Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης που κατάφερε να αγαπήσει ακόμη και τον διάβολο

Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης. Φωτογραφία: pravpochta.com.ua

Τώρα δεν είναι καθόλου δύσκολο να ανοίξετε πρόγραμμα περιήγησης και να κοιτάξετε όχι μόνο τις εικόνες, αλλά ακόμη και τη φωτογραφία του αγίου, να κοιτάξετε τα απέραντα μάτια του, που αντανακλούν λάμψη της αιωνιότητας. Μαθαίνουμε για τη ζωή και τα κατορθώματα του οσίου Σιλουανού χάρη στα έργα του μαθητή του, σχη-αρχιμανδρίτη Σωφρόνιου (Ζαχάρωφ), ο οποίος πέθανε εντελώς πρόσφατα, το 1993.

Όλα αυτά μας επιτρέπουν να αισθανθούμε την εγγύτητα του αγίου σε εμάς. Και αν η αγιότητα, παρά τις φρικαλεότητες και τις αναταραχές του εικοστού αιώνα, ήταν γενικώς εφικτή για αυτούς τους ανθρώπους, αυτό σημαίνει ότι είναι εφικτή και για εμάς. Καταλαβαίνω απόλυτα ότι, πιθανότατα, δεν θα φύγουμε για τον Άθω ή σε κάποιο άλλο μοναστήρι, σίγουρα δεν θα δημιουργήσουμε μοναστήρι κάπου σε απομακρυσμένη μετανάστευση, αλλά προς τους στόχους της ζωής και τα ιδανικά της ζωής, τα οποία εφάρμοσε στη γήινη ύπαρξή του ο Άγιος Σιλουανός και οι μαθητές του είμαστε σίγουρα ικανοί να αγγίξουμε. Μέσα από όλα τα βιβλία για τον ασκητικό Άθω, το θέμα της αγάπης και, ειδικότερα, της αγάπης για τους εχθρούς τρέχει σαν ένα «κόκκινο νήμα». Θα ήθελα να σταθώ σε αυτό.

Αγάπα τους εχθρούς σου

Γιατί, στην πραγματικότητα, είναι τόσο σημαντική η αγάπη για τους εχθρούς; Επειδή η αγάπη για τον πλησίον κηρύσσεται σε πολλές θρησκείες ή σε φιλοσοφικά συστήματα κοσμοθεωρίας, αλλά μόνο οι Χριστιανοί, ακολουθώντας τον Χριστό, μιλούν για την αγάπη για τους εχθρούς: «Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, εὐλογεῖτε τοὺς καταρωμένους ὑμᾶς, καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς καὶ προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς καὶ διωκόντων ὑμᾶς. ὅπως γένησθε υἱοὶ τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς, ὅτι τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς καὶ βρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους» (Ματθ. 5,44-45).

Μπορείς να μάθεις να αγαπάς εχθρούς βάση των παραπάνω λόγιων του Χριστού. Πολλοί από εμάς γνωρίζουμε αυτό το απόσπασμα από καρδιάς, αλλά υπάρχουν συνεχή προβλήματα με την εφαρμογή του στην πνευματική ζωή.

Για να προσδιορίσουμε, ας πούμε, τα αντικείμενα της αγάπης μας, ο Όσιος Σιλουανός προτείνει να αναλογιστούμε ποιοι είναι οι εχθροί μας. Πρώτα απ’ όλα, φυσικά, είναι άλλοι άνθρωποι που μας έχουν πληγώσει (ή πληγώνουν), μας έκαναν (προκαλούν ή επιδιώκουν να προκαλέσουν) οποιοδήποτε πόνο και βάσανα. Στο πλαίσιο του θέματος που θίγεται, αυτή η κατηγορία εχθρών είναι το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό όλων που διαβάζουν αυτό το κείμενο. Μπορείς να μάθεις να αγαπάς εχθρούς βάση των παραπάνω λόγιων του Χριστού. Πολλοί από εμάς γνωρίζουμε αυτό το απόσπασμα από καρδιάς, αλλά υπάρχουν συνεχή προβλήματα με την εφαρμογή του στην πνευματική ζωή.

Μπορείτε να «σκάψετε» όσο θέλετε την πατερική βιβλιογραφία, αλλά αν κάποιος από τους ασκητές γράφει για την αγάπη για τους εχθρούς, όλες οι σκέψεις του, συνήθως, βασίζονται στις οδηγίες του Σωτήρα να κάνουμε καλό, να ευλογούμε και να προσευχόμαστε υπέρ «μισούντων, ἐπηρεαζόντων και διωκόντων» εμάς. Αλλά πρέπει να προσευχόμαστε όχι αναφέροντας τυπικά το όνομά του σε μια λίστα με πολλά ονόματα, όχι γράφοντας υπέρ υγείας ή αναπαύσεως  στο ναό, αλλά σαν να προσευχόμαστε για έναν αγαπημένο μας πρόσωπο.

Αγάπα τους εχθρούς της Εκκλησίας

Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι είμαστε Χριστιανοί, μέλη του Σώματος του Χριστού, και επομένως, γράφει ο γέροντας Σιλουανός, οι εχθροί μας είναι επίσης εχθροί του Θεού, οι εχθροί της Εκκλησίας Του. Πολλοί από εμάς σήμερα πρέπει να συναντήσουμε αυτούς τους ανθρώπους στην πραγματική ζωή. Η πολιτική έχει κάνει το μαύρο έργο της: εκείνοι που κάποτε βαφτίστηκαν στην Εκκλησία του Χριστού, σήμερα επαναστατούν εναντίον Της, είτε θεωρώντας Την «εχθρική οργάνωση», είτε «πυρήνα κοραναϊού», ή απλά «πηγή σκοταδισμού» που ήρθε στον φωτισμένο 20ο αιώνα από το «σκοτεινό» παρελθόν. Όλα αυτά, φυσικά, μας εξοργίζουν, γιατί χτυπούν κάτι πολύ αγαπητό σε εμάς. Θα ήθελα να απαντήσω με τον ίδιο τρόπο, να ρίξω πολλά επιχειρήματα, να βάλω τον αντίπαλο στη θέση του και μερικές φορές να ρίξω μια καλή μπουνιά στο κεφάλι. Αλλά όλα αυτά είναι αμαρτωλά πάθη στα οποία δεν υπάρχει απολύτως καμία αγάπη. Γι’ αυτό ο όσιος Σιλουανός γράφει ότι είναι απαραίτητο να λυπηθούμε αυτούς που περιπλανιούνται εκτός Αλήθειας και πάνε προς την καταστροφή.

Η πολιτική έχει κάνει το μαύρο έργο της: εκείνοι που κάποτε βαφτίστηκαν στην Εκκλησία του Χριστού, σήμερα επαναστατούν εναντίον Της, είτε θεωρώντας Την «εχθρική οργάνωση», είτε «πυρήνα κοραναϊού», ή απλά «πηγή σκοταδισμού» που ήρθε στον φωτισμένο 20ο αιώνα από το «σκοτεινό» παρελθόν.

Καταλαβαίνω ότι όταν ο άνθρωπος, με τα χέρια του, σκάβει λάκκο για τον εαυτό του, είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί, αλλά κοιτάξτε τα καταπληκτικά λόγια του Γέροντα Σιλουανού:

«Ένας καλός άνθρωπος σκέφτεται: κάθε χαμένος από την αλήθεια πεθαίνει και γι’ αυτό προκαλεί συμπόνια. Όποιος δεν έχει διδαχτεί από το Άγιο Πνεύμα την αγάπη, φυσικά, δεν θα προσευχηθεί για τους εχθρούς... Καταλάβετε. Είναι τόσο απλό. Είναι να λυπάσαι τους ανθρώπους που δεν γνωρίζουν τον Θεό ή δεν εναντιώνονται στον Θεό, η καρδιά πονάει γι’ αυτούς και τα δάκρυα ρέουν από τα μάτια... Η ψυχή λυπάται τους εχθρούς και προσεύχεται για του πλανημένους που έχουν χάσει το δρόμο τους από την αλήθεια και πορεύονται στον άδη».

Και πριν από αυτό γράφει ότι εάν κάποιος στην ψυχή του έχει έστω λίγο το Άγιο Πνεύμα, θρηνεί συνεχώς για τους ανθρώπους που χάνονται, για εκείνους που οι ίδιοι πηγαίνουν στη φωτιά του βασάνων, και επομένως προσεύχεται γι’ αυτούς μέρα-νύχτα, ώστε να στραφούν στην Αλήθεια και έχουν να γνωρίσουν τον Θεό. Όταν διαβάζεις όλα αυτά, αρχίζεις να νιώθεις εντελώς άβολα, γιατί αποδεικνύεται ότι αν δεν υπάρχει ούτε μια μικρή θλίψη μέσα μου για τις χαμένες ψυχές, τότε δεν υπάρχει και το Άγιο Πνεύμα;

Στις διαφωνίες μας πόσο μακριά είμαστε από μια γνήσια χριστιανική στάση απέναντι στους εχθρούς της Εκκλησίας! «Λες: “Ο εχθρός διώκει την Αγία Εκκλησία μας. Πώς θα τον αγαπήσω;“, – γράφει ο όσιος Σιλουανός, – Θα σου πω σε αυτό: “Η καημένη σου ψυχή δεν γνώρισε τον Θεό. Δεν γνώρισε πόσο μας αγαπά και περιμένει απεγνωσμένα όλους τους ανθρώπους να μετανοήσουν και να σωθούν. Ο Κύριος... έδωσε το Άγιο Πνεύμα στη γη, το οποίο διδάσκει στὴν ψυχὴ ἀνείπωτη ἀγάπη γιὰ τὸ λαὸ καὶ συμπόνια γιὰ κάθε πλανημένο. Ὁ Πατέρας σπλαγχνίστηκε τὰ «ἀπολωλότα πρόβατα» καὶ ἀπέστειλε τὸν Υἱό Του τὸν Μονογενὴ νὰ τὰ σώσει. Καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα διδάσκει τὴν ἴδια εὐσπλαγχνία γιὰ τοὺς πλανημένους ποὺ πορεύονται στὸν ἅδη. Ὅποιος ὅμως δὲν ἀπέκτησε τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, αὐτὸς δὲν ἐπιθυμεῖ νὰ προσεύχεται γιὰ τοὺς ἐχθρούς...“».

Ο γέροντας επισημαίνει κιόλας και συγκεκριμένα λόγια προσευχής, με τα οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση πρέπει να απευθυνόμαστε στον Θεό: «Κύριε, όλοι είμαστε η δημιουργία Σου, λυπήσου τους δούλους Σου και μετέτρεψε τους προς μετάνοια».

Στις διαφωνίες μας πόσο μακριά είμαστε από μια γνήσια χριστιανική στάση απέναντι στους εχθρούς της Εκκλησίας!

Στις παραπάνω σκέψεις ο όσιος Σιλουανός είναι αρκετά πρωτότυπος, επειδή λίγοι από τους αγίους πατέρες μίλησαν για την ανάγκη να αγαπήσουμε τους εχθρούς της Αλήθειας. Αντιθέτως, υπάρχουν πολλές εκκλήσεις για μίσος στους εχθρούς της Εκκλησίας, ενώ ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης επισημαίνει κιόλας ότι «το μίσος για τους εχθρούς του Θεού είναι νόμιμο και τέτοιου είδος μίσους είναι ευχάριστο στον Κύριο». Δεν μπορούμε να πούμε ότι και οι δύο άγιοι έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους, απλώς η αγάπη για τους εχθρούς του Θεού είναι επικίνδυνη με την αλληλεγγύη προς αυτούς, από αυτό προειδοποιούνται οι πιστοί από τον άγιο.

Του μίσους αξίζουν αίρεση, συκοφαντία, βλασφημία κατά της Εκκλησίας, αλλά όχι ο ίδιος ο άνθρωπος ως δημιουργία Θεού. Έτσι, ο Γέροντας Σιλουανός προσθέτει: «Ο Κύριος είναι αγάπη και έδωσε το Άγιο Πνεύμα στη γη, το οποίο διδάσκει την ψυχή να αγαπά τους εχθρούς και να προσεύχεται για αυτούς, ώστε και αυτοί να σωθούν. Αυτό είναι αγάπη. Αν τους κρίνουμε από τις πράξεις τους, αξίζουν τιμωρία».

Αγάπα τα πνεύματα του επουρανίου κακού 

Στην επόμενη και τελευταία κατηγορία εχθρών που πρέπει να αγαπηθούν, ο όσιος Σιλουανός είναι ακόμη πιο πρωτότυπος. Ίσως πολλοί έχουν ήδη μαντέψει ότι θα αφορά τον διάβολο και τους δαίμονες. Όπως γράφει ο διάσημος Γάλλος ορθόδοξος θεολόγος Jean-Claude Larcher, η ατιμία του διαβόλου είναι η υψηλότερη ατιμία και οι περισσότεροι από τους αγίους πατέρες προτρέπουν να τον μισούμε, αφού οποιαδήποτε, ακόμη και η παραμικρή συνομιλία για την αγάπη για τον καβαλάρη και τους οπαδούς του είναι γεμάτη με τον κίνδυνο συμπάθειας για αυτούς. Αυτό ανοίγει την δυνατότητα της επιρροής των κατώτερων δυνάμεων στην ανθρώπινη ψυχή, και στη συνέχεια την κατοχή της.

Ωστόσο, ο γέροντας Σιλουανός, μαζί, για παράδειγμα, με τον άγιο Ισαάκ το Σύριο, ανήκει σε εκείνους τους σπάνιους πατέρες για τους οποίους το ιδανικό της αγάπης συνεπάγεται επίσης αγάπη για τον διάβολο και τους δαίμονες. Ο όσιος Ισαάκ έχει τα εξής λόγια: «Και τι εστί καρδιά ελεήμων; Καύσις καρδίας υπέρ πάσης της κτίσεως, υπέρ των ανθρώπων και των ορνέων και των ζώων και των δαιμόνων, και υπέρ παντός κτίσματος. Και εκ της μνήμης αυτών και της θεωρίας αυτών ρέουσιν οι οφθαλμοί αυτού δάκρυα. Εκ της πολλής και σφοδράς ελεημοσύνης, της συνεχούσης την καρδίαν, και εκ της πολλής καρτερίας σμικρύνεται η καρδία αυτού, και ου δύναται βαστάσαι ή ακούσαι ή ιδείν βλάβην τινά ή λύπην μικράν εν τη κτίσει γινομένην. Και δια τούτο και υπέρ των αλόγων και υπέρ των εχθρών της αληθείας και υπέρ των βλαπτόντων αυτόν εν πάση ώρα ευχήν μετά δακρύων προσφέρει, του φυλαχθήναι αυτούς και ιλασθήναι αυτοίς, ομοίως και υπέρ της φύσεως των ερπετών, εκ της πολλής αυτού ελεημοσύνης της κινουμένης εν τη καρδία αυτού αμέτρως καθ΄ ομοιότητα του Θεού». (Λόγος 81)

Παρόμοια σκέψη βρίσκουμε και στον γέροντα του Άθω: «Το Άγιο Πνεύμα διδάσκει αγάπη και τότε θα είναι κρίμα ακόμη και για τους δαίμονες που έχουν αποσχιστεί από το καλό, έχασαν την ταπεινοφροσύνη και την αγάπη για τον Θεό».

Τα αποσπάσματα που αναφέρονται μαρτυρούν την υψηλότερη πνευματική εμπειρία αυτών των δύο αγίων, μια εμπειρία, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, που καθιστά δυνατή τη σαφή διάκριση μεταξύ των πράξεων του καβαλάρη, και του ίδιου, όπως, αν και πεσμένης, αλλά δημιουργίας του Θεού. Ως εκ τούτου προκύπτει η συμπόνια ενόψει της βαθιάς βασανισμένης κατάστασής τους, η οποία είναι συνέπεια της πτώσης του Κυρίου και της χάρης Του.

* * *

Κατανοώ πόσο δύσκολο είναι να χωρέσετε τα προαναφερθέντα. Για αυτό, πιθανότατα πρέπει να περάσετε το κατόρθωμα που πέρασε ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, αλλά μπορούμε να θαυμάζουμε το απίστευτο ιδανικό της αγάπης που ενσωματώνεται στην καρδιά του. Εμείς οι ίδιοι πρέπει τουλάχιστον να μάθουμε να αγαπάμε τους προσωπικούς εχθρούς μας και να μην ενοχλούμαστε με τους εχθρούς της Εκκλησίας. Μέσα από τις προσευχές του οσίου Σιλουανού του Αθωνίτη, ο Κύριος να μας ενισχύσει σε αυτό το δρόμο!