήρια» που τελέστηκαν από αυτούς, συμπεριλαμβανομένων των χειροτονιών, ακυρώθηκαν.

Ο Πατριαρχικός Locum Tenens, Μητροπολίτης Κρουτίτσκι (Πολιάνσκι) Πέτρος, για τον οποίο οι συνεπίσκοποι χάρηκαν που ο Κύριος τον «ζώνει με θάρρος», μιλώντας για τη συμφιλίωση των σχισματικών με την Εκκλησία, ζήτησε με σταθερότητα «να θυμάται ότι, σύμφωνα με κανονικούς κανόνες της Παγκόσμιας Εκκλησίας, όλοι ... , παράνομοι ... Στην Αγία Εκκλησία του Θεού, μόνο ό,τι ευλογείται από την Θεϊκά θεσμοθετημένη εκκλησιαστική εξουσία είναι νόμιμο και κανονικό ... η αληθινή Εκκλησία είναι μία και η χάρη του Πανάγιου Πνεύματος που κατοικεί μέσα της είναι μία ... πρέπει να φέρει ειλικρινή μετάνοια για τις αυταπάτες τους. Και προσευχόμαστε αδιάκοπα στον Κύριο Θεό, να επιστρέψει τους χαμένους στους κόλπους της Αγίας Ορθοδόξου Εκκλησίας».

Ο Ιερομάρτυρας Ονούφριος (Γαγαλιούκ) συμβουλεύτηκε πολύ με άλλους επισκόπους και ακόμη και τον ίδιο τον Πατριάρχη Τύχωνα για θέματα σχετικά με την αποδοχή από το σχίσμα, και ως εκ τούτου η θέση του μπορεί να θεωρηθεί αυτή που ο ίδιος ο Πατριάρχης Τύχων τήρησε. Σε όλες τις νότιες περιοχές της Ουκρανίας, οι επίσκοποι ενεργούσαν ακριβώς σύμφωνα με αυτήν την αρχή.

Ας περιγράψουμε εν συντομία.

Όλοι οι ανακαινιστές, σύμφωνα με τον κανόνα του Αγίου Βασιλείου, θεωρούνταν λαϊκοί, και επιπλέον όχι Ορθόδοξοι. Το πιο σημαντικό, ένας κληρικός ή ιεράρχης που προσηλυτίζει από σχίσμα μπορεί να γίνει δεκτός στην Εκκλησία.

Η διαδικασία ήταν η εξής.

Πρώτον, ήταν απαραίτητο να διερευνηθεί η προέλευση της χειροτονίας για να καθοριστεί αν θα τη ληφθεί μέσω μετάνοιας ή μέσω της χάρης χειροτονίας.

Εάν ένας ιεράρχης ή κληρικός αποδεχόταν τη χειροτονία πιστού επισκόπου πριν από το σχίσμα, τότε ήταν υποχρεωμένος:

1) γραπτή παραίτηση από το ανακαινιστικό σχίσμα ενώπιον των εκπροσώπων του,

3) το μυστήριο της Εξομολόγησης ενώπιον ορθοδόξου ιερέα ή ιεράρχη.

Αυτή η μετάνοια «τριών επιπέδων» είχε σκοπό: να καταστήσει σαφές σε όσους παραμένουν στο σχίσμα ότι χάνονται, να μαρτυρήσουν μπροστά στο ποίμνιο ότι ο ιερέας θέλει να γίνει καλός βοσκός, να κάνει μετάνοια για το αμάρτημα της αποστασίας ενώπιον του Θεού. Μετά από αυτό, ο ιερέας γίνεται δεκτός στην Εκκλησία του Θεού με την υπάρχουσα αξιοπρέπειά του. Αυτή η διάταξη υποκινήθηκε από τον 68ο Αποστολικό Κανόνα, που για τη δεύτερη χειροτονία απειλεί με αφορισμό.

Από αγάπη προς τους ανθρώπους, χρησιμοποιήθηκε τότε μια απολύτως εκπληκτική πρακτική της οικονομίας: όταν ο ίδιος ο Ανακαινιστής ψευδεπίσκοπος με τους ιερείς του, ανεξάρτητα από τη νομιμότητα των χειροτονιών που τελούνται πάνω τους, επιστρέφει στους κόλπους της Εκκλησίας - ο Παναγιώτατος Τύχων ευλόγησε όλους τους χειροτονούμενους από αυτόν να γίνουν δεκτοί στην υπάρχουσα αξιοπρέπεια μετά από τρεις συνθήκες μετάνοιας.

Ωστόσο, εάν ένας ιερέας ή διάκονος «χειροτονήθηκε» σε σχίσμα που στερείται χάριτος, τότε γίνεται δεκτός με τη χάρη της χειροτονίας. Διότι ομολογούμε την Εκκλησία στο Σύμβολο της Πίστεως «Ένα». Η άποψη της Εκκλησίας για τους σχισματικούς διαμορφώθηκε από την πρώτη κανονική επιστολή του Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου: «Εκείνοι που απορρίφθηκαν και έγιναν λαϊκοί, δεν είχαν τη δύναμη να βαπτίσουν, ούτε να χειροτονήσουν, και δεν μπορούσαν να δώσουν σε άλλους τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, από την οποία ξέπεσαν οι ίδιοι». Η διάταξη αυτή αναγνωρίστηκε κατά κανόνα από τη ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδο (Καν. 2). Ο Ιερομάρτυρας Ονούφριος σημειώνει: «Σύμφωνα με την έννοια αυτού του κανόνα, όλοι όσοι απομακρυνθήκαν από την Εκκλησία, όποιοι κι αν ήταν: αιρετικοί, όπως οι Καθολικοί, Προτεστάντες, Αρμένιοι και άλλοι, ή σχισματικοί, όπως οι ανακαινιστές της εποχής μας, λόγω μιας ενιαίας ρήξης με την Ορθόδοξη Εκκλησία. γίνονται λαϊκοί, ακόμα και μη Ορθόδοξοι».

Έτσι, οι σχισματικοί, από το γεγονός της εκούσιας αποχώρησής τους στο σχίσμα, έγιναν λαϊκοί όχι της Ορθόδοξης ομολογίας, αλλά όλα τα «μυστήρια» που τελέστηκαν από αυτούς, συμπεριλαμβανομένων των χειροτονιών, ακυρώθηκαν.

Ωστόσο, από την αγάπη προς τους ανθρώπους, χρησιμοποιήθηκε και μια απολύτως εκπληκτική πρακτική της οικονομίας εκείνη την εποχή: όταν ο ίδιος ο Ανακαινιστής ψευδεπίσκοπος με τους ιερείς του, ανεξάρτητα από τη νομιμότητα των χειροτονιών που τελούνται πάνω τους, επιστρέφει στους κόλπους της Εκκλησίας - Ο Παναγιώτατος Τύχων ευλόγησε όλους τους χειροτονηθέντες από αυτόν να γίνουν δεκτοί με την υπάρχουσα αξιοπρέπεια μετά από τρεις συνθήκες μετανοίας.

Δηλαδή, εάν ο πρώην σχισματικός επίσκοπος δήλωνε τη μετάνοιά του «δημόσια και στους πνευματικούς ανακαινιστές ηγέτες του, θα μετανοούσε επίσης ενώπιον των πιστών και θα εξομολογείτο σε έναν Ορθόδοξο ομολογητή και στη συνέχεια θα γινόταν δεκτός σε κοινωνία με την Εκκλησία - μέσω του Παναγιωτάτου Πατριάρχη Τύχωνα. τότε όλοι οι χειροτονημένοι κληρικοί έγιναν δεκτοί στη σημερινή τους αξιοπρέπεια, χάριν οικονομίας».

Ποια είναι το σκεπτικό αυτής της πρακτικής; Ήταν σωστό να τους δεχθούμε με την υπάρχουσα αξιοπρέπειά τους ή ήταν απαραίτητο να αντικατασταθούν;

Ο Ιερομάρτυρας Ονούφριος απαντά: «Και στις δύο περιπτώσεις είναι χωρίς χάρη, γιατί είναι έξω από την Εκκλησία. Γι’ αυτό, για χάρη της οικονομίας, για το καλό της Εκκλησίας, επιτρέπεται η τάδε πρακτική. Όταν μια ολόκληρη περιοχή στρέφεται στην Εκκλησία με τον ψευδεπίσκοπό της, για χάρη της κοινωνίας με την Εκκλησία πολλών μη Ορθοδόξων κληρικών, η Εκκλησία τους αποδέχεται στην υπάρχουσα αξιοπρέπειά τους. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δέχτηκε ιερείς που μεταστράφηκαν από τον λατινισμό με τη σημερινή τους αξιοπρέπεια, όχι επειδή αναγνώριζε τη χάρη τους, αλλά προς όφελος της Εκκλησίας: για να διευκολύνει την υποδοχή όσων επιθυμούν να στραφούν στην Εκκλησία. Αυτή ακριβώς είναι η σκέψη που εκφράζεται στον Κανόνα 79 της Καρχηδονιακής Συνόδου: «για την ειρήνη και το όφελος της Εκκλησίας ... για μεγάλη ανάγκη ... εάν αποδειχθεί ότι βοηθάει τους Χριστιανούς στον κόσμο ...» όφελος .. Και αν δεν υπάρχει αυτός ο κόσμος και αυτό το όφελος, τότε αυτές οι παραχωρήσεις δεν μπορούν να εφαρμοστούν».

Η ίδια η αποδοχή των μετανοημένων σχισματικών στους κόλπους της Εκκλησίας οργανωνόταν συχνά από τους μελλοντικούς νεομάρτυρες-αγίους ως μια αληθινή εκκλησιαστική γιορτή.

Ο Παναγιώτατος Πατριάρχης-Ομολογητής Τύχων χειροτόνησε, και «Ορθόδοξοι άγιοι πάλι χειροτονούν ανακαινιστικούς κληρικούς, όταν ο ψευδοεπίσκοπός τους παραμένει σε σχίσμα και δεν γίνεται δεκτός με τη σημερινή του αξιοπρέπεια, γιατί η παραχώρηση εδώ... δεν είναι το καλό της Εκκλησίας, αλλά κάνει κακό. Η διάσπαση των Ανακαινιστικών, σύμφωνα με τον Ιερομάρτυρα Ονούφριο (Γκαγκαλιούκ), είναι ένα λεπτό δίκτυ του εχθρού της ανθρώπινης φυλής και πολλοί φτωχοί κληρικοί και λαϊκοί έπεσαν σε αυτό το δίκτυ. Σας παρακαλώ, κλάψτε οι ανακαινιστές, ποια είναι η διαφορά μεταξύ μας και των ορθοδόξων, δεν είναι η ίδια θεία λειτουργία με εμάς, δεν είναι τα ίδια άμφια, δεν είναι το ίδιο ευαγγέλιο που διαβάζουμε στη σλαβική γλώσσα, δεν είναι το ίδιο σύμβολο; της Πίστεως ψάλλουμε! … Και ότι δεν τους εξηγούν ότι έχουν φύγει από την Εκκλησία του Θεού. Εδώ λοιπόν είναι απαραίτητο να αποκαλυφθεί μια κανονική άποψη αρχών των Ανακαινιστών, σύμφωνα με την οποία είναι μόνο λαϊκοί και ακόμη μη Ορθόδοξοι».

Η ίδια η αποδοχή των μετανοημένων σχισματικών στους κόλπους της Εκκλησίας οργανωνόταν συχνά από τους μελλοντικούς νεομάρτυρες-αγίους ως μια αληθινή εκκλησιαστική γιορτή.

Για παράδειγμα, ο άγιος μάρτυρας Πέτρος Ζβέρεφ το έκανε αυτό όταν μετά το 1925 άρχισε η επιστροφή του κλήρου και των εκκλησιών από το σχίσμα στην Ορθοδοξία. Ο Βλαδίκα στάθηκε στον άμβωνα και οι μετανοημένοι ιερείς από τον άμβωνα έφεραν μετάνοια στον επίσκοπο και σε ολόκληρο τον λαό. Πριν την έναρξη της λειτουργίας, οι ανακαινιστικοί ναοί αγιάστηκαν εκ νέου. Εδώ ο Βλαδίκα έγινε δεκτός με πανό και λιτανεία.

Αξίζει ιδιαίτερα να τονιστεί η επιστροφή του μελλοντικού Πατριάρχη Σεργίου από το Ανακαινιστικό σχίσμα. Ο ίδιος ο Πατριάρχης-Ομολογητής Τύχων δέχτηκε τη μετάνοια από τον Μητροπολίτη Σέργιο, απαιτώντας από τον Μητροπολίτη Σέργιο μια δημόσια πράξη παραίτησης από το σφάλμα του. Ο Πατριάρχης δέχτηκε πολλούς ιεράρχες από το σχίσμα αθόρυβα, στο κελί του. Αλλά στην περίπτωση με τον Μητρ. Σέργιο έπρεπε να δείξει τη σημασία της επιστροφής στην Αλήθεια.

Ένας ιεράρχης εκείνης της εποχής, περιγράφοντας αυτό το γεγονός, είπε: «Δεν είναι άδικο που λέγεται ότι «ένα μεγάλο πλοίο έχει μεγάλο ταξίδι». Και ο Μητρ. Σέργιος ήταν πηδαλιούχος μεγάλου πλοίου, ήταν «σοφός θαλαμηγός», ήταν εξέχων ιεράρχης, όχι μέτριος. Ως εκ τούτου, ο Παναγιώτατος Τύχων διοργάνωσε την ιεροτελεστία της μετανοίας και της υποδοχής του Μητροπολίτη Σεργίου σε ένα κατάλληλο μεγαλειώδες σκηνικό, το οποίο πίεσε την ταπεινοφροσύνη και την αποκαρδίωση του».

Πριν την έναρξη της Θέας λειτουργίας, οι ανακαινιστικοί ναοί αγιάστηκαν εκ νέου.

Πριν από τη Θεία Λειτουργία, ο Μητροπολίτης Σέργιος με ένα ράσο, όρθιος στον άμβωνα μπροστά στο λαό και στον Πατριάρχη, εκφωνεί μετάνοια με τρεμάμενη φωνή, υποκλίνεται, συνοδευόμενος από «τους πατριαρχικούς υποδιάκους και αρχιδιάκονους κατεβαίνει ήσυχα από τη Σολέα και πλησιάζει τον πράο και φιλεύσπλαχνο Παναγιώτατο. Υποκλίθηκε ξανά. Σταδιακά του παρουσιάστηκαν από τα χέρια του Σεβασμιωτάτου Παναγία με σταυρό, λευκό κουκούλι, μανδύα και ραβδί. Ο Πατριάρχης Τύχων με λίγα λόγια, θερμά, με δάκρυα χαιρετά τον εν Χριστώ αδελφό του με αμοιβαίο ασπασμό, και διακόπτεται από την ιεροτελεστία της μετανοίας, η ανάγνωση των ωρών ξαναρχίζει». Τα πάντα στέφονται με την χορήγησή της Θείας Λειτουργίας στον Παναγιώτατο Πατριάρχη.

*   *   *

Τέτοια σοφή θέση πήραν οι μελλοντικοί νεομάρτυρες μας σχετικά με την επιστροφή των σχισματικών στους κόλπους της Εκκλησίας. Εμείς, οι πιστοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας, χρειάζεται να κρατάμε σταθερά στο νου μας την αλήθεια ότι μόνο «Η Ορθόδοξη Εκκλησία του Θεού είναι η μόνη διανομέας της χάριτος, ότι μόνο αυτή είναι η πηγή των πνευματικών χαρισμάτων». Είθε ο Κύριος να φυλάξει τη γη μας και να τη σώσει από το σχίσμα.