Άλλος Ιούδας. Πόσοι απόστολοι Ιούδες υπήρχαν, που γράφτηκε διάσημη επιστολή

Απόστολος Θαδδαίος, γνωστός και ως Ιούδας Θαδδαίος, Λεββαίος, ή και ως Ιούδας του Ιακώβου. Αντώνιος βαν Ντέικ 1618-1620. Φωτογραφία: foma.ru

Σήμερα το όνομα «Ιούδας» έχει γίνει κοινό όνομα και αντιλαμβάνεται αρνητικά. Αλλά η Καινή Διαθήκη περιέχει την επιστολή του Αποστόλου Ιούδα, προσωπικότητα του οποίου εγείρει πολλά ερωτήματα. Ας μιλήσουμε για αυτόν. 

Στις 2 Ιουλίου η Ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει την Ημέρα Μνήμης του Αποστόλου Ιούδα, η προσωπικότητα της οποίας περιβάλλεται από μεγάλο αριθμό ερωτήσεων και όχι από μεγάλο αριθμό απαντήσεων σε αυτές. Σε γενικές γραμμές, πρέπει να ειπωθεί ότι η ταυτοποίηση του αποστόλου, στην περίπτωση αυτή, είναι πολύ περίπλοκο έργο. Οι περισσότεροι Χριστιανοί, αν δεν λάβετε υπόψη το όνομα του Ιούδα Ισκαριώτη, έχουν ακούσει τα ονόματα του Ιούδα, του αδελφού του Κυρίου και του Ιούδα του Ιακώβου. Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι ήταν το ίδιο άτομο, άλλοι – ότι ήταν δύο διαφορετικά. Ας το αναλύσουμε.

Η Αγία Γραφή της Καινής Διαθήκης, συγκεκριμένα το Ευαγγέλιο και οι Πράξεις των Αποστόλων, περιέχει τέσσερις εκδοχές των έργων των δώδεκα αποστόλων. Δεν θα τα απαριθμήσω εδώ, καθώς μπορούν να βρεθούν στους αναφερόμενους συνδέσμους: Ματθ. 10,2-4, Μαρκ. 3,16-19, Λουκ. 6,13-16, Πράξεις 1,13. Σημειώστε ότι οι πιο προφανείς διαφωνίες στα πιο πάνω αναφερόμενα έργα αφορούν το όνομα του αποστόλου Ιούδα. Ιούδας του Ιακώβου τον αποκαλεί ο απόστολος Λουκάς, τόσο στο Ευαγγέλιο του όσο και στις Πράξεις. Ο Ματθαίος και ο Μάρκος προσθέτουν επίσης το όνομα Θαδδαίος, ενώ το όνομα Λεββαίος, ανάλογα με την εκδοχή του κειμένου, εμφανίζεται μία σε έναν, μία σε άλλον, είτε αντί για το όνομα Θαδδαίος, είτε ως πρόσθεση σε αυτό.

Παρακάτω πρέπει να εισαγάγουμε μια μικρή παρατήρηση και να σημειώσουμε ότι σε ορισμένα αρχαία μνημεία χριστιανικής γραφής μπορείτε επίσης να βρείτε το όνομα του αποστόλου Ιούδα του Ζηλωτή και Ιούδα του Θωμά. Χωρίς να μπούμε σε λεπτομέρειες, ας πούμε ότι το πρώτο όνομα, Ζηλωτής, όπως γνωρίζουμε, ανήκε στον απόστολο Συμεών και, κατά πάσα πιθανότητα, συνδέθηκε κατά λάθος με τον απόστολο Ιούδα. Το δεύτερο όνομα, ως αποτέλεσμα της επιρροής της Ανατολικής Συρίας, γράφεται στα απόκρυφα «Ευαγγέλιο του Θωμά», «Πράξεις του Αποστόλου Θωμά» και «Επιστολή του Ιησού στο Χαγκάρ», αλλά δεν υπάρχει κανένας λόγος να ταυτιστεί ο συγγραφέας (ή συγγραφείς) αυτών των βιβλίων με τον απόστολο Ιούδα.

Εάν κοιτάξουμε το Ορθόδοξο ημερολόγιο, στις 2 Ιουλίου αναγράφεται η μνήμη του Αποστόλου Ιούδα, του αδελφού του Κυρίου, ας επικεντρωθούμε σε αυτήν την αποσαφήνιση. Κάποιος μπορεί να είναι αδελφός του Χριστού στη σάρκα μπορεί να είναι μόνο σε μία περίπτωση, εάν συνδέεται με οικογενειακούς δεσμούς με τον δίκαιο Ιωσήφ το Μνήστωρ.

Ο Ευαγγελιστής Ματθαίος, στην αφήγηση του κηρύγματος του Σωτήρα στη χώρα του, αναφέρει την αντίδραση του κοινού που το άκουγε: «Δεν είναι αυτός το παιδί του μαραγκού; Και δεν ονομάζεται η μητέρα του Μαριάμ και οι αδελφοί του Ιάκωβος και Ιωσής και Σιμών και Ιούδας;» (Ματθ. 13,55) Η ίδια λίστα ονομάτων, μόνο με ελαφρώς διαφορετική σειρά, βρίσκουμε στον Απόστολο Μάρκο (Μαρκ. 6,3). Ο μακάριος Ιερώνυμος του Στριντόν, και μετά από αυτόν ολόκληρη η δυτική χριστιανική παράδοση, πιστεύει ότι οι φορείς αυτών των ονομάτων ήταν οι γιοι του Κλεόπα-Αλφαίου, του αδελφού του Ιωσήφ και, κατά συνέπεια, ξαδέρφια του Χριστού. Στην Ανατολή είναι γενικά αποδεκτό ότι ήταν όλα παιδιά του Ιωσήφ από τον πρώτο γάμο.

Μια σαφής ένδειξη ότι ο Ιούδας, ο αδελφός του Κυρίου και ο Ιούδας, απόστολος των 12 ετών, είναι διαφορετικοί άνθρωποι, μπορεί να βρεθεί στον Ευαγγελιστή Ιωάννη. Εκεί διαβάζουμε τα ακόλουθα λόγια: «οὐδὲ γὰρ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ ἐπίστευον εἰς αὐτόν» (Ιω. 7,5). Ωστόσο, χάρη στο βιβλίο των Πράξεων, γνωρίζουμε επίσης ότι μετά την Ανάληψη του Σωτήρα οι αδελφοί Του πίστεψαν σ’ Αυτόν και ενώθηκαν με τους αποστόλους, τις μυροφόρες γυναίκες και την Παναγία (Πράξεις 1,14).

* * *

Λίγες πληροφορίες έχουν διατηρηθεί για τη ζωή του Ιούδα, του αδελφού του Κυρίου. Ένας από τους πρώτους χριστιανούς ιστορικούς και απολογητές, ο Ηγήσιππος, στον οποίο αναφέρεται ο Ευσέβιος της Καισάρειας, μας λέει για τα εγγόνια του Ιούδα, που ομολόγησαν ανοιχτά τον Χριστό στον αυτοκράτορα Δομιτιανό. Ασχολούταν με την καλλιέργεια της γης και τους έφεραν στο δικαστήριο κατόπιν ρουφιανιάς  καταγγελία ορισμένων αιρετικών. Ο αυτοκράτορας δεν βρήκε σ’ αυτούς καμία πολιτική ενοχή και τους απελευθέρωσε.

Δύο συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από αυτό:

1. Ο Ιούδας ήταν παντρεμένος και είχε απογόνους.
2. Από την περαιτέρω αφήγηση γίνεται σαφές ότι μέχρι τη στιγμή του προαναφερθέντος δικαστηρίου, ο παππούς τους δεν ζούσε πια, και ως εκ τούτου μπορούν να περιγραφεί το περίγραμμα του θανάτου του.
Όπως είναι γνωστό, ο Δομιτιανός ξεκίνησε δίωξη χριστιανών τους τελευταίους μήνες της βασιλείας του, δηλαδή το 96, επομένως, κι ο απόστολος Ιούδας πέθανε όχι αργότερα από αυτήν την ημερομηνία. Η ένδειξη στο ημερολόγιό μας στην ημερομηνία θανάτου το 80 είναι πολύ υπό όρους, ως κάποια μέση τιμή, επειδή η σχετική επιστολή γράφτηκε περίπου το 70.

Ένα από τα πιο διάσημα χριστιανικά λειτουργικά και κανονικά γραπτά μνημεία, τα «Αποστολικά Διατάγματα», μας λέει ότι ο απόστολος Ιούδας ήταν ο τρίτος επίσκοπος της Ιερουσαλήμ. Πρόσθετη επιβεβαίωση αυτών των πληροφοριών βρίσκεται στο απόκρυφο «Πράξεις του Αποστόλου Παύλου»: «Μπήκα στη μεγάλη Εκκλησία με τον ευλογημένο Ιούδα [επικεφαλής], τον αδελφό του Κυρίου, ο οποίος πρώτος μου δίδαξε την ευλογημένη αγάπη της πίστης [μας]».

Από τους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού έως την εποχή του πρώιμου Μεσαίωνα, υπήρχαν οι λεγόμενοι αποστολικοί κατάλογοι - ξεχωριστά κείμενα ή τμήματα κειμένων που περιέχουν μια λίστα με ονόματα των αποστόλων με προσθήκες πληροφοριών για τη ζωή τους. Έτσι, ένας από αυτούς τους καταλόγους, που αποδίδεται στον Άγιο Επιφάνιο της Κύπρου δείχνει ότι ο Ιούδας προέδρευε στην καθέδρα της Ιερουσαλήμ για επτά χρόνια και επίσης «κήρυττε το Ευαγγέλιο του Χριστού σε όλη την Ιουδαία και τη Σαμαριά, έγραψε την Συνοδική Επιστολή, είχε δύο γιους, τον Ιάκωβο και το Ζωκίρα, πέθανε ένδοξα στην Ιερουσαλήμ».

Έχω ήδη αναφέρει λίγο για τη σύγχυση στα ονόματα, αλλά τώρα, με λίγο περισσότερη λεπτομέρεια, πρέπει να πούμε για τον απόστολο Ιούδα του Ιακώβου. Στο βιβλίο «Ιστορία της Εκκλησίας» του Έλληνα ιστορικού του 14ου αιώνα, Νικηφόρο Καλλίστα, υπάρχουν τέτοιες ενδείξεις: «Ο θείος Ιούδας, όχι ο Ισκαριώτης, αλλά άλλος, που είχε διπλό όνομα Θαδδαίος και Λεββαίος, ο γιος του Ιωσήφ, ο αδελφός του Ιακώβ, τον οποίον έριξαν από την οροφή του ναού της Ιερουσαλήμ, κήρυττε το Ευαγγέλιο και εξάπλωνε το Χριστιανισμό πρώτα στην Ιουδαία, τη Γαλιλαία, τη Σαμαριά, τον Εδώμ και μετά στην Αραβία, τη Συρία και τη Μεσοποταμία».

Βάσει αυτών των πληροφοριών, μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι ο Ιούδας του Ιακώβου και ο Ιούδας αδελφόθεος, είναι το ίδιο πρόσωπο. Ωστόσο, αυτή η ταυτοποίηση έγινε αρχικά από τον μακάριο Ιερώνυμο του Στριντόν (4-5ος αιώνες), στο διάσημο «Βιβλίο περί διάσημων ανδρών» και με την πάροδο του χρόνου καθιερώθηκε αρκετά σταθερά στην εκκλησιαστική παράδοση. Κόντρα σ’ αυτήν την άποψη μαρτυρεί το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, στο οποίο ήδη έχω αναφερθεί. Απομένει μόνο να προσθέσουμε ότι παντού στην Καινή Διαθήκη τα αδέρφια του Κυρίου αναφέρονται μαζί με τους 12 αποστόλους, αλλά όχι μεταξύ τους. Επιπλέον, το όνομα «του Ιακώβου» πρέπει να αποδίδεται στον πατέρα του κι όχι στον αδερφό του, όπως είναι κοινώς αποδεκτό στην Ανατολή.

Υπάρχουν ακόμη περισσότερες διαφωνίες σχετικά με τα ονόματα Θαδδαίος και Λεββαίος, αλλά όλες σχετίζονται με διαφωνίες σχετικά με την προσωπικότητα του Ιούδα του Ιακώβου, και ως εκ τούτου δεν χρειάζεται να ληφθούν υπόψη όλων των ειδών απόψεις εδώ.

* * *

Το μικρότερος κείμενο της Καινής Διαθήκης είναι η Συνοδική Επιστολή του αποστόλου Ιούδα, που αποτελείται από ένα μόνο κεφάλαιο (25 στίχους). Ο συντάκτης του είναι ο ίδιος ο Ιούδας, αδελφόθεος, στον οποίο είναι αφιερωμένο αυτό το υλικό, και όπως αποδεικνύεται από τον πρώτο στίχο της επιστολής: «Ἰούδας, Ἰησοῦ Χριστοῦ δοῦλος, ἀδελφός δὲ Ἰακώβου τοῖς ἐν Θεῷ πατρὶ ἡγιασμένοις καὶ Ἰησοῦ Χριστῷ τετηρημένοις κλητοῖς» (Ιούδα 1,1)

Όπως βλέπουμε, τονίζει ιδιαίτερα τη συγγένεια του με τον απόστολο Ιάκωβο. Αυτό το γεγονός δεν πρέπει να εκληφθεί ως ένδειξη της πιθανής ταυτοποίησης των προσωπικοτήτων του Ιούδα, του αδελφού του Κυρίου και του Ιούδα του Ιακώβου, καθώς αυτή η διευκρίνιση μιλά για το κύρος του αποστόλου Ιακώβου στην κοινότητα της Ιερουσαλήμ, η οποία προδίδει κύρος και στην σχετική επιστολή.

Κατανοώ ότι αυτό το σύντομο κείμενο είναι γεμάτο με πολλούς συνδέσμους και διευκρινίσεις, γεγονός που το καθιστά μάλλον «στεγνό». Αλλά ο καθένας από εμάς, στο μέτρο του δυνατού, αναλαμβάνει να διαβάσει και να μελετήσει την Αγία Γραφή και όταν τελικά φτάσουμε στην Συνοδική Επιστολή του Αποστόλου Ιούδα, ελπίζω πραγματικά ότι χάρη στις πληροφορίες που παρουσιάζονται εδώ θα «ζωντανέψει» για εμάς, όπως «ζωντανέψουν» και τα απλά μαύρα γράμματα του ημερολογίου της εκκλησίας.